Ημικύκλιο γεωπολιτικής ανατροπής

του Μελέτη Η. Μελετόπουλου*

Από τις αρχές του 2011 άρχισε μία σειρά βίαιων λαϊκών εξεγέρσεων, αρχίζοντας από την Τυνησία, όπου ανατράπηκε το κοσμικό καθεστώς και ανήλθαν στην εξουσία οι ισλαμιστές. Η αποσταθεροποίηση έπληξε στην συνέχεια την Λιβύη με ιδιαίτερα απεχθή τρόπο, ο δε πανίσχυρος επί σχεδόν μισό αιώνα δικτάτωρ Καντάφι κατακρεουργήθηκε φρικτά από το εξαγριωμένο πλήθος. Στην Αίγυπτο, το πλήθος ανέτρεψε τον Μουμπάρακ, και στην εξουσία ανήλθαν οι ισλαμιστές, τους οποίους στην συνέχεια ανέτρεψε ο στρατός. Η χώρα βρίσκεται όμως σε διαρκή κατάσταση ιδιότυπου εμφυλίου πολέμου μεταξύ ενόπλων δυνάμεων και ισλαμιστών. Ακολούθησε η Συρία, με έναν φοβερό εμφύλιο πόλεμο, με χιλιάδες νεκρούς και την διεθνή παρέμβαση διαρκώς επί θύραις. Στην συνέχεια αποσταθεροποιήθηκε η Τουρκία, εισερχόμενη σε μία διαδικασία αναζωπυρώσεων και υφέσεων της λαϊκής αντίδρααης έναντι της προσπάθειας του Ερντογάν να επαναφέρει σε ισχύ το μεσαιωνικό χαλιφάτο. Απέναντί του έχουν συνασπισθεί οι κεμαλιστές, οι δημοκράτες κοσμικοί και ο πρώην σύμμαχός του μετριοπαθής κεμαλιστής Γκιουλέν.
Σε όλες αυτές τις χώρες, το αποτέλεσμα ήταν η βίαιη σύγκρουση, ο εθνικός διχασμός και η διάσπαση. Η Λιβύη και η Συρία δεν αποτελούν πλέον ενιαίες κρατικές οντότητες, αλλά κατακερματίστηκαν σε ζώνες επιρροής, εκ των οποίων άλλες ελέγχονται από κρατικές δυνάμεις και άλλες από ισαμιστές φυλάρχους. Στην Αίγυπτο και στην Τουρκία η κοινωνία είναι οριστικά διχασμένη και οι γέφυρες έχουν κοπεί, ο δε εμφύλιος πόλεμος μοιάζει σχεδόν βέβαιος. Στην Αίγυπτο οι κοσμικές-φιλοδυτικές δυνάμεις κυβερνούν και οι ισλαμιστές είναι στην αντιπολίτευση. Στην Τουρκία συμβαίνει το αντίστροφο: οι ισλαμιστές κυβερνούν και οι κοσμικοί ανήκουν στην αντιπολίτευση.
Η βίαιη αποσταθεροποίηση της Ουκρανίας είναι ο επόμενος κρίκος του ημικύκλιου. Η Ουκρανία έχει τεράστια γεωπολιτική σημασία, διότι συνδέει την αχανή ρωσσική στέππα με τον Εύξεινο Πόντο, τον Βόσπορο, το Αιγαίο και την Μεσόγειο. Κατά τον Μεσαίωνα το Βυζάντιο ήλεγχε ζωτικά στοιχεία των ουκρανικών ακτών, με κυριώτερο την Κριμαία. Στην συνέχεια ο ουκρανικός νότος περιήλθε υπό τον έλεγχο των Οθωμανών και ακολούθησαν οι Ρώσσοι, οι οποίοι οικοδόμησαν την γεωπολιτική τους ισχύ απωθώντας διαρκώς προς τον νότο την Οθωμανική Αυτοκρατορία και επιδιώκοντας να δημιουργήσουν διόδους προς την Μεσόγειο. Γι’ αυτό και ο Μέγας Πέτρος έδωσε σκληρές μάχες γιά να κατακτήσει την Ουκρανία και το επέτυχε. Έτσι η Ουκρανία παραδοσιακά αποτελούσε το «μαλακό υπογάστριο» της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας, στην δε σοβιετική περίοδο η Ουκρανία υπήρξε ζωτικό μέρος της σοβιετικής γεωπολιτικής αρχιτεκτονικής. Δεν είναι τυχαίο ότι οι διάδοχοι του Στάλιν ( Κρούτσεφ, Μπρέζνιεφ) είχαν ουκρανική καταγωγή.
Παρά ταύτα, η Ουκρανία συμπεριλαμβάνει προς δυσμάς περιοχές που ιστορικά ανήκαν στην Πολωνία και σε άλλες δυτικώτερες δυνάμεις, οι δε πληθυσμοί των περιοχών αυτών δέχθηκαν ισχυρές επιδράσεις από τον καθολικισμό. Οπότε η ρωσσική επιρροή δεν είναι αποκλειστική. Απ’ εναντίας συναγωνίζεται ένα ισχυρό φιλοδυτικό ρεύμα, που αποκρούει την πρόσδεση της Ουκρανίας στην Ρωσσία.
Αυτά όλα σημαίνουν ότι η Ουκρανική κοινωνία εμπεριέχει εγγενή διχαστικά στοιχεία, τα οποία όμως ενεργοποιήθηκαν από συγκεκριμένους μηχανισμούς και πιθανώς εξωτερικές παρεμβάσεις.
Αν κοιτάξει κανείς την μεγάλη εικόνα, η εξέγερση στην Ουκρανία συμπληρώνει ένα ημικύκλιο γύρω από την Ανατολική Μεσόγειο, δηλαδή γύρω από το σημείο του πλανήτη όπου σήμερα διεξάγεται ένα μεγάλο γεωπολιτικό παιχνίδι με επίκεντρο την ενέργεια. Η πρόσβαση της Ρωσσίας σε αυτήν την κρίσιμη περιοχή περνάει από την Ουκρανία, που συνδέει την Ρωσσία με την Μεσόγειο.
Προσοχή: στο ίδιο γεωπολιτικό «παιχνίδι» (που μόνον παιχνίδι δεν είναι), πρέπει να τοποθετήσει κανείς και την εξελισσόμενη πολιτική κρίση στην Κύπρο.

Δημοσιεύθηκε στην πρωινή εφημερίδα “Kontra News” το Σάββατο 22.2.2014.
*Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης.