Το πολιτικό Ισλάμ στην Τουρκία

Γράφει ο Ανδρέας Σταλίδης.
Δημοσιεύθηκε στην Εστία στις 26 Ιουλίου 2016.

Μετά τα πραξικοπήματα του 1960 (όταν εκτελέστηκε ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρωθυπουργός), 1971, 1980 και 1997, αντί να λέμε ότι τη φετινή απόπειρα την οργάνωσε ο ίδιος ο Ερντογάν, μάλλον θα έπρεπε να λέμε ότι καθυστέρησε. Ας θυμηθούμε ορισμένες στοιχειώδεις κοινωνικοπολιτικές παραμέτρους.

Πρώτον, η Τουρκία είναι μία βαθειά διχασμένη χώρα: μεταξύ Κεμαλιστών και Ισλαμιστών. Δεύτερον, τα τελευταία χρόνια έγινε μία τεραστίων διαστάσεων μεταμόρφωση: σήμερα, οι μισοί Τούρκοι στηρίζουν το πολιτικό Ισλάμ (Ερντογάν), το ένα τρίτο είναι Κεμαλιστές και το υπόλοιπο ένα έκτο αποτελείται από μειονότητες (Κούρδοι, Αλεβίτες κλπ). Τρίτον, ο στρατός είναι καταλύτης των πολιτικών εξελίξεων από την ίδρυση της Τουρκίας το 1926 και απόλυτος εγγυητής του Κεμαλισμού.

Το πολιτικό Ισλάμ ξεκίνησε από τον ανεξάρτητο βουλευτή Νετσμεττίν Ερμπακάν όταν ίδρυσε το 1971 το Κόμμα Εθνικής Τάξεως. Ένα χρόνο μετά το πραξικόπημα του 1971, το κόμμα τέθηκε εκτός νόμου. Ο Ερμπακάν ίδρυσε το 1973 το διάδοχο Κόμμα Εθνικής Σωτηρίας. Έλαβε 11.8% συμμετέχοντας στην κυβέρνηση Ετσεβίτ 1974, και 8.6% στις εκλογές του 1977. Μετά το πραξικόπημα του 1980 κηρύχθηκε και αυτό το κόμμα έκνομο. Ο Ερμπακάν φυλακίστηκε μαζί με δεκάδες στελέχη και του απαγορεύτηκαν τα πολιτικά δικαιώματα για 10 χρόνια.

Το 1983 ένας συνεργάτης του ίδρυσε το Κόμμα της Ευημερίας, το οποίο συνέχισε την παράδοση του πολιτικού Ισλάμ. Το 1987 πήρε 7.2% και το 1991 πήρε 16.9%. Τότε ο Ερμπακάν επανεξελέγη βουλευτής και κατόπιν πήρε και την αρχηγία του κόμματος. Το 1995 έγινε το μεγάλο άλμα. Πήρε 21.4% και ήταν πρώτο κόμμα. Ο πρόεδρος Ντεμιρέλ έδωσε εντολή κυβέρνησης μειοψηφίας στο δεύτερο και τρίτο κόμμα (Τσιλλέρ – Γιλμάζ), όμως η κυβέρνηση άντεξε μόνο λίγους μήνες. Έτσι, υποχρεώθηκε να δώσει την πρωθυπουργία στον Ερμπακάν το 1996. Τον Φεβρουάριο του 1997 έγινε το τρίτο πραξικόπημα, το οποίο τον ανέτρεψε και τον φυλάκισε εκ νέου.

Το κόμμα αντικαταστάθηκε από το Κόμμα της Αρετής το 1998, το οποίο έλαβε 15.4% το 1999. Το 2001 τέθηκε και αυτό εκτός νόμου και χωρίστηκε στα δύο: το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ηγέτες ο Ερντογάν και ο Γκιουλ) και το Κόμμα της Ευτυχίας, στο οποίο το 2003 εξελέγη αρχηγός ο Ερμπακάν, αλλά παραιτήθηκε αμέσως επειδή του αφαιρέθηκαν και πάλι τα πολιτικά δικαιώματα. Ο Ερμπακάν πέθανε το 2011.

Το κόμμα του Ερντογάν πήρε 34.3% στις εκλογές του 2002 και ήρθε πρώτο. Όμως ο αρχηγός του δεν μπορούσε να είναι βουλευτής, επειδή είχε χάσει κι αυτός τα πολιτικά του δικαιώματα για παρόμοιους λόγους. Έτσι, πρωθυπουργός έγινε ο Γκιουλ μέχρι να λήξει η ποινή στον Ερντογάν, να μεθοδευτεί επανεκλογή μίας έδρας και να χριστεί πρωθυπουργός ο Ερντογάν. Έκτοτε, σαρώνει: 46.6% το 2007, 49.8% το 2011, 40.9% το 2015 ο εκλεκτός του Νταβούτογλου στον οποίον παρέδωσε το κόμμα επειδή ο ίδιος μεταπήδησε στη θέση του Προέδρου της χώρας, και 49.5% στις δεύτερες εκλογές του 2015. Πριν λίγους μήνες, λόγω αδιευκρίνιστων διαφωνιών με τον πρωθυπουργό, τον καθαίρεσε και έβαλε στη θέση του τον Γιλντιρίμ. Διατηρούνται στην εξουσία παρά την απόπειρα εναντίον τους.

Η δυναμική ρελάνς του Ερντογάν αποκαλύπτει, παραδόξως, την αδυναμία του. Η αποτυχία των πραξικοπηματιών αποκαλύτει, παραδόξως, την ισχύ του έτερου πόλου. Μετά τον Ερντογάν η αβεβαιότητα.