Πληθυσμιακές εξελίξεις, «Δύση» και μετα-εκκοσμίκευση

Άμεσα σχετιζόμενο κείμενο: Εισαγωγή στην εποχή της μετα-εκκοσμίκευσης

Α. Η χαραυγή της εποχής της μετα-εκκοσμίκευσης

Το πέρας του λεγόμενου ψυχρού πολέμου σηματοδότησε την άνοδο ενός είδους αναρχίας που χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση νέων μορφών σύγκρουσης με βάση τη θρησκεία και την εθνικότητα στο εσωτερικό των κρατών παρά την απαρχή μιας φιλελεύθερης ιεραρχίας μεταξύ των κρατών. Ακόμα και έτσι όμως, ο κοσμοπολίτικος φιλελευθερισμός του Φουκουγιάμα και η φιλελεύθερη δημοκρατική παγκόσμια τάξη βασισμένη στο «Τέλος της Ιστορίας», ισχυρίζονται ορισμένοι, δεν είναι νεκρή, αλλά φαίνεται να κυριαρχεί σε μεγάλο μέρος του ανεπτυγμένου, «πολιτισμένου» κ.λπ. κόσμου: οι πολιτικοί ολοένα και περισσότερο αντιμάχονται εκλογικά στη βάση της διαχειριστικής επάρκειας ή της «ορθολογικής» διαχείρισης παρά στη βάση των ιδεών, οι άνθρωποι έχουν γίνει πιο φιλελεύθεροι, πιο κοσμικοί και σέβονται περισσότερο τη διαφορετικότητα. Ίσως να είναι απλά θέμα χρόνου προτού ο αναπτυσσόμενος κόσμος προφτάσει τον ανεπτυγμένο, όπως πρότεινε ο Φουκουγιάμα.

Ενάντια σε μια τέτοια -αισιόδοξη- άποψη, η οποία βασίζεται σε μια συγκεκριμένη αντίληψη περί «παγκοσμιοποίησης» που -θεμελιώνεται την περίοδο της κυβέρνησης Κλίντον και- έχει ξεπεραστεί προ πολλού, θα υποστηρίξω, σε επόμενο σημείωμα, ότι ο αναπτυσσόμενος κόσμος όχι μόνο δεν θα καλύψει τη διαφορά με τον ανεπτυγμένο ως προς το ζήτημα της εκκοσμίκευσης και του φιλελευθερισμού, αλλά αντίθετα, και κατά ειρωνεία της τύχης, είναι η λεγόμενη «Δύση» που θα αρχίσει να προσομοιάζει με τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Μέσα στις στις επόμενες δύο ή τρεις δεκαετίες (πριν από το 2050) οι θρησκευόμενοι πληθυσμοί που αναπτύσσονται στο εσωτερικό του ανεπτυγμένου κόσμου θα αντιστρέψουν την πορεία του κοσμικού κράτους αναιρώντας την κεντρική ιδεολογία των δυτικών κοινωνιών -ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης-, δηλαδή το μύθο της «αέναης» και συνεχώς αυξανόμενης ανθρώπινης προόδου (που θα οδηγήσει σε κάποιο αίσιο τέλος, π.χ. τη κυριαρχία του Λόγου κ.λπ)

Ποιος είναι ο λόγος για μια τέτοια εξέλιξη; Η δημογραφία και οι ρυθμοί γονιμότητας τόσο στη σχέση της λεγόμενης «Δύσης» με το εξωτερικό της (μετανάστευση, ακόμα και εάν αυτή μειωθεί) όσο και στο εσωτερικό της (διαφορά στους ρυθμούς γονιμότητας ανάμεσα σε κοσμικιστές και θρησκευόμενους). Το ζήτημα είναι πολύ βαθύτερο από τις περί τρομοκρατίας κυρίαρχες αντιλήψεις οι οποίες από κάποια στιγμή και ύστερα λειτουργούν αποπροσανατολιστικά. Όπως είχα γράψει και παλαιότερα -για την περίπτωση της Γαλλίας-, θα γίνει αντιληπτό πως το πραγματικό διακύβευμα είναι ο λεγόμενος «κοσμικός πολιτισμός».

Αυτό που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας είναι η προσπάθεια προσαρμογής σε μια δημογραφική ήττα. Ορισμένες φορές μπορεί να χρειάζεσαι τον πόλεμο προκειμένου να αποκρύψεις πως ηττήθηκες στην ειρήνη.

Ζούμε τη χαραυγή της εποχής της μετα-εκκοσμίκευσης.

—–

Αυτή τη στιγμή ζούμε σε συνθήκες δημογραφικής και οικονομικής ύφεσης (σε ορισμένες περιπτώσεις συνοδεύεται από πολιτική ανεπάρκεια και κυριαρχία μετριοτήτων, έλλειμμα νομιμοποίησης -τα προηγούμενα βαφτίζονται «εξορθολογισμός» της πολιτικής-, ηθική εξαχρείωση, άνοδο του ανορθολογισμού, κυριαρχία φαραωνικού τύπου αντιλήψεων ως αυτονόητες ή φυσιολογικές κ.λπ). Είναι μάλιστα η -διαρκής- δημογραφική ύφεση που επιτάχυνε την πορεία προς την οικονομική ύφεση. Επίσης, ο δημογραφικός δυναμισμός βοηθά στην έξοδο από μια οποιαδήποτε ύφεση ενώ η δημογραφική απίσχανση ενισχύει την οποιαδήποτε στασιμότητα.

Β. Παγκόσμιες πληθυσμιακές εξελίξεις και «Δύση»

Χρειάστηκαν χιλιάδες χρόνια για να φτάσουμε το ένα (1) δισεκατομμύριο (1804). Για να φτάσουμε τα δύο (2) δισεκατομμύρια χρειάστηκαν 123 χρόνια (1927). Για να φτάσουμε τα τρία (3) δισεκατομμύρια χρειάστηκαν μόλις 33 χρόνια (1960). Συγκεκριμένα η εξέλιξη του παγκόσμιου πληθυσμού έχει ως εξής:

1 δισεκατομμύριο το 1804
2 δισεκατομμύρια το 1927 (123 χρόνια αργότερα)
3 δισεκατομμύρια το 1960 (33 χρόνια αργότερα)
4 δισεκατομμύρια το 1974 (14 χρόνια αργότερα)
5 δισεκατομμύρια το 1987 (13 χρόνια αργότερα)
6 δισεκατομμύρια το 1999 (12 χρόνια αργότερα)
7 δισεκατομμύρια το 2012 (13 χρόνια αργότερα)

Ποιο είναι το ζήτημα; Το ζήτημα είναι πως η λεγόμενη «Δύση» (θα συγκεκριμενοποιήσω τι ακριβώς εννοώ παρακάτω) το 1950 αντιπροσώπευε περίπου το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού και πάνω από το 50% του παγκόσμιου Α.Ε.Π. Το 2010, εξήντα χρόνια μετά, η «Δύση» αντιπροσώπευε περίπου το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού και πάνω από το 30% του παγκόσμιου Α.Ε.Π. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τα πληθυσμιακά μεγέθη, η Βόρεια Αμερική το 1950 αντιπροσώπευε περίπου το 6,8% του παγκόσμιου πληθυσμού ενώ το 2010 περίπου το 5,0%. Η Ευρώπη το 1950 αντιπροσώπευε περίπου το 18% του παγκόσμιου πληθυσμού ενώ το 2010 περίπου το 9%.

Ως «Δύση», ορίζεται η Βόρεια Αμερική (Η.Π.Α, Καναδάς δίχως το Μεξικό) και η Ευρώπη. Επειδή τα στοιχεία προέρχονται από τον Ο.Η.Ε (I – II) θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εξής: Στην Ευρώπη συμπεριλαμβάνεται και η ευρωπαϊκή Ρωσία τα πληθυσμιακά μεγέθη της οποίας (περίπου εκατό εκατομμύρια στο ευρωπαϊκό της τμήμα) έχω αφαιρέσει. Ωστόσο στα πληθυσμιακά μεγέθη της Ευρώπης συμπεριλαμβάνονται χώρες όπως η Λευκορωσία και η Ουκρανία και περιοχές όπως τα δυτικά Βαλκάνια. Οπότε τα πληθυσμιακά -κυρίως, αλλά και τα οικονομικά- μεγέθη που αφορούν την Ε.Ε είναι σαφώς μικρότερα – για την Ευρωζώνη είναι πολύ μικρότερα (I – II).

Πόσοι άνθρωποι, άραγε, γεννήθηκαν στην «Δύση» και πόσοι σε πλανητική κλίμακα από την 11η Σεπτεμβρίου μέχρι σήμερα;

Μέσα σε λιγότερο από 15 χρόνια από έξι (6) γίναμε επτά (7) δισεκατομμύρια. Την ώρα που στον πλανήτη υπήρξε πληθυσμιακή αύξηση κατά ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους στις Ηνωμένες Πολιτείες υπήρξε πληθυσμιακή αύξηση κατά περίπου… σαράντα εκατομμύρια (στην Γερμανία δεν υπήρξε πληθυσμιακή αύξηση, υπήρξε μείωση).

Στην τελευταία πληθυσμιακή μεγέθυνση της ανθρωπότητας ή στην 7η -δισεκατομμυριοστή- περίοδο της, η «Δύση» πρακτικά δεν συμμετείχε.

Κανένας δεν υποτιμά την τεχνολογία (αντίθετα πολλοί -υποτίμησαν και συνεχίζουν να- υποτιμούν τη δημογραφία) αλλά εθελοτυφλούν όσες και όσοι διακατέχονται από κάποιου είδους τεχνολογικό μεσσιανισμό. Τα δημογραφικά στοιχεία που παρέθεσα υπερβαίνουν τεχνολογικές εξελίξεις, οικονομικά δεδομένα και παραγωγικά πρότυπα όπως τα αντιλαμβανόμαστε (τεχνολογικά και παραγωγικά μέσα διαθέτουμε, τρόπους σκέψεις δεν διαθέτουμε). Οι τελευταίες τρεις δεκαετίες, από το ψυχορράγημα του διπολικού συστήματος μέχρι σήμερα, δημογραφικά -και όχι μόνο- ήταν συγκλονιστικές. Δε νομίζω πως έχουμε προλάβει να αντιληφθούμε την έκταση αυτών των αλλαγών.

Οι βασικές γραμμές των πολιτικών μας ιδεών μας, προέρχονται από αντιλήψεις και έργα της δεκαετίας του 1970 και του 1990 (και παλαιότερα, αλλά ας μείνουμε σε αυτές τις δεκαετίες). Είναι ενδεικτικό πως όταν κυκλοφόρησε το -αφελές- έργο του Francis Fukuyama, Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος, ήμασταν, περίπου, κατά δύο δισεκατομμύρια λιγότεροι. Θα το επαναλάβω. Δε νομίζω πως έχουμε προλάβει να αντιληφθούμε την έκταση αυτών των αλλαγών.

Γ. Δημογραφία και μετα-εκκοσμίκευση

Το 97% της συνολικής παγκόσμιας πληθυσμιακής αύξησης λαμβάνει χώρα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, όπου το 95% του πληθυσμού είναι θρησκευόμενο. Ο πλανήτης, ως όλον (as a whole), γίνεται περισσότερο -και όχι λιγότερο- θρησκευόμενος. Σύμφωνα με τη World Religion Database (WRD), το ποσοστό των θρησκευόμενων ανθρώπων αυξήθηκε από 81% που ήταν το 1970, σε 85% σήμερα (κυρίως λόγω της κατάρρευσης του ”Ανατολικού Μπλόκ”) και εντός της επόμενης δεκαετίας υπολογίζεται πως θα φτάσει το 87% (*).

Όμως η δημογραφική διαφορά ανάμεσα σε κοσμικούς και θρησκευόμενους δεν παρατηρείται μονάχα στο εξωτερικό της ΕυρωΑτλαντικής δομής (με τους Υπολοίπους) ή μεταξύ Παγκόσμιου Βορρά και Νότου, αλλά και στο εσωτερικό της ΕυρωΑτλαντικής δομής και του Παγκόσμιου Βορρά. Ακόμα και στο ιστορικό τρίγωνο της φιλελεύθερης ευρωπαϊκής γεωγραφίας, δηλαδή μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας και Κάτω Χωρών -όπως επίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες-, παρατηρείται πως οι θρησκευόμενοι πληθυσμοί έχουν πλεονέκτημα στα ποσοστά των ρυθμών γονιμότητας έναντι των μη θρησκευόμενων (οι θρησκευόμενες ρωμαιοκαθολικές Γαλλίδες και Ισπανίδες έχουν μισό βαθμό γονιμότητας περισσότερο από τις μη θρησκευόμενες-κοσμικές, μη φιλελεύθερα προτεσταντικά δόγματα έναντι φιλελεύθερων προτεσταντών ή σεκιουλαριστών στις Η.Π.Α, καλβινιστικά χωριά στην Ολλανδία κ.λπ).

Υπολογίζεται πως η δημογραφική διαφορά ή ανισότητα μεταξύ θρησκευόμενων πληθυσμών, που αυξάνονται στον Παγκόσμιο Νότο, και γερασμένων κοσμικών πληθυσμών που δεν μπορούν να αναπαραχθούν, στον Παγκόσμιο Βορρά, θα κορυφωθεί τις επόμενες δύο ή/και τρεις δεκαετίες (μέχρι το 2050). Εάν η πορεία αυτή συνεχιστεί, είναι φανερό πως ο κοσμικισμός (secularism) οδεύει προς κρίση -λόγω εξωτερικών και εσωτερικών δημογραφικών πιέσεων- και πως όσα ζούμε, δεν αποτελούν παρά τη χαραυγή της Εποχής της Μετα-Εκκοσμίκευσης.

—–

(*) Μάλιστα στο 13% των κοσμικιστών παγκοσμίως συμπεριλαμβάνονται και ΑνατολικοΑσιάτες (πλειοψηφία). Δηλαδή, εάν κάποιος παρατηρήσει το κριτήριο κοσμικό-θρησκευτικό όχι μονάχα σε παγκόσμια αλλά και σε ρεζιοναλιστική-περιφερειακή κλίμακα (όπως πρέπει προκειμένου να μην παραπλανηθεί), μέσα από το πρίσμα του ευρωπαϊκού κοσμικισμού (secularism), τότε γίνεται φανερό πως επίκειται μια μεγάλη κρίση του -λεγόμενου- «κοσμικού πολιτισμού» εντός της ευρύτερης φιλελεύθερης ευρωπαϊκής γεωγραφίας.

*Δημήτρης Πεπόνης, δημοσίευση στο ΙΝΣΠΟΛ και στο cosmoidioglossia.