Γράφει ο Ανδρέας Σταλίδης.
Δημοσιεύθηκε στην Εστία, 29 Νοεμβρίου 2016
Είναι σχεδόν αδύνατο για τον άνθρωπο να δεχθεί ένα δεδομένο, μία πληροφορία, αν δεν το εντάξει αυτομάτως σε κάποια ευρύτερο σκεπτικό. Είμαστε κατασκευασμένοι να καταχωρούμε ό,τι καινούργιο πέφτει στην αντίληψή μας σε ένα ήδη επεξεργασμένο πλαίσιο αναφοράς. Σε ατομικό επίπεδο αυτό δημιουργεί παρερμηνείες, προκαταλήψεις και εμπόδια στην επικοινωνία. Οδηγεί όμως και σε μαζικές επιπολαιότητες.
Το δεδομένο της εκλογής Τραμπ εντάχθηκε βιαίως στον επιφανειακό ερμηνευτικό άξονα της δημαγωγίας. Προκαλεί έκπληξη ότι άνθρωποι, οι οποίοι πανηγύριζαν τον Ιανουάριο του 2015, ανησυχούν σήμερα. Προσωπικά ανησυχούσα πολύ περισσότερο για την Ελλάδα τότε, από όσο για τον κόσμο τώρα. Προκαλεί έκπληξη να αποφαίνονται ορισμένοι ότι όλα οφείλονται στα κατώτερα συναισθήματα του ανθρώπου, τα οποία εκμεταλλεύεται ο ανεύθυνος πολιτικός λόγος, και ότι αυτό είναι πρωτόγνωρο. Του ιδίου ανθρώπου τα χείλη έδιωχναν τις «βάσεις του θανάτου» πριν την 18η Οκτωβρίου 1981 και τα χέρια υπέγραφαν την παραμονή τους την επομένη.
Συνοψίζω: ο πολιτικός λέει διαφορετικά πράγματα όταν απευθύνεται στα μέλη του κόμματός του για επιλεγεί ως υποψήφιος, διαφορετικά πράγματα όταν απευθύνεται σε ολόκληρο το εκλογικό σώμα, διαφορετικά πράγματα αφού εκλεγεί μέχρι να αναλάβει δράση, και διαφορετικά πράγματα αφού έχει τριφτεί με την πραγματικότητα και προσπαθεί να δικαιολογήσει τη δράση του. Πρόκειται για αρχαϊκό αξίωμα, αλλά περιέργως αγνοείται στις αναλύσεις όσων ανακαλύπτουν διαρκώς τον ίδιο τροχό.
Το ότι απορρίπτεται ως ρηχό το στερεοτυπικό σκεπτικό εκλογής του Τραμπ, δεν σημαίνει ότι στερείται βαθύτερου νοήματος. Θα πρέπει να ανεβούμε σε ένα ιστορικό ελικόπτερο και να δούμε τα πράγματα σε μακροσκοπική κλίμακα, ώστε να διαπιστώσουμε ότι συχνά τα πολιτικά φαινόμενα διανύουν τροχιά εκκρεμούς.
Ένα παράδειγμα. Το Ηνωμένο Βασίλειο υιοθέτησε τη δεκαετία του 1980 μία φιλελεύθερη οικονομική πολιτική. Στον τομέα ενέργειας εφαρμόστηκε αυτή η πολιτική μία δεκαετία αργότερα. Αφού δοκιμάστηκε για μία επιπλέον δεκαετία, πέρασε τελικά στη φάση του εκκρεμούς. Τα τελευταία χρόνια η φιλελεύθερη κυβέρνηση του Η.Β. αύξησε τους περιορισμούς στην αγορά ενέργειας και τη ρύθμισε ποικιλοτρόπως. Την ώρα που μιλούσαν οι Έλληνες για «ακραίους φιλελεύθερους Βρετανούς», οι ίδιοι οι Βρετανοί εφάρμοζαν στενότερο κρατικό έλεγχο, ο οποίος μάλλον θα άρμοζε περισσότερο σε σοσιαλδημοκράτες. Μόλις τώρα ξεκίνησε να διαφαίνεται ότι αφήνονται και πάλι λίγο περισσότεροι βαθμοί ελευθερίας.
Υπήρξε το φαινόμενο το οποίο ονομάστηκε «παγκοσμιοποίηση» στην οικονομία, τεχνολογία, στις μεταφορές, μέχρι και στον πολιτισμό, πχ στην εκφραστική δυνατότητα. Το συγκριτικό πλεονέκτημα της τοποθεσίας κοντά στο κέντρο των εξελίξεων μειώθηκε και, στον αντίποδα, το συγκριτικό μειονέκτημα της απομακρυσμένης τοποθεσίας επίσης μειώθηκε. Μοιραία, κάποιοι ωφελήθηκαν εντός και εκτός της Δύσης. Την ίδια ώρα άλλοι αδικήθηκαν ή τέθηκαν στο περιθώριο. Τόσο δύσκολο είναι να εξαχθεί ένα τέτοιο συμπέρασμα; Πόσο φοβερό είναι να εκφραστεί κάποτε μία αντίρροπη τάση; Τόσο αναπάντεχο ήταν να συσσωρευτούν και να συντονιστούν οι αγωνίες, οι αδικίες, οι ατυχίες (με έναν παράγοντα τυχαιότητας) και να ενισχύσουν μία τέτοια τάση; Η συγκυρία ανάδυσης των φαινομένων αυτών στην Ευρώπη και στην Αμερική δεν είναι απλή σύμπτωση. Οφείλεται στην τεχνολογία. Αν επιλέξουμε ένα μόνο χαρακτηριστικό της εποχής μας, το οποίο τη διακρίνει από τον προηγούμενο αιώνα, αυτό είναι η σημαντικά μικρότερη επιρροή των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης, υπέρ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι φοβικοί σπασμοί αυτού του φαινομένου γεννούν τη ρηχότητα των ερμηνευτικών σχημάτων.