του Ανδρέα Δουλάκη
25 Μαρτίου. Χριστιανισμός και Ελληνισμός γιορτάζουν. Η Εκκλησία θυμάται και πανηγυρίζει το γεγονός του Ευαγγελισμού στην Παναγία μας, στους ανθρώπους. Του μηνύματος εκείνου που έμελλε να αλλάξει την ιστορία της ανθρωπότητας, να τη χωρίσει στα δύο και να της δώσει νέα προοπτική. Του μηνύματος της ενανθρώπισης του Θεού, της προσέγγισης του Θείου στοιχείου με το ανθρώπινο, της δυνατότητας να πλησιάσει ο άνθρωπος το Θεό, να αποκτήσει σχέση προσωπική μαζί Του και στο μέτρο της εγγύτητας με το Θεό να αλλάξει, να βελτιωθεί, να γίνει καλύτερος, να μοιάσει στο Θεό.
Ο Ελληνισμός θυμάται και τιμά επετειακά την ημέρα αυτή το γεγονός του μεγάλου ξεσηκωμού, την Επανάσταση του ’21, ένα γεγονός σταθμό στην ιστορία του Ελληνικού Έθνους, αφού αυτό οδήγησε μετά από ένα σχεδόν δεκάχρονο αγώνα στη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους και έδωσε υπόσταση γεωγραφική σε ένα έθνος που στέναζε υπόδουλο επί μακρούς αιώνες.
Και βέβαια η σύμπτωση του εορτασμού των δύο αυτών γεγονότων την ίδια ημέρα, δεν είναι καθόλου τυχαία. Είναι επιλογή συνειδητή ενός λαού που βρήκε στα δύο αυτά γεγονότα όχι μόνο ομοιότητες, όχι μόνο αναλογίες αλλά και κάτι περισσότερο, βρήκε ταύτιση και ολοκλήρωση, βρήκε πως στα δύο αυτά γεγονότα αποκαλύπτεται με πληρότητα το στοιχείο εκείνο που είναι απαραίτητο στο άνθρωπο για να μπορέσει, να γίνει ικανός να απολαύσει (το μεγάλο αγαθό, το ζητούμενο μες στους αιώνες)˙ την ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.
Το στοιχείο αυτό είναι ο ηρωισμός, το ηρωικό φρόνημα. Είναι ο τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς εκείνος, που όταν επιλεγεί αλλάζει ριζικά τον άνθρωπο, τον διαφοροποιεί, τον βελτιώνει, τον καθιστά άξιο της ελευθερίας. Και είναι το στοιχείο αυτό, ο ηρωισμός, αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής ψυχής στο διάβα της ιστορίας˙ και είναι το στοιχείο αυτό απαραίτητη προϋπόθεση της χριστιανικής ζωής. Είναι τελικά ο ηρωισμός μια στάση ζωής και ακριβώς αυτό φαίνεται πολύ καθαρά στα δύο γεγονότα που γιορτάζουμε σήμερα και ακριβώς
γι’ αυτό προβάλλονται ταυτόχρονα.
Στο γεγονός του Ευαγγελισμού, πρωταγωνιστής, ήρωας είναι η Παναγία μας. Ο ηρωισμός της δε φαίνεται με την πρώτη ματιά. Είναι μια νεαρή, απλή κοπέλα. Δε φαίνεται να κάνει κάποιο μεγάλο κατόρθωμα. Γίνεται όμως η πρωταγωνίστρια στο γεγονός της σωτηρίας του κόσμου. Πώς; Γιατί; Τι είναι αυτό που την κάνει τόσο ξεχωριστή; Αν ακούσουμε προσεκτικά τα λίγα λόγια με τα οποία απαντά στο μήνυμα του Αγγέλου, θα καταλάβουμε, θα αναγνωρίσουμε ένα γνήσιο ηρωικό φρόνημα: «Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτο μοι κατά το ρήμα σου». Να εδώ είμαι, η δούλη του Κυρίου, ας συμβεί σ’ εμένα όπως το είπες. Απλά λόγια, που όμως κρύβουν ένα ανυπέρβλητο μεγαλείο. Γιατί αυτό που κάνει η δεκαπεντάχρονη Μαριάμ μ’ αυτά τα λόγια, είναι να διαθέσει το εαυτό της στο σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία των ανθρώπων. Δε συζητά, δεν παζαρεύει, δε ζητά τίποτε για τον εαυτό της. Δε ρωτά τι συνέπειες θα έχει, τι δυσκολίες θα αντιμετωπίσει, τι κινδύνους θα περάσει, πόσο θα πονέσει, τι κόστος θα πληρώσει. Ζητά ο Θεός έναν εθελοντή να βάλει στην άκρη τον εαυτό του για χάρη των άλλων και η Μαριάμ ανταποκρίνεται. Απλά. Φυσικά. Σχεδόν σιωπηλά.
Γιατί ο ηρωισμός είναι στάση ζωής. Είναι μια στάση που κρατά η Παναγία μας σε όλη τη διάρκεια της εξέλιξης του σχεδίου του Θεού. Όταν ο αρραβωνιαστικός της την υποπτεύεται, όταν ο Ηρώδης την κυνηγά μαζί με το παιδί της, όταν ο Συμεών προφητεύει ότι δίκοπο μαχαίρι θα διαπεράσει την καρδιά της, όταν στέκεται κάτω από το Σταυρό. Σιωπηλή, ταπεινή, αλλά παρούσα. Σε όλη τη διάρκεια του αγώνα. Μέχρι το τέλος όρθια. Πιστή στο λόγο της, πιστή στο θέλημα του Θεού.
Αν κάποιος δεν καταλαβαίνει πόσο ηρωισμό χρειάζεται αυτό ας αναρωτηθεί: Πόσες φορές θυσίασε κάτι από τον εαυτό του για να κάνει το θέλημα του Θεού; Ποιος συγχώρησε εβδομήντα φορές επί επτά κάποιον που τον έβλαψε; Ποιος αγαπά τον εχθρό του; Ποιος;
Από την Επανάσταση του ’21 πάλι θυμόμαστε πολλούς πρωταγωνιστές. Πολλούς ήρωες. Μέσα από τους χιλιάδες που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν στον υπέροχο αυτό αγώνα, αρκετοί ξεχώρισαν, κάποιοι έμειναν γνωστοί με τα ονόματά τους και με την ιστορία τους.
Ένας απ’ αυτούς, από τους πιο γνωστούς ήταν και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Ένας πραγματικά μεγάλος ήρωας και όχι μόνο για την ανδρεία και το θάρρος που επέδειξε στις μάχες. Όχι μόνο για τη στρατιωτική του μεγαλοφυΐα που έπαιξε μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη της επανάστασης. Αλλά για το ηρωικό φρόνημα που ήταν στοιχείο της ζωής του. Τρία μικρά περιστατικά από τη στάση του αυτή στη διάρκεια του Αγώνα δείχνουν πόσο πραγματικά μεγάλος ήρωας υπήρξε. Το πρώτο στην περίφημη μάχη στα Δερβενάκια: Ενώ η μάχη μαίνεται, ο Κολοκοτρώνης βλέπει ένα φτωχοντυμένο νεαρό με μια γκλίτσα που κάθεται παράμερα στα βράχια και παρακολουθεί. «Τι κάθεσαι μωρέ; Γιατί δεν πολεμάς;» του φωνάζει. «Εγώ; Πώς να πολεμήσω εγώ καπετάνιε;» του απαντά με κακόμοιρο ύφος εκείνος. «Δε με βλέπεις; Δεν έχω ούτε ρούχα, ούτε τσαρούχια, ούτε άρματα˙ πώς να πολεμήσω;»
«Και ποιον περιμένεις μωρέ να σου τα δώσει;» του λέει τότε ο Κολοκοτρώνης, «Πολέμα για να τα αποκτήσεις!». Το ίδιο βράδυ ο ίδιος νεαρός παρουσιάστηκε μπροστά του ντυμένος σαν άρχοντας και αρματωμένος σαν αστακός. «Με θυμάσαι καπετάνιε;» τον ρώτησε και δυσκολεύτηκε ο Γέρος του Μοριά να αναγνωρίσει στο λεβέντη που έβλεπε μπροστά του τον κακόμοιρο σκλάβο που συνάντησε το πρωί.
