Γράφει ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος
(Αναδημοσίευση από το ηλεκτρονικό περιοδικό «Η Άλλη Όψις» )
Σε περιόδους μεγάλων κρίσεων στους λαούς, η κύρια εργασία του διανοούμενου οφείλει να είναι η ανάδειξη εκείνων των στοιχείων του πολιτισμού και των παραδόσεων που μπορούν να βοηθήσουν στην ανάταξη της συλλογικής κατάθλιψης και την αναζωπύρωση των εστιών δημιουργικής δράσης.
Αυτό ακριβώς έκαναν αίφνης άνθρωποι σαν τον Χέγκελ ή τον Γιάσπερς σε αντίστοιχα πολύ δύσκολες στιγμές του έθνους τους. Αλλωστε το να κατηγορεί η Ινδία τον ινδουισμό ή το Ιράκ τον μουσουλμανισμό για τις κακοτυχίες τους, αυτό μόνο σε βαθύτερη παρακμή, λόγω απελπισίας, θα μπορούσε να οδηγήσει. Σε στιγμές κρίσης, λοιπόν, αναζητούμε καταρχήν τα στοιχεία εκείνα που επιτρέπουν την αναγέννηση και την ελπίδα. Αραγε αυτό είναι που κάνει ο Στέλιος Ράμφος με το τελευταίο του βιβλίο, όσο και με το μπαράζ των συνεντεύξεων που ακολούθησε;
Στην εικοσαετία που διδάσκω στην τριτοβάθμια θεολογική εκπαίδευση, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έχω συναντήσει μόλις δυο ή τρεις ανθρώπους που έχουν διαβάσει ολόκληρη τη Φιλοκαλία. Το βιβλίο αυτό, που δημιουργήθηκε από μοναχούς για μοναχούς, εκδόθηκε μετά το ’60 στην Ελλάδα και διαβάστηκε γενικώς ελάχιστα. Το πρόβλημα ωστόσο είναι πως το περιεχόμενό του ελάχιστα ταυτίζεται με αυτό που προτείνει ο Ράμφος.
Καταρχήν η Φιλοκαλία δεν περιέχει μόνο μια ανθρωπολογία, αλλά σειρά ανθρωπολογιών, με σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, οι οποίες ανταποκρίνονται στη μακρά εξέλιξη δεκατεσσάρων αιώνων: είναι εντελώς διαφορετική η Πλατωνίζουσα και καθαρά νοησιαρχική ανθρωπολογία και γνωσιολογία του συγγραφέα των απόψεων του Αντωνίου ή του Ευαγρίου (Νείλος ο Ασκητής), από τη μυστηριοκεντρική ανθρωπολογία του Μάρκου του Ασκητή, ή τον εσωτερισμό του Μακαρίου, ή ακόμα, φυσικά, από τον μοντέρνο ψυχοσωματικό ολισμό του Μαξίμου του Ομολογητή και την ιερή σωματοκεντρικότητα του Γρηγορίου Παλαμά. Είναι εντελώς παράδοξη άλλωστε η θέση του Ράμφου πως ο ανατολικός χριστιανισμός δεν διαθέτει καν ανθρωπολογία: η απόλυτη ισότητα και ακεραιότητα των δύο φύσεων του Χριστού στη Δ’ Οικουμενική Σύνοδο, καθώς και ο μακρύς αντι-μονοφυσιτικός αγώνας, που κατέληξε στη λαμπρή διατύπωση της απόλυτης ελευθερίας της ανθρώπινης βούλησης, για πρώτη φορά στην Ιστορία, στον Μάξιμο τον Ομολογητή και τη Στ’ Οικουμενική Σύνοδο, ενάντια στην παθητικότητα της βουδιστικής Ανατολής, θα αρκούσαν για να το αποδείξουν αυτό. Υπάρχει μια διαδικασία ωρίμανσης της ορθόδοξης ανθρωπολογίας, της οποίας τα ίχνη φαίνονται και στη Φιλοκαλία και προς την οποία σήμερα στρέφεται το ενδιαφέρον πολλών ειδικών στη Δύση.
Πέραν αυτών καμιά πρωτοκαθεδρία του αισθήματος δεν επιτρέπει η Φιλοκαλία. Τόσο το αίσθημα όσο και ο νους περιορίζονται, στη διαδικασία της προσευχής, τόσο όσο χρειάζεται για να αποφευχθεί η πιθανή ειδωλοποιητική τους λειτουργία – κυρίως μάλιστα του αισθήματος! Παραμένει βεβαίως παράδοξη η θέση του Ράμφου πως μηδενιστής είναι ο άνθρωπος του αισθήματος· κατά τον Χάιντεγκερ (στο έργο του για τον Νίτσε) αιτία του μηδενισμού είναι μάλλον, αντιθέτως, η αυτοτοποθέτηση του σκεπτόμενου υποκειμένου ως προϋπόθεση κάθε αντικειμενικής μεταφυσικής τού Είναι – και η βούληση για δύναμη που ακολουθεί. Ο άνθρωπος του αισθήματος δεν είναι μηδενιστής, αντίθετα πιστεύει σε αξίες. Γίνεται μηδενιστής όμως όταν γίνει φίλαυτος, όταν χάσει δηλαδή την κοινότητα. Αλλά αυτός ο «θερμός» μηδενισμός θεραπεύεται μάλλον πιο εύκολα από τον «ψυχρό» μηδενισμό του λογικισμού.
Το μεγαλύτερο όμως σφάλμα είναι το να ταυτίζει κανείς τη Φιλοκαλία με τον ορθόδοξο χριστιανισμό εν γένει, ή ακόμα με τον τρόπο βίωσης της ευχαριστιακής κοινότητας από μέρους των πιστών ανά τους αιώνες. Υπάρχει σχέση αλλά όχι ταύτιση. Πέραν αυτού, άλλωστε, για να μείνουμε στο θέμα μας, η Ελλάδα κατά τον τελευταίο αιώνα υπέφερε πολύ περισσότερο από τον ηθικισμό, τον ευσεβισμό και τον νομικισμό που έφεραν κάποιες οργανώσεις, παρά από τη Φιλοκαλία, που αγνοεί όλα τα παραπάνω!
Ποια είναι τα στοιχεία της Φιλοκαλίας όμως που θα μπορούσαν να βοηθήσουν μια σύγχρονη ανθρωπολογία η οποία θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει και σε ιστορική ανάπτυξη; Αναφέρω μερικά επιγραμματικά: η έμφασή της στην ανάγκη ρεαλιστικής αυτογνωσίας (κάτι στο οποίο περιλαμβάνεται και το ασυνείδητο), η έμφαση στην ανάγκη κοινωνικοποίησης του φίλαυτου θελήματος, ο τελικός τονισμός της ψυχοσωματικής υφής του ανθρώπου και η ανάγκη ψυχοσωματικής μετοχής/συναλήθευσης του ανθρώπινου όλου, η αποφασιστική συναίρεση ατομισμού-κοινωνικότητας και συν-ευθύνης όλων για όλα και όλους. Δεν είναι καλύτερα να αρχίσουμε να συζητούμε αυτά παρά οτιδήποτε άλλο;
(Ο π. Νικόλαος είναι αναπληρωτής καθηγητής στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, επισκ. καθ. στο Ορθόδοξο Ινστιτούτο του Κέμπριτζ, επίκ. καθ. στο Παν/μιο Ουαλίας)
(Πηγή: “Ελευθεροτυπία” 3/7/2010)
3 comments
Στο άρθρο με παρέπεμψε φίλος μετά από χθεσινή ανάρτηση σχετικά με τον κ. Στέλιο Ράμφο, την οποία αντιγράφω και εδώ
—–
Ο Στέλιος Ράμφος έχει μετακυλήσει στο Προτεσταντικό sola fide.
Σε συνέντευξή του σήμερα στο iefimerida ο Στέλιος Ράμφος είπε το εξής
«Χθες, η Εκκλησία κατάλαβε ότι είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Κατάλαβε ότι είναι κομμάτι του κράτους –εκτός αν θέλει η ίδια να αποχωρήσει…» [πηγή 1 στα σχόλια ολόκληρη η συνέντευξη]
Έφαγα μια φλασιά και θυμήθηκα ένα άρθρο που είχα γράψει για τον Ράμφο [2], με αφορμή την ομιλία του στο συνέδριο της ΝΔ [3].
Ιδού τι είπε σε εκείνο το συνέδριο
«Ξαφνικά βρίσκουμε θεσμούς πνεματικούς με κοινωνική σημασία να είνα ΝΠΔΔ, όπως η Εκκλησία. Είναι ανωμαλία δομική αυτό το πράγμα. Είναι ανωμαλία δομική …διότι η εμπλοκή μιας τέτοιας δομής σε ένα κράτος δημιουργεί προβλήματα πάρα πολύ σημαντικά, είτε πρόκειται για βιβλία σχολικά, είτε πρόκειται για ρυθμίσεις σχέσεων ανθρώπων».
Τελικά δεν κατάλαβα κ. Ράμφο, θέλετε ή δεν θέλετε να είναι η Εκκλησία ΝΠΔΔ; Είναι ανωμαλία που είναι ΝΠΔΔ ή είναι ορθό και μάλιστα «επιτέλους το κατάλαβε»;
Οι κωλοτούμπες του βέβαια δεν ενδιαφέρουν κανέναν. Ας πάμε σε κάτι πιο ουσιώδες.
Λέει σήμερα ο Στέλιος Ράμφος (για τη λιτή Λειτουργία 7-8 το πρωί):
«Δεν είναι μόνο πείσμα. Είναι μια προσπάθεια να κρατηθούν όλα αυτά τα συλλογικά, συμβολικά στοιχεία από τα οποία παίρνει περιεχόμενο μια πίστη που καταλαβαίνει ακριβώς τον εαυτό της. Δεν έχει σημασία η πίστη μέσα από τελετουργικά και μυστηριακά δεδομένα, είναι η ανάγκη να στραφώ μεσολαβημένα σε κάτι υψηλό. Και αυτό σε κάποιο βαθμό είναι κατανοητό, αλλά θα μπορούσε κανείς, όπως στις παλιές πρακτικές των ασκητών, και αδιαμεσολάβητα να πάει προς τα εκεί.»
Παρακάτω, τον ρωτάνε για τους Έλληνες στις παραλίες κι αυτός απαντάει πάλι για την Εκκλησία
«Ερώτηση:
Εχετε πίστη στους Ελληνες για το πώς θα το αντιμετωπίσουμε; Είδατε τις μαζικές εξόδους σε παραλίες και καφέ…
Απάντηση:
Αυτά τα φαινόμενα μαζικών εξόδων είναι αντανακλαστικές φοβικές επιστροφές στην ομαδικότητα. Ενώ στην Εκκλησία σου ζητούν να είσαι ταπεινός, με την επιμονή ακριβώς την ιδεολογική στο μυστήριο γίνεσαι αλαζόνας. Είχαμε μια υπόθαλψη αλαζονείας του πιστού επειδή έπρεπε να μείνει πιστός στην ταυτότητά του ως πιστού και όχι στην εσωτερική του ζωή ως πιστού. Η εμμονή στην ταυτότητα είναι μια μορφή παραμονής αλαζονικής σε έναν εαυτό που δεν καταλαβαίνει άλλο από το δικό του πείσμα. Στο μέτρο που θα αρχίσουμε να τα κατανοούμε αυτά, θα μπορούσε να γίνει μια αρχή για διαφορετική τοποθέτηση απέναντι στο πρόβλημά μας.»
Δηλαδή, ο Στέλιος Ράμφος σχολιάζει ως εξής την απόφαση της Ιεράς Συνόδου να σταματήσει όλες τις λειτουργίες και να αφήσει 3 Κυριακάτικες Λειτουργίες για μία ώρα μέχρι το Σάββατο του Λαζάρου: «είναι σε κάποιο βαθμό κατανοητό να στραφεί η πίστη σε κάτι υψηλό μεσολαβημένα, αλλά θα μπορούσε να γίνει και αδιαμεσολάβητα (όπως οι ασκητές), δηλαδή να γίνει έξω από τελετουργικά και μυστηριακά δεδομένα», καθώς επίσης και ότι «η επιμονή στο μυστήριο είναι ιδεολογική και γίνεσαι αλαζόνας», και «έχουμε υπόθαλψη αλαζονείας του πιστού».
Σε δύο φράσεις έχουμε 3 αλαζονείες, 1 επιμονή, 1 εμμονή και 1 πείσμα. Πιο πάνω, είχαμε κι άλλα «πείσματα» και 2 «μεσολαβήσεις».
Για να πει τι με όλα αυτά; Για να απορρίψει τα μυστήρια. Όχι μόνο εξ ανάγκης, αλλά σχεδόν επί της αρχής!
Συμπέρασμα: ο Στέλιος Ράμφος είναι προτεσταντίζων. Ανοιχτά και με πάθος μάλιστα. και χωρίς φόβο – να παρεξηγηθεί. Έχει μετακυλήσει στο sola fide.
Sola fide, είναι η προτεσταντική ιδέα ότι ο άνθρωπος μπορεί να σωθεί μόνο με την πίστη του, την οποία τεκμηριώνει ο ίδιος.
[1] 17.3.2020, Συνέντευξη του Σ. Ράμφου για τον κορωνοϊό και άλλα, https://www.iefimerida.gr/…/ramfos-synenteyxi-koronoios…
[2] 27.12.2017, Μαρξίζων Ράμφος στη Νέα Δημοκρατία, https://www.antibaro.gr/article/17985
[3] 16.12.2017, Ομιλία του Σ. Ράμφου στο συνέδριο της ΝΔ, https://www.youtube.com/watch?v=oPoJvhLbx4k
Η ανάρτηση εδώ – https://www.facebook.com/stalidis.andreas/posts/604494887075217
Στ. Ράμφος: Ὁ Χριστιανισμός εἶναι καινὴ ζωή Πίστεως καὶ Ἀγάπης,.. Ἡ ἀνάσταση δὲν εἶναι νίκη ἐπί τοῦ θανάτου ἀλλά ὑπέρβαση τοῦ διαχωρισμοῦ ἀνθρώπου καὶ αἱωνιότητος … (από το βιβλίο του: Το Μυστικό τοῦ Ἰησοῦ σελ 512, 518 αντιστ. και “Ὁ ἄνθρωπος τῆς συλλογικῆς κοινωνίας εἶναι ὁ Θρησκευτικός ἐνῶ τῆς ἀτομοκεντρικῆς οἰκονομικος “(από το βιβλίο του “Ἱλαρόν Φῶςς τοῦ Κόσμου).σελ384.
Αυτός ο άνθρωπος είναι ένας αμπελοφιλόσοφος και κακώς ασχολούμαστε τόσο μαζί. Λύπη προκαλεί το γεγονός ότι ο πρωθυπουργός έχει κάνει προσκλητήριο εκσυγχρονιστών από παντού(σημιτικό ΠΑΣΟΚ , Ποτάμι, Τατσόπουλος , Ψαριανός, ελιτιστές διανοούμενοι, κτλ) με τις γνωστές φιλοδυτικές , αντιπαραδοσιακές , αντιεκκλησιαστικές απόψεις.