Βιβλιοκριτική: Σαράντος Ι. Καργάκος, «Ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση τοῦ 1821»

Μετὰ ἀπὸ δεκάδες βιβλία καὶ ἔργα μνημειώδη ὅπως ἡ τρίτομη Ἱστορία τῶν ἀρχαίων Ἀθηνῶν, ἡ δίτομη Ἱστορία τῆς ἀρχαίας Σπάρτης καὶ ἡ τρίτομη Ἱστορία τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, ὁ χαλκέντερος Σαράντος Καργάκος μᾶς προσφέρει ἄλλο ἕνα κτῆμα ἐς αἰεί, τὴν τετράτομη «Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση τοῦ 1821» (μὲ ἀκόμη περισσότερους τόμους νὰ εἶναι ὑπὸ ἔκδοσιν, γιὰ τὰ πολιτικά, διπλωματικά, οἰκονομικὰ καὶ ἐκπαιδευτικὰ γεγονότα). Δὲν εἶναι ὅμως μόνον τὸ μέγεθος τοῦ ἔργου, τὸ πολύμοχθον τῆς ἐρεύνης τῶν πηγῶν, ἡ εὐσυνειδησία καὶ ἡ ἐπιστημονικὴ ἐπάρκεια τοῦ ἱστορικοῦ, ὁ σεβασμὸς γιὰ τὴν προγονικὴ κληρονομιά. Δὲν εἶναι μόνον ἡ ἐντιμότης, ἡ τόλμη καὶ ἡ εὐθυκρισία. (Ὁ συγγραφεύς, γιὰ κάθε θέμα παρουσιάζει ὅλες τὶς πλευρές, παραθέτει γνῶμες πολλῶν μελετητῶν, καὶ μάλιστα ὅλων τῶν ἀπόψεων καὶ τῶν κατευθύνσεων, ἀκόμη καὶ τῶν ἐπικριτικῶν γιὰ τοὺς Ἕλληνες, τὶς ἀντιπαραθέτει, καὶ ἔχει ἐπὶ πλέον τὴν τόλμη καὶ τὴν εὐθυκρισία νὰ παίρνῃ θέσι ἐπ᾿ αὐτῶν, χωρὶς μάλιστα νὰ παρασύρεται σὲ βολικὰ ἢ τραβηγμένα συμπεράσματα.) Μὰ εἶναι καὶ ἡ ὑπέροχη ἑλληνικὴ γλῶσσα. Εἶναι καὶ ἡ τέχνη τῆς ἀφήγησης. Ὁ ἀναγνώστης ὄχι μόνον θὰ κοπιάσῃ, θὰ μελετήσῃ, θὰ διδαχθῇ, μὰ καὶ θὰ συνεπαρθῇ. Τὸ Μεσολόγγι εἶναι ἡ κορυφὴ – καὶ τοῦ ξίφους τῶν ἡρώων καὶ τῆς πένας τοῦ συγγραφέως. Ἡ Ἑλληνικὴ Ἱστορία εὑρῆκε ἐπὶ τέλους τὸν ἀφηγητή της.

Ὅ,τι καλύτερο καὶ πληρέστερο ἔχει γραφεῖ γιὰ τὴν Ἐπανάστασι τοῦ 1821. (Τὰ ἔργα του γιὰ τὴν ἀρχαία Αθήνα, τὴν ἀρχαία Σπάρτη καὶ τὸν Μέγα Ἀλέξανδρο εἶναι ἀναλόγου βεληνεκοῦς.) Ἔκδοσις Real Media (ἐφημερὶς «Real News»), 23-3-2014, τόμοι 4, σελίδες 368+384+400+416. Φυσικὰ στὸ πολυτονικό.

* * *

Προμετωπὶς Α’ τόμου

«Μία ἀπὸ τὰς λεπτοτέρας ψυχικὰς καὶ διανοητικὰς εὐγενείας ἑνὸς λαοῦ εἶναι ὁ πόθος του, τὸ ἐνδιαφέρον, ἡ στοργή του πρὸς τὴν πατρώαν ἱστορίαν.

Ὅπως εἶναι παμφιλτάτη καὶ θελκτικὴ κάθε κόχη, κάθε γωνία τοῦ πατρικοῦ σπιτιοῦ κι ὅπως πλημμυρίζει τὸν νοῦν φιλόστοργον ξύπνημα εἰς τὸ ἀντίκρυσμα κάθε κειμηλίου, κάθε ἐγγράφου, κάθε προγονικῆς περγαμηνῆς ἢ ἐπιστολῆς, ἔτσι μεγάλη, ἱερὰ φιλτάτη, αἰωνίως ἀχόρταγος νὰ ἴδῃ καὶ ἐρευνήσῃ καὶ αἰσθανθῇ πλειότερα ἀπὸ τὴν περασμένην ζωὴν τῶν πατέρων καὶ προγόνων πρέπει νὰ εἶναι ἡ ἐπιθυμία καὶ ἡ ἔρευνα εἰς τὴν συνείδησιν ἑνὸς λαοῦ διὰ τὴν Ἱστορίαν.»

(Γ. Χατζῆς [Πελλερέν], ἐφημ. «Ἤπειρος», φ. 3045/1225, 27 Σεπτεμβρίου 1928)

* * *

Πρόλογος τοῦ συγγραφέως (Α’ τόμος)

Μὲ τὸ βιβλίο αὐτὸ δὲν ἐπιδιώκουμε νὰ σκανδαλίσουμε ἀλλὰ νὰ κατατοπίσουμε καὶ νὰ διαφωτίσουμε τὸ ἀναγνωστικὸ κοινὸ γιὰ τὸ τὶ ἦταν τὸ ᾿21. Πῶς ἔγινε, γιατὶ ἔγινε, τὶ ἔγινε καὶ τὶ ἀποτελέσματα ἔφερε. Ἐπιθυμία μας εἶναι νὰ ἀποσπάσουμε τὸ ᾿21 ἀπὸ τὰ ἐργαστήρια τῶν διαφόρων Μέγκελε τῆς ἱστοριογραφίας καὶ τῆς ἱστοριολογούσας δημοσιογραφίας. Ἀπαιτοῦμε, ὅμως, ἀπὸ τὸν ἀναγνώστη νὰ μοχθήσει στὴν προσπάθεια νὰ τὸ μελετήσει, ὅπως ἐπὶ δεκαετίες μοχθήσαμε κι ἐμεῖς γιὰ τὴ μελέτη καὶ τὴ συγγραφή. Τὸ ᾿21 ἦταν δύσκολο ὡς ἱστορικὴ πράξη. Παραμένει δύσκολο καὶ ὡς μελέτη. Ἡ ἁπλουστευτικὴ γραφὴ παρέχει εὐκολία συγγραφῆς ἀλλ᾿ ἐνέχει τὸν κίνδυνο τῆς ἐπιστημονικῆς ἐκτροπῆς. Σύστασή μας εἶναι: «Μελέτα μετὰ μόχθου. Τότε θὰ φθάσεις στὴν οὐσία.»

Δὲν μᾶς διαφεύγει ὅτι τὸ πρῶτο μέρος τοῦ ἔργου μας εἶναι περιπεπλεγμένο καὶ γι᾿ αὐτὸ -πιθανῶς- κουραστικό. Ἀλλὰ περιπεπλεγμένες εἶναι καὶ οἱ ρίζες τῶν μεγάλων δέντρων. Χωρὶς μελέτη, ὅμως, τῶν ριζῶν δὲν μπορεῖ νὰ κατανοηθεῖ οὔτε τὸ ὕψος πὔτε τὸ μέγεθος τοῦ δέντρου. Τὸ ᾿21 εἶναι πλάτανος μὲ βαθὺ καὶ πυκνὸ ρίζωμα. Γι᾿ αὐτὸ ἡ μελέτη του θέλει «σκάψιμο» καὶ σκύψιμο πολύ. Ὁ ἀναγνώστης μπορεῖ νὰ βασανισθεῖ στὴν ἀρχή, ἀλλὰ στοὺς ἑπόμενους τόμους θὰ χαρεῖ πιὸ λαγαρὴ γραφή. Γι᾿ αὐτὸ δὲν ζητᾶμε ἁπλῶς τὴν κατανόησή του· ζητᾶμε τὴν ἀντοχή του.

Μόνον αὐτοὶ ποὺ εἶναι σίγουροι γιὰ τὶς «ἀλήθειες» τους προσφέρουν εὐπάτητη καὶ εὐκολοχώνευτη πνευματικὴ τροφή. Τὸ ᾿21 εἶναι μιὰ δύσκολη ἱστορικὴ κορυφὴ καὶ θέλει μόχθο νὰ κατακτηθεῖ. Εἰδικὰ τώρα, ποὺ ἡ ἱστορία τῆς Ἐπανάστασης φορτώθηκε μὲ πλῆθος θεωρητικὰ προβλήματα καὶ μὲ ἀνυπόστατες προσεγγίσεις, ποὺ τείνουν νὰ τὸ παραμορφώσουν. Γι᾿ αὐτὸ καὶ τὸ πρῶτο μέρος ἔχει μεγάλο φόρτο προβληματισμοῦ. Θεωρήσαμε, ὅμως, ὅτι εἶναι ἀναγκαῖο ὅλα αὐτὰ τὰ προβλήματα νὰ μελετηθοῦν, καὶ τὰ -ὄχι πάντα ἀθῶα- ἐρωτηματικὰ νὰ ἀπαντηθοῦν μὲ μαρτυρίες καὶ ἐπιχειρήματα καὶ ὄχι μὲ σοφιστεῖες καὶ πατριδορητορικα σχήματα.

Ὅπως προείπαμε, τὸ τοπίο τοῦ ᾿21 ἔχει γίνει ἰδιαίτερα θολὸ ἀπὸ ἕναν ἄγονο καὶ συχνὰ ὕποπτο προβληματισμό. Ὅταν ὁ ἀναγνώστης, μελετώντας σὲ βάθος τὸν ἀνὰ χεῖρας τόμο, θὰ ξεπεράσει τοὺς σκοπέλους τῶν προβλημάτων αὐτῶν, τὸτε μὲ μεγαλύτερη ἄνεση θὰ προχωρήσει στὴν ἀνάγνωση τῶν ἑπόμενων τόμων. Ποὺ δὲν θὰ εἶναι λίγοι, ἂν τὸ βάρος αὐτῆς τῆς ἐκδοτικῆς ἐργασίας δὲν μᾶς συντρίψει. Πάντως τὸ ἔργο σὲ χειρόγραφη μορφὴ (καὶ μάλιστα γραμμένο μὲ μολύβι) ἔχει ὁλοκληρωθεῖ πλήρως καὶ ὡς πρὸς τὰ στρατιωτικὰ καὶ ὡς πρὸς τὰ πολιτικά, διπλωματικὰ γεγονότα, τὰ οίκονομικά, ἐκπαιδευτικὰ καὶ θρησκευτικὰ δεδομένα.

Παράκλησή μας πρὸς τὸ ἑλληνικὸ ἀναγνωστικὸ πού, ἐπὶ 50 χρόνια καὶ πλέον, τιμᾶ τὸ ἔργο μας τὸ συγγραφικό, εἶναι νὰ στηρίξει -ὅπως μέχρι τώρα ἐστήριξε- τὴν ἐθνωφελῆ προσπάθεια τῆς Real News, τὸ τολμηρὸ ἐγχείρημα τοῦ Νίκου καὶ τοῦ Στέργιου Χατζηνικολάου, ὥστε «Ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση τοῦ 1821» νὰ μπεῖ σὲ κάθε σπίτι κι ἔτσι νὰ τεθεῖ κάποιος φραγμὸς σὲ κάθε λογῆς ἀσυναρτησίες καὶ κακοήθειες. Τὸ ᾿21 ἔχει πολὺ πληγωθεῖ. Πρέπει νὰ κλείσουμε τὶς δικές του γιὰ νὰ κλείσουν καὶ οἱ δικές μας πληγές. Πληγώνοντας τὸ παρελθόν, πληγώνουμε τὸ παρὸν καὶ τὸ μέλλον.

Σαράντος Καργάκος, Πεύκη, 1 Φεβρουαρίου 2014