Ήξερε όμως πολύ καλά ο ίδιος και ενέπνευσε και σε χιλιάδες άλλους μια μεγάλη αλήθεια. Ότι δεν μπορείς να διεκδικήσεις τίποτε αν δε συνειδητοποιήσεις ότι το πρώτο μερίδιο ευθύνης σου ανήκει. Ότι ο αγώνας αρχίζει μέσα σου και πρώτος σου αντίπαλος είναι ο εαυτός σου. Ότι όταν νικήσεις τους φόβους και τις αδυναμίες σου, όταν μπορείς να διαθέσεις τον εαυτό σου, τότε μπορείς να επιτύχεις.
Στο δεύτερο περιστατικό οι επαναστατημένοι Έλληνες, μετά τις πρώτες επιτυχίες του αγώνα, έχουν αρχίσει να φιλονικούν σαν γνήσιοι Έλληνες για τη διαχείριση της εξουσίας. Από τη μια οι Φιλικοί που οργάνωσαν τον Αγώνα και οι οπλαρχηγοί που τον διεξάγουν στα πεδία των μαχών και από την άλλη οι προεστοί που είχαν ηγετικό ρόλο ως τότε. Κάποια στιγμή εξοργισμένοι αγωνιστές τραβούν τα μαχαίρια για να σφάξουν τους προεστούς. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ήταν μυημένος Φιλικός και από τους σπουδαιότερους οπλαρχηγούς. Η κίνηση των αγωνιστών θα τον βόλευε ίσως πολύ. Θα μπορούσε να γίνει ο αδιαφιλονίκητος αρχηγός.
Ο ήρωας όμως αυτός όχι μόνο δεν τους ενθαρρύνει, αλλά κάνει το ακριβώς αντίθετο. Χρησιμοποιεί το κύρος του για να αποτρέψει το κακό. Στο μυαλό του, στην ψυχή του δεν υπάρχει χώρος για προσωπικές φιλοδοξίες, για προσωπικό όφελος. Τον ενδιαφέρει μόνο το κοινό καλό, το συμφέρον της πατρίδας. Και το συμφέρον της πατρίδας είναι αδύνατον να εξυπηρετηθεί μέσα από αδελφοκτόνο διαμάχη με ταπεινά κίνητρα. Γι’ αυτό σταματά τους αγωνιστές με πειστικό λόγο και σώζει τους προεστούς από τη σφαγή.
Το τρίτο περιστατικό έρχεται στα 1825. Παρά τις προσπάθειες του Κολοκοτρώνη και άλλων σπουδαίων ανθρώπων η φιλονικία έχει εξελιχθεί σε εμφύλιο πόλεμο, στη διάρκεια του οποίου ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης φυλακίζεται ενώ ο αδελφός του δολοφονείται. Οι συνέπειες ολέθριες. Και όταν ο Ιμπραήμ αποβιβάζεται στην Πελοπόννησο ανακαταλαμβάνει τη μία μετά την άλλη τις πόλεις, όταν η Επανάσταση κινδυνεύει, οι Έλληνες στρέφονται ξανά στο μεγάλο στρατηγό. Τον αποφυλακίζουν και του ζητούν να αναλάβει ξανά στρατιωτική δράση. Και πάλι στην καρδιά του μεγάλου ήρωα δεν υπάρχει χώρος για πικρία, για εκδίκηση, για μικροψυχία. Στρατεύεται πάλι στο κάλεσμα της πατρίδας.
Και το πιο συγκλονιστικό: σε μια συνάντηση φιλοξενεί στο σπίτι του ανθρώπους και παραθέτει τραπέζι. Ανάμεσα στους φιλοξενούμενους είναι και ο φονιάς του αδελφού του! Η μάνα του μόλις τον είδε λύγισε. Τον πήρε παράμερα και τον ρώτησε: «Τι έκανες γιε μου; Το φονιά του παιδιού μου μου’ φερες να ταΐσω;» και τι απαντά ο ανεξίκακος ήρωας; «Σώπα μάνα, αυτό είναι το καλύτερο μνημόσυνο για τον αδελφό μου!». Τι μεγαλείο, πόση ανωτερότητα κρύβει αυτή η συμπεριφορά! Και πώς να μη δοξάζεται μια χώρα όταν έχει τέτοιους ανθρώπους; Πώς να μη συμβαίνουν απίστευτα κατορθώματα σαν αυτά που πέτυχαν οι ένδοξοι πρόγονοί μας το 1821;
Γιατί γίνεται φανερό πια νομίζω, ότι κάποιος δε γίνεται ήρωας επειδή κάνει κάποιο κατόρθωμα, αλλά αντίθετα, κάποιος πετυχαίνει ακόμη και το ακατόρθωτο επειδή είναι ήρωας, επειδή διακατέχεται από ηρωικό φρόνημα και αυτό είναι κάτι που απαιτεί καλλιέργεια, γνώση, αγώνα.
Ευτυχώς από το έθνος μας, από το λαό μας, το φρόνημα αυτό δεν έλλειψε ποτέ.
Μέσα από τα βάθη των αιώνων, από το Μαραθώνα και τις Θερμοπύλες, μέχρι το Μέγα Αλέξανδρο και μέχρι το Βυζάντιο, από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και τα 70 περίπου επαναστατικά κινήματα στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας μέχρι το μεγάλο ξεσηκωμό του ’21, το ίδιο αυτό ηρωικό φρόνημα ζωντανεύει τις ψυχές των Ελλήνων. Το ίδιο αυτό φρόνημα ενέπνευσε τις επαναστάσεις στη Χαλκιδική το ’21 και το ’54. Αυτό ενέπνευσε τον Καπετάν Γιαγλή και τους συναγωνιστές του στο Μακεδονικό Αγώνα. Αυτό απελευθέρωσε το ’12-’13 την περιοχή μας. Αυτό οδήγησε στην εποποιία του ’40. Αυτό ξεσήκωσε τα παλικάρια της Κύπρου το ’55-’59. Αυτό το ίδιο εξακολουθεί να κινεί και να εμπνέει πολλούς ακόμη και σήμερα απέναντι στις δυσκολίες και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουμε ως τόπος, ως λαός και ως έθνος.
Υπάρχουν ήρωες και σήμερα, εδώ, ανάμεσά μας και το γνωρίζετε αυτό πολύ καλά˙ κι αν δε γνωρίζετε τα πρόσωπα ή τα ονόματά τους μπορείτε να τους αναγνωρίσετε από τη συμπεριφορά τους, την απλή και ανεπιτήδευτη, από το γενναίο φρόνημά τους.
Οι Έλληνες έχουνε ιστορία ηρωική. Όσο θα αγαπάμε την πατρίδα και την ιστορία μας, όσο θα θυμόμαστε και θα γιορτάζουμε τις μεγάλες στιγμές μας, όσο θα εμπνεόμαστε και θα διδασκόμαστε από τα ιδανικά μας, όσο θα μπορούμε να ξεπερνάμε τον εαυτό μας, δεν έχουμε τίποτα να φοβηθούμε. Θα παλεύουμε, θα γεννάμε ήρωες και θα νικάμε. Ζήτω η Ελλάδα – Ζήτω οι ήρωες.