Ρίζες και Φτερά. (Δημόσιος βίος και οικονομία)

Λέγαμε στο προηγούμενο άρθρο ότι χρειαζόμαστε, ως λαός ρίζες και φτερά. Μετά από μία επιγραμματική αναφορά στην παιδεία στο πρώτο μέρος του άρθρου, προχωρώ περί του δημοσίου βίου και της οικονομίας.

Δημόσιος βίος.

Τα σύνορα έπεσαν. Όχι όμως όσον αφορά στην κατάφαση του έθνους-κράτους. Εκεί έχουμε τις ρίζες. Η πολιτιστική ετερότητα κάθε λαού, άρα και του δικού μας, είναι υπαρκτή και δίνει σημείο αναφοράς. Η επίγνωσή της αποτελεί εγγύηση κοινωνικής συνοχής και γαλήνης. Στον δημόσιο βίο λοιπόν, ρίζες είναι επίγνωση της συλλογικής μας ιδιοπροσωπείας, και σ’ αυτόν τον τομέα έχει δώσει ιδιαίτερη έμφαση το Αντίβαρο στα 12 χρόνια λειτουργίας του. Δεν αρκεί όμως. Είναι αναγκαία, όμως όχι ικανή συνθήκη για να προχωρήσει κανείς. Φτερά είναι η αντίληψη της πραγματικότητας του περίγυρού μας, η εφαρμογή της κοινής λογικής και ο απεγκλωβισμός από εύπεπτες θεωρίες συνομωσιολογικού ή αυτάρεσκου χαρακτήρα. Ακολουθούν ορισμένες σκέψεις.

Το θαυμαστό έργο των προγόνων, το οποίο μάλιστα κατά κανόνα αγνοούμε, θα έπρεπε μάλλον να μας οδηγεί σε μία αίσθηση τόσο μεγάλης ευθύνης, ώστε να μη μας επιτρέπει ούτε σταγόνα καύχησης, το αντίθετο δηλαδή από αυτό που κάνουμε. Βρήκαμε στην αποθήκη του παππού ένα αντικείμενο αξίας και κοκορευόμαστε ότι είναι δικό μας. Δικές μας είναι οι δικές μας πράξεις και τα δικά μας επιτεύγματα. Κατά τα άλλα, η διαχείριση του θησαυρού σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ίσως κατώτερη των προσδοκιών.

Οικονομία

Σχετικά με την οικονομική κρίση, είναι καιρός να ξεκαθαρίσουμε ότι υπάρχει η διεθνής πτυχή, υπάρχει όμως και η αμιγώς ελληνική. Δεν μας φταίει κανένας τρίτος γι’ αυτήν. Το ελληνικό μοντέλο διαχείρισης απέτυχε παταγωδώς. Ο πάταγος ακούστηκε στα πέρατα της γης. Είναι στρουθοκαμηλισμός η επιμονή να παραμένουμε μόνοι εμείς κουφοί στον βόμβο του.

Ορισμένοι – ένα μέρος τους ίσως αυτοχαρακτηρίζεται «προοδευτικό» – δείχνουν να φοβούνται την πρόοδο και την αλλαγή. Ενδεχομένως όχι από άποψη, αλλά από συμφέρον. Ταυτίστηκαν με το καθεστώς των τελευταίων δεκαετιών το οποίο χρεωκόπησε και λυσσομανούν να το διατηρήσουν ανέπαφο. Λειτουργούν έτσι ως αρτηριοσκληρωτικά συντηρητικοί.

Η εμμονή στον κρατισμό, στο κράτος-πατερούλη που θα μας φροντίσει όλους, είναι παρωχημένη. Είναι πάρα πολλοί οι τομείς όπου ο διεθνής ανταγωνισμός είναι σκληρός κα η τεχνολογική εξέλιξη προχωρά γοργά, ώστε ένα βραδυκίνητο γραφειοκρατικά δομημένο κράτος δεν μπορεί να ανταπαξέλθει. Για τον ρόλο του κράτους τη σημερινή εποχή μπορεί ο αναγνώστης να πάρει μία ιδέα από ένα από τα παραδείγματα στο τέλος του κειμένου.

Η ελληνική οικονομία έχει ιδιαιτερότητες οι οποίες θα πρέπει να τεθούν υπόψη και να μην αγνοηθούν. Ελάχιστοι το έχουν αποπειραθεί, δημοσίως τουλάχιστον (μία λαμπρή εξαίρεση ο Αρίστος Δοξιάδης).

Εκτίμησή μου είναι ότι η παγκόσμια οικονομία οδεύει προς μία δομή η οποία θα στηρίζεται ελάχιστους γίγαντες (ανά τομέα) και άπειρους νάνους. Γίγαντες είναι ένας μικρός αριθμός πολυεθνικών, οι οποίες στον τομέα τους θα έχουν εντωμεταξύ απορροφήσει μέσω συγχώνευσης πολλές υπάρχουσες μεσαίες επιχειρήσεις. Αυτό δεν είναι κάτι μελλοντικό, είναι κάτι που συμβαίνει ήδη εδώ και καιρό. Οι γίγαντες παρά το μέγεθός τους δεν είναι αυτάρκεις. Το αντίθετο μάλιστα. Όλο και περισσότερο εξαρτώνται από έναν τεράστιο αριθμό μικρών εταιρειών (νάνων), οι οποίοι κατασκευάζουν ή γενικώς διεκπαιρεώνουν μικρές, επιμέρους εργασίες μέσω ειδικών συμβολαίων. Αυτή η τάση έχει ήδη παρατηρηθεί σε πολλούς τομείς και παραδείγματα γνωρίζει ο καθένας. Δημιουργεί δε, μία πίεση και από τις δύο κατευθύνσεις προς τους ενδιάμεσους, οι οποίοι είτε απορροφώνται από τους γίγαντες (μέσω των συγχωνεύσεων), είτε αποδυναμώνονται απλώς σε μεγαλο-νάνους.

Το τοπίο λοιπόν αλλάζει διεθνώς και δημιουργεί νέες ευκαιρίες για νάνους, νάνους σε παγκόσμια κλίμακα. Πιστεύω ότι είναι δυνατόν να ευδοκιμήσει στην Ελλάδα η δημιουργία τέτοιων νάνων, ακόμη σε τεχνολογία αιχμής. Γνωρίζω μάλιστα προσωπικά δύο παραδείγματα ανερχόμενων επιχειρήσεων, όπου από σύμπτωση έχουν την έδρα τους και οι δύο στη Θεσσαλονίκη [2]. Θα πρέπει όμως να τηρηθούν ορισμένες προτεραιότητες και να γίνουν εκ βάθρων ορισμένες αλλαγές, κυρίως στα βασικά και θεμελιώδη: μικρότερη γραφειοκρατία, ασφαλείς υλικοτεχνικές υποδομές, και τέλος φορολογική, νομική και πολιτική σταθερότητα. Δηλαδή: ενθράρρυνση επιχειρηματικότητας (ασφαλώς πρώτο στάδιο η απενοχοποίησή της) και δημιουργία σταθερού περιβάλλοντος χωρίς προσκόμματα.

Δυστυχώς όμως, φαίνεται πως διανύουμε τα πρώτα χρόνια ενός νέου μεγάλου κύματος μετανάστευσης, μία ακόμη κοινωνική αιμορραγία, το οποία ίσως αποτρέψει αυτή τη δυνατότητα. Και εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή.

Πολιτικοί

Μία άλυτη εξίσωση είναι ποιος θα τα κάνει όλα αυτά; Η πολιτική τάξη χρεωκόπησε ταυτόχρονα με το οικονομικό μοντέλο. Η αναξιοπιστία του πολιτικού συστήματος είναι ολοσχερής και μη αναστρέψιμη. Ενδεικτικό το φαινόμενο όπου κάποιοι συμφωνούν επί της ουσίας με προτάσεις και ιδέες τις οποίες φέρουν εγνωσμένοι πολιτικοί, δίχως όμως να το συνειδητοποιούν, ενώ ταυτόχρονα τους χρεώνουν την αποτυχία και την κρίση. Ανοσία από αυτήν την αναξιοπιστία δεν έχει σήμερα καμία πολιτική δύναμη. Ενδεικτικό του πόσο «στον κόσμο τους» είναι ορισμένοι πολιτικοί, είναι η πληθώρα νέων κομμάτων που γεννιούνται από τα ίδια χρεωκοπημένα στελέχη των ίδιων κομμάτων που 40 χρόνια τώρα μονοπολούν το τοπίο, με τη θεωρία ότι η οργή του κόσμου αφορά τους υπόλοιπους πολιτικούς και όχι τον εαυτό τους! Έλεος!

ΜΜΕ

Ένα σχόλιο και για τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Ονομάζονται «μέσα», επειδή είναι οι μεσάζοντες, οι διάμεσοι, μεταξύ των πηγών πληροφοριών και του ενδιαφερόμενου κοινού. Τη σημερινή εποχή, του διαδικτύου, είναι εξαιρετικά θλιβερό να ακούει κανείς γύρω του απόψεις, οι οποίες ουσιαστικά αναπαράγουν απόψεις τρίτων για θέματα στα οποία δεν έχει ο φέρων ουδεμία ίδια αντίληψη. Επίσης, δεