Δραχμή ή solidus;

Ιωάννου Κων. Νεονάκη MD, MSc, PhD

Είμαι σίγουρος ότι το ερώτημα του τίτλου θα ξενίσει πολλούς. Είμαστε στο ευρώ και συζητάμε για δραχμή; Ειδικά τώρα που πήραμε και τη δόση μας και μάς είπαν και καλά λόγια; Και ακόμα παραπέρα τι είναι αυτό το solidus; Και μάλιστα γραμμένο με το λεγόμενο Λατινικό αλφάβητο, δηλαδή το δυτικό ελληνικό αλφάβητο ή αλφάβητο της Κύμης; Το ερώτημα είναι όντως παράξενο και καθώς θα το αναλύομε και θα προσπαθούμε να το απαντήσομε, θα διαπιστώσομε ότι ενέχει και πολλαπλές προκλήσεις προς εμάς και όσον αφορά την παρούσα οικτρή κατάστασή μας, αλλά και όσον αφορά την ταυτότητά και την αυτογνωσία μας ως συλλογικότητα.

Υπάρχει πλέον μεγάλο τμήμα του ελληνικού λαού, το οποίο, παρά τη συνεχή πλύση εγκεφάλου περί του αντιθέτου από τα διαπλεκόμενα κεντρικά ΜΜΕ, πιστεύει ότι η παραμονή μας στο ευρώ εγκυμονεί θανάσιμους κινδύνους για την ιστορική μας ύπαρξη ως ετερότητα. Σε αυτούς ανήκω και εγώ και έχω επιχειρηματολογήσει δημόσια ως προς τη θέση μου αυτή [ http://www.antibaro.gr/article/6906 , σχόλιο 11, «Η θέση ενός ορθοδόξου για τα τεκταινόμενα» ]  Από κει και πέρα το όνομα του νέου μας νομίσματος δεν είναι μεν το μείζον θέμα, έχει όμως και αυτό τη σημασία του. Και περαιτέρω, το ερώτημα που θέτω περί της ονομασίας του πιθανού νέου εθνικού μας νομίσματος (δραχμή ή solıdus) έρχεται να καταδείξει, όπως θα περιγράψομε παρακάτω, ένα τεράστιο κενό που υπάρχει στη συλλογική ιστορική μας μνήμη και στην αυτογνωσία μας.

Σχεδόν όλοι μας γνωρίζομε αρκετά πράγματα για τη δραχμή. Η δραχμή χρησιμοποιήθηκε και από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, αλλά και μέχρι πρόσφατα από το νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος. Αρκετές πόλεις-κράτη της αρχαιότητας χρησιμοποίησαν νόμισμα με το όνομα δραχμή με πιο σημαντική περίπτωση αυτή της Αθήνας και μάλιστα την περίοδο της ακμής της. Ακόμα όμως και την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου η δραχμή χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα σε πολλές περιοχές του τότε ενοποιημένου ελληνιστικού κόσμου. Αργότερα αντικαταστάθηκε πλήρως από το ρωμαϊκό δηνάριο και έπαψε να χρησιμοποιείται ως νόμισμα. Με την ίδρυση του Ελληνικού κράτους η Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Άργους θα ορίσει ως νέο νόμισμα το φοίνικα. Όμως μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια και την ανάρρηση του επιλεχθέντος από τις ξένες δυνάμεις Βαυαρού Όθωνα (Otto Friedrich Ludwig von Wittelsbach) στο νεοσύστατο θρόνο του Βασιλείου της Ελλάδος τα πράγματα θα αλλάξουν άρδην.

Η Ευρώπη με την Αναγέννηση εξερχόμενη της μακράς περιόδου σκοταδισμού του μεσαίωνα, γνώρισε τους αρχαίους συγγραφείς και λάτρεψε τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Ο θαυμασμός προς τον αρχαίο ελληνικό κόσμο και καθετί αρχαιοελληνικό ήταν εντονότατος διαμορφώνοντας και το ισχυρό ρεύμα του κλασικισμού. Για πολλούς λόγους η Ευρώπη αγνόησε και περιφρόνησε τον πολιτισμό της Ρωμανίας (της κακώς επονομαζόμενης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας) και τη μετεξέλιξη του αρχαιοελληνικού μας πολιτισμού στο ρωμαίικο πολιτισμό μας. Η Ευρώπη, για να το πούμε σχηματικά, έμεινε καθηλωμένη στον Παρθενώνα, αγνοώντας πλήρως και περιφρονώντας την Αγιά Σοφιά. Ο Όθωνας και οι αντιβασιλείς του προέρχονταν από αυτό ακριβώς το κλίμα της αρχαιολατρίας και ερχόμενοι εδώ, αφού αρνήθηκαν να κατανοήσουν την πραγματικότητα που έβλεπαν μπροστά τους, θέλησαν να «αναστήσουν» την αρχαία Ελλάδα, και μάλιστα όπως την είχαν πλάσει στο μυαλό τους. Ένα από τα πολλά που επέβαλλαν προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν και η νομισματική αλλαγή με την κατάργηση του φοίνικα και την επιβολή της δραχμής, η οποία και χρησιμοποιήθηκε μέχρι το 2002.

Το solidus ή σόλιδος εισήχθη στην κυκλοφορία το 312 από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο σε αντικατάσταση του δηναρίου. Η ονομασία του προέρχεται από το λατινικό επίθετο «solidus» (σταθερός), το οποίο όμως με τη σειρά του προέρχεται από το ελληνικό «όλος». Ειρήσθω δε εν παρόδω ότι από αυτήν τη ρίζα προέρχεται πλήθος αγγλικών λέξεων όπως solid, soldier, solicit, solidarity, solidity κλ. Ο σόλιδος ήταν νόμισμα από καθαρό χρυσό, εικοσιτεσσάρων καρατίων, βάρους 4,48 γραμμαρίων.  Η παραγωγή του θα συνεχιστεί για πάνω από χίλια χρόνια μέχρι τα μέσα του 14^ου αιώνα, που θα αντικατασταθεί από τον Ιωάννη Ε΄ τον Παλαιολόγο με την εισαγωγή του «σταυράτου». Παρά τη νόθευση που υπέστη κατά τους δύο τελευταίους αιώνες της κυκλοφορίας του, ο σόλιδος αποτελεί το πλέον μακροχρόνιο, και σταθερό νόμισμα στην ιστορία της ανθρωπότητας ενώ η σημασία του υπήρξε τεράστια. Για πολλούς αιώνες υπήρξε το μόνο αξιόπιστο μέσο των εμπορικών συναλλαγών σε παγκόσμιο επίπεδο φτάνοντας να χρησιμοποιείται από τον Αραβικό κόσμο μέχρι τις Ινδίες και τις εσχατιές της Ασίας. Όπως αναφέρει και ο γεωγράφος μοναχός Κοσμάς Ινδικοπλεύστης (6^ος αιώνας) με το νόμισμα αυτό «…εμπορεύονται πάντα τα έθνη και εν παντί τόπω απ’ άκρου γης έως άκρου γης δεκτόν εστι, θαυμαζόμενον παρά παντός ανθρώπου και πάσης βασιλείας, όπερ ετέρα βασιλεία ουχ υπάρχει το τοιούτο». Η σπουδαιότητά του και η διεθνής του σημασία ήταν τόσο μεγάλη που συχνά χρησιμοποιήθηκε και ως διπλωματικό όπλο στις διεθνείς σχέσεις της Ρωμανίας.

Εκφράζοντας την κυρίαρχη θέση και αυτοσυνειδησία της Ρωμανίας ότι αποτελεί τη μόνη, αδιαίρετη επί της γης χριστιανική πολιτεία, το νόμισμα συνήθως απεικόνιζε στη μια του  πλευρά τον Χριστό ή την Παναγία, ενώ στην άλλη συνήθως απεικόνιζε τον αυτοκράτορα ως εκφραστή και υπηρέτη του θεμελιακού αυτού προσανατολισμού της αυτοκρατορίας. Κατά την υπερχιλιόχρονη χρήση του ο λαός στις καθημερινές του συναλλαγές χρησιμοποίησε για το σόλιδο  και άλλες ονομασίες, όπως «νόμισμα», «χρυσίον», «υπέρπυρον», ενώ συχνά λάμβανε το όνομα του αυτοκράτορα επί του οποίου κυκλοφορούσε, όπως πχ «Μιχαλάτο» επί Μιχαήλ, ή το γνωστότερο σε μάς «Κωνσταντινάτο» επί Κωνσταντίνου. Κατά την οθωμανοκρατία, αλλά και μετά την απελευθέρωσή μας το «Κωνσταντινάτο» εκτός από τη νομισματική του αξία, απέκτησε θρησκευτική αλλά και συμβολική αξία εκφράζοντας τη συνέχεια του αγωνιζόμενου και απελευθερούμενου γένους.

Όπως αναφέρθη και αρχικά, παρά τη μεγάλη σημασία, που κατ’ εμέ θα έχει η ονομασία του πιθανού νέου μας νομίσματος, το παρόν άρθρο, και με αφορμή το σόλιδο, θέλει  να επισημάνει και να καταδείξει τη σχεδόν πλήρη άγνοια που έχομε ως Νεοέλληνες για στοιχειώδη πράγματα της πατρίδας μας και της ιστορίας μας. Και πέρα από την άγνοια και την έλλειψη γνώσεων, αυτό που προσωπικά με θλίβει περισσότερο είναι η συναισθηματική μας απομάκρυνση και ψυχρότητα απέναντι στο ρωμαίικο πολιτισμό μας. Δυστυχώς, το εκπαιδευτικό μας σύστημα μάς έχει διαμορφώσει και πλάσει με τέτοιο τρόπο, ώστε όλα αυτά να τα θεωρούμε ξένα και όχι δικά μας. Ωσάν να αφορούν κάποιους άλλους και για μάς να μην έχουν απολύτως καμία σημασία. Τη δραχμή αυτόματα τη δεχόμαστε ως κάτι δικό μας. Αντίθετα το σόλιδο, ακόμα και όταν μάθομε ότι ήταν το νόμισμα της πατρίδας μας, αρνούμαστε συναισθηματικά να το αποδεχτούμε ως κάτι δικό μας.

Να αναφέρω με απλό τρόπο ένα άλλο παράδειγμα για να κατανοήσομε αυτήν την ενδιάθετη  ψυχρότητά μας απέναντι στο ρωμαίικο παρελθόν μας. Αν θέσομε σε εκατό άτομα (ή και στον εαυτό μας ακόμα) το απλό ερώτημα «είναι ο Περικλής πρόγονός σου;» όλοι αυτομάτως θα απαντήσουν θετικά και μάλιστα θα αισθανθούν και υπερηφάνεια που είναι «απόγονοι του Περικλέους». Εάν όμως αντίστοιχα θέσομε το ερώτημα «Είναι ο Ιουστινιανός πρόγονός σου;», δυστυχώς μόνον ελάχιστοι θα απαντήσουν αμέσως θετικά. Μερικοί θα το αρνηθούν, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία θα διστάσει να δώσει αμέσως απάντηση. Αυτοί που δίστασαν θα οδηγηθούν σε σειρά σκέψεων και συλλογισμών, για το ποιός ήταν ο Ιουστινιανός, πού γεννήθηκε, αν μιλούσε Ελληνικά ή Λατινικά. Θα αμφιταλαντευθούν αρκετά, αλλά τελικά, ενθυμούμενοι ότι ο Ιουστινιανός ήταν αυτός που έχτισε την Αγιά Σοφιά, θα απαντήσουν θετικά. Θετικά μεν, αλλά με «μισή καρδιά» όπως λέμε, χωρίς δηλαδή καμιάν εσωτερική ζέση και ταύτιση. Νομίζω δε, ότι όλοι μας μπορούμε εύκολα να εικάσομε πόσες αρνητικές απαντήσεις θα εδίδοντο, εάν στη θέση του Ιουστιανού, η ερώτηση είχε τα ονόματα άλλων αυτοκρατόρων μας όπως Βαλεντινιανού, Ουάλη, Τιβέριου κλ. Είναι δε σίγουρο ότι τις περισσότερες αρνητικές απαντήσεις θα ελάμβανε το (ομολογουμένως καθόλου εύηχο) όνομα του αυτοκράτορα μας Αρτάβασδου (741-743 μΧ).  

Δυστυχώς κάπως έτσι σκέφτεται και αισθάνεται η πλειοψηφία από μας. Και αυτά καταδεικνύουν εκτός από την έλλειψη γνώσεων και την ψυχική μας απομάκρυνση από το ρωμαίικο πολιτισμό και παρελθόν μας. Όλοι μέσα μας δυστυχώς έχομε ένα τεράστιο κενό είκοσι αιώνων ιστορικής πορείας του γένους μας. Είναι ωσάν εμείς ως Έλληνες να κοιμηθήκαμε το δεύτερο προ Χριστού αιώνα και να ξυπνήσαμε αλαφιασμένοι μετά από βαθύ λήθαργο τον δέκατο ένατο αιώνα μετά Χριστόν. Και στην ενδιάμεση περίοδο πυκνό σκοτάδι και κάποιοι ραδιούργοι και μηχανορράφοι  «Βυζαντινοί» (sic), που μάς ταλαιπωρούσαν στο μάθημα της Ιστορίας που κάναμε στο σχολείο.

Δραχμή λοιπόν ή solidus; Εγώ προτείνω με κάθε βεβαιότητα solidus και μάλιστα γραμμένο και με τα δύο αλφάβητα. Και αυτό για να υπενθυμίζομε καθημερινά στους εαυτούς μας, στις επόμενες από μας γενιές αλλά και στους ξένους ότι η ιστορία της Ρωμανίας είναι η ιστορία της δική μας πατρίδας και ότι η κρατική συλλογικότητα στην οποία ζούμε σήμερα είναι (ή θα έπρεπε να είναι) συνέχεια εκείνης της συλλογικότητας. Solidus λοιπόν, για να υπενθυμίζομε στους εαυτούς μας και στις επόμενες γενιές ότι και η Λατινική γραμματεία είναι και αυτή γραμματεία του γένους μας, γιατί οι αυτοκράτορες και οι λόγιοι της πατρίδας μας έγραψαν και στα Λατινικά, γιατί πολλοί Άγιοι Πατέρες της Ορθόδοξης παράδοσής μας έγραψαν και στα Λατινικά. Είναι όλα δικά μας και δε θέλομε να παραπέσουν και να τα οικειοποιούνται άνθρωποι που δεν έχουν τις προϋποθέσεις και τον πολιτισμό να καταλάβουν το πραγματικό τους νόημα. Τέλος θέλομε ξεφεύγοντας από τα πνιγηρά σύνορα του σημερινού βαλκανικού προτεκτοράτου και του σημερινού αισχρού μεταπρατικού κρατιδίου, οι επόμενες γενιές να ανοίξουν την πολιτισμική τους αγκαλιά και να κλαύσουν ξανασμίγοντας και με τα άλλα, τα εκτός συνόρων, τα από αιώνες χαμένα τους αδέρφια.