Γράφει ο Κωνσταντῖνος Χολέβας-Πολιτικός Ἐπιστήμων
Ἡ συζήτηση γιά τήν ἀξία, τό περιεχόμενο καί τήν ὑποχρεωτικότητα τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν ἔχει πολλούς συμμετέχοντες καί διάφορες παραμέτρους. Πολιτικοί, πανεπιστημιακοί, θεολόγοι, ἑνώσεις ἐκπαιδευτικῶν, χριστιανικά σωματεῖα καί ἁπλοί πολίτες ἐκφράζουν γνῶμες καί προτάσεις, ἐνῶ ἔχουμε καί μία σχετικά πρόσφατη δικαστική ἀπόφαση, ἡ ὁποία δέν ἔχει ἀκόμη ἐφαρμοσθεῖ πλήρως. Θά θυμίσω τίς τέσσερις κυριώτερες τάσεις πού ἔχουν διαμορφωθεἰ γιά τό ζήτημα καθώς καί τά βασικά σημεῖα τῆς Ἀποφάσεως 115/2012 τοῦ Διοικητικοῦ Ἐφετείου Χανίων, ἡ ὁποία ἐξεδόθη κατόπιν ἐξουσιοδοτήσεως τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας, ἄρα εἶναι τελεσίδικη καί ὑποχρεωτική γιά ὅλους.
Α) Τό ἀνοικτό ὁμολογιακό μάθημα μέ Ὁρθόδοξο Χριστιανικό περιεχόμενο. Πρόκειται γιά τήν πρόταση τῆς ΠΕΘ (Πανελληνίου Ἑνώσεως Θεολόγων) καί τῆς πλειοψηφίας τῶν καθηγητῶν τοῦ μαθήματος στήν πατρίδα μας. Συμφωνεῖ σέ γενικές γραμμές καί ἡ Παγκύπρια Ἕνωση Ἑλλήνων Θεολόγων, δεδομένου ὅτι στήν Κύπρο διδάσκονται τά βιβλία Θρησκευτικῶν τοῦ Γυμνασίου καί Λυκείου τῆς Ἑλλάδος (πλήν ἐξαιρέσεων). Οἱ ὑποστηρικτές τῆς προτάσεως θεωροῦν ὅτι ἡ διδασκαλία ἀπό τήν Γ΄ Δημοτικοῦ μέχρι καί τήν Α΄ Λυκείου πρέπει νά γίνεται ἀποκλειστικά καί μόνον μέ βάση τή Δογματική, Ἠθική, Βιβλική καί πολιτιστική παράδοση τῆς Ἀνατολικῆς Ὀρθοδόξου τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας. Στήν Β΄Λυκείου ἤδη διδάσκονται ἀρκετά στοιχεῖα τῶν ἄλλων δογμάτων καί θρησκευμάτων, κάτι πού θα μποροῦσε νά διευρυνθεῖ καί στή Γ¨ Λυκείου. Τό ὀνομάζω ἀνοικτό Ὁμολογιακό, διότι δέν ἔχει το αὐστηρό κατηχητικό ὕφος παλαιοτέρων ἐποχῶν. Στήν ἄποψη αὐτή συμφωνοῦν καί ἐπιστήμονες ἄλλων εἰδικοτήτων, ὅπως ὁ Γλωσσολόγος καί πρώην Πρύτανις τοῦ ΕΚΠΑ κ. Γ. Μπαμπινιώτης, ὁ ὁποῖος μάλιστα προτείνει τόν ἐμπολυτισμό τοῦ μαθήματος μέ Πατερικά Κείμενα.
Β) Τό πολιτιστικό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν. Πρόκειται γιά πρόταση τοῦ κ. Νικήτα Ἀλιπράντη, Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ τῆς Νομικῆς Σχολῆς τοῦ Στρασβούργου καί τῆς Νομικῆς Σχολῆς Κομοτηνῆς. Ἐπειδή μελετᾶ τίς ἀποφάσεις τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Δικαστηρίου Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου, τό ὁποῖο ἑδρεύει στό Στρασβοῦργο, ὁ κ. Ἀλιπράντης προτείνει τό μάθημα νά διδάσκεται μέ τόν τίτλο «Ὀρθόδοξη Χριστιανική Κληρονομιά» μέ προβολή τῆς ἱστορίας καί τῶν πολιτιστικῶν στοιχείων τῆς Ὀρθόδοξης κληρονομιᾶς (Ἁγιογραφία, Ψαλμωδία, Γραμματεία κ.λπ), τά ὁποῖα εἶναι ἀλληλένδετα μέ τήν ταυτότητα τοῦ λαοῦ μας. Ἔτσι θά εἶναι ὑποχρεωμένοι νά τό παρακολουθοῦν ὅλοι οἱ μαθητές ἀσχέτως θρησκεύματος, ὅπως γίνεται μέ τό μάθημα τῆς Ἱστορίας καί δέν θά ὑπάρχουν ἀπαλλαγές ἀθέων ἤ ἑτεροδόξων, κάτι πού γίνεται σήμερα. Προσωπικά πιστεύω ὅτι ἡ πρόταση αὐτή ξεφεύγει ἀπό τήν οὐσία τῶν Θρησκευτικῶν, πού εἶναι ἡ διαμόρφωση χαρακτῆρος καί ἤθους. Μετατρέπει τό μάθημα σέ συμπλήρωμα τῆς Ἱστορίας καί θά μπορεῖ νά διδάσκεται ἴσως καί ἀπό Φιλολόγους, ἄρα θά κινδυνεύσουν οἱ θέσεις τῶν Θεολόγων. Πάντως εἶναι μία πρόταση καλοπροαίρετη καί μέ σοβαρή νομική κατοχύρωση.
Γ) Τό πολυθρησκευτικό- γνωσιολογικό μάθημα Θρησκευτικῶν. Προτείνεται ἀπό τήν συντακτική Ὁμάδα τοῦ νέου Πιλοτικοῦ Προγράμματος γιά τά Θρησκευτικά, τό ὁποῖο ἐφαρμόζεται ἤδη ὡς πείραμα σέ ὁρισμένα Γυμνάσια τῆς χώρας μας. Δέν βασίζεται πλέον στήν Ὀρθόδοξη Πίστη καί παράδοση, ἀλλά ἐντάσσει σέ ἕνα συνονθύλευμα τήν Ὀρθοδοξία μέ πολλά ἄλλα θρησκεύματα. Πιστεύω ὅτι εἶναι παιδαγωγικά λανθασμένη πρόταση, διότι τό παιδί πρέπει πρῶτα νά μάθει τήν πίστη τῶν προγόνων καί τῶν γονέων του καί μετά νά μπορέσει νά συγκρίνει μέ ἄλλα θρησκεύματα. Ἄλλωστε τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν εἶναι τό μόνο ἀμιγῶς ἠθοπλαστικό στό σημερινό σχολεῖο καί πρέπει νά προβάλλει ξεκάθαρα πρότυπα.
Τί πρότυπο οἰκογενείας θά προτείνεις μέσα ἀπό τό πολυθρησκευτικό μάθημα; Τήν Ὀρθόδοξη Χριστιανική οἰκογένεια, τήν μουσουλμανική παράδοση τῶν τεσσάρων γυναικῶν γιά κάθε ἄνδρα ἤ κάτι ἄλλο; Καί ἀπό νομικῆς πλευρᾶς πάσχει ἡ πρόταση, διότι ἀντιτίθεται στό Σύνταγμα καί στήν Ἀπόφαση τοῦ Διοικητικοῦ Ἐφετείου Χανίων, τό ὁποῖο ὁρίζει σαφῶς ὡς περιεχόμενο τοῦ μαθήματος τήν ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως τῶν Ὀρθοδόξων μαθητῶν, προεχόντως δέ κατά τήν Χριστιανική διδασκαλία. Ὄχι μέ βάση τόν Βουδισμό ἤ τό Ἰσλάμ πού θά διδάσκονται ἀπό τήν Α΄ Γυμνασίου στά ἑλληνόπουλα ἄν ἐφαρμοσθεῖ τό Πιλοτικό Πρόγραμμα. Σημειώνω ὅτι τό Πιλοτικό Πρόγραμμα ἔχει ἐπικριθεῖ ὡς ἀκατάλληλο ἀπό σηματικές μορφές τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ὅπως ὁ μακαριστός Ἀρχιμ. Γεώργιος Καψάνης, Ἡγούμενος τῆς Ἱ. Μονῆς Γρηγορίου, καί ὁ Πανοσ. Ἀρχιμανδρίτης Βασίλειος Γοντικάκης, Προηγούμενος τῆς Ἱ. Μονῆς Ἰβήρων.
Δέν θέλω νά αδικήσω τούς ἀξιόλογους συντάκτες τοῦ Προγράμματος. Προφανῶς ἐπιχειροῦν νά μειώσουν τόν ἀριθμό τῶν ἀπαλλασσομένων ἑτεροδόξων ἤ ἀλλοθρήσκων μαθητῶν. Δέν θά τό κατορθώσουν, ὅμως, διότι πάντα θά ὑπάρχουν κάποιοι ἄθεοι ἤ θρησκευτικῶς ἀδιάφοροι πού θά ζητοῦν ἀπαλλαγή. Ἄν ἐπικρατήσει τό Πιλοτικό Πρόγραμμα τότε τό μέν μάθημα θά ἀποχριστιανοποιηθεῖ, τίς δέ ἀπαλλαγές δέν θά τίς ἀποφύγουμε!
Δ) Τό ἀμιγῶς Θρησκειολογικό. Ἀποτελεῖ πρόταση βουλευτῶν διαφόρων ἀριστερῶν κομμάτων. Ζητοῦν τήν πλήρη ἐξίσωση τῆς Ὀρθόδοξης Πίστης τοῦ λαοῦ μας μέ ὅλα τά ἄλλα δόγματα καί θρησκεύματα καί τήν παροχή ξερῶν ἐγκυκλοπαιδικῶν γνώσεων. Ἴσως θέλουν νά καταστήσουν τό μάθημα ἀντιπαθές σέ διδάσκοντες και μαθητές καί τελικά νά τό καταργήσουν. Ἡ πρόταση εἶναι ριζικά ἀνιστόρητη, ἀντιχριστιανική καί ἀντισυνταγματική. Αὐτή ἡ χώρα ἐλευθερώθηκε καί μεγάλωσε ἀπό ἀγωνιστές πού πίστευαν στόν Χριστό καί στούς Ἁγίους, ὅπως καταδεικνύεται ἀπό τό Προοίμιο τοῦ σημερινοῦ καί ὅλων τῶν προϋπαρξάντων Συνταγμάτων μέ τήν ἐπίκληση τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἄλλωστε καί στίς ὑπόλοιπες χῶρες τῆς Εὐρώπης ἐπικρατεῖ τό ὁμολογιακό μάθημα, βασισμένο στήν ἐπικρατοῦσα θρησκεία, καί ὄχι τό θρησκειολογικό ἤ ἄλλες πολυθρησκευτικές παραλλαγές.
Κλείνοντας αὐτές τίς σκέψεις θυμίζω τά κυριώτερα σημεῖα τῆς ἀμετάκλητης ἀποφάσεως τοῦ Διοικητικοῦ Ἐφετείου Χανίων, μέ ἀριθμό 115/2012 (Δεκέμβριος 2012):
Δέν νοεῖται ἀπαλλαγή ἀπό τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν γιά μαθητή Χριστιανό Ὀρθόδοξο γιά λόγους «θρησκευτικῆς συνειδήσεως». Οἱ ἄθρησκοι, οἱ ἀλλόθρησκοι (πχ Μουσουλμάνοι) καί οἱ Ἐτερόδοξοι (πχ Προτεστάντες) μαθητές ἔχουν δικαίωμα ἀπαλλαγῆς ἀπό τό μάθημα, μόνον ὅταν συντρέχουν στό πρόσωπό τους λόγοι θρησκευτικῆς συνείδησης, τούς ὁποίους ὀφείλουν νά ἐπικαλοῦνται οἱ ἴδιοι ἤ οἱ γονεῖς τους,.
Οἱ Διευθυντές τῶν σχολικῶν μονάδων ὀφείλουν νά ἐλέγξουν τή συνδρομή τῶν νομίμων προϋποθέσεων ἀπαλλαγῆς.
Ἐπιβάλλεται ὅπως ἡ Πολιτεία ἐξασφαλίζει τήν διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν μέ τήν κατάρτιση τῶν προγραμμάτων διδασκαλίας, ἐπί ἱκανό ἀριθμό ὡρῶν διδασκαλίας ἑβδομαδιαίως.
Ἡ γνώμη τοῦ Συνηγόρου τοῦ Πολίτη (Γεωργίου Καμίνη) στίς 17.11.2008, ἡ ὁποία θεωροῦσε ὅτι μποροῦν νά ἀπαλλάσσονται οἱ μαθητές γιά λόγους συνείδησης χωρίς νά δηλώνεται ὁ λόγος τῆς συγκεκριμένης αὐτῆς ἐπιλογῆς, εἶναι σέ εὐθεῖα ἀντίθεση μέ τό Σύνταγμα, τούς νόμους τοῦ Κράτους, τίς ἐγκυκλίους τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας καί μέ τίς ἀποφάσεις τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας καί τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Δικαστηρίου Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου.
Εὔχομαι οἱ θεολόγοι μας νά βροῦν τρόπο συνεννοήσεως καί ἀμβλύνσεως τῶν διαφωνιῶν μεταξύ τους, διότι τό μάθημα πρέπει νά παραμείνει Ὀρθόδοξο Χριστιανικό καί ὑποχρεωτικό, εἰδικά σήμερα πού οἱ νέοι μας ἀναζητοῦν πρότυπα ἤθους καί ἀγωνιστικότητος. Ἄς τούς διδάξουμε τά πρότυπα Ἁγίων καί Ἡρώων τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Ἑλληνισμοῦ, μέ πνεῦμα Οἰκουμενικό καί μακρυά ἀπό κάθε φανατισμό. Καί ἐπειδή φέτος τιμοῦμε τά 300 χρόνια ἀπό τή γέννηση τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ ἄς θυμηθοῦμε τή διδαχή του ὅτι σκοπός τοῦ σχολείου εἶναι νά διδάσκει τόν Χριστό, τήν Παναγία, καί τούς Ἁγίους μας. Ὄχι τήν πολυπολιτισμικότητα καί τόν θρησκευτικό συγκρητισμό. Ἡ ἑλληνορθόδοξη παιδεία μᾶς ἐλευθέρωσε ἀπό Τούρκους, Φράγκους καί ἄλλους κατακτητές. Αὐτή θά μᾶς καθοδηγήσει νά ἐξέλθουμε πνευματικά ἀλώβητοι ἀπό τήν κρίση.
Κ.Χ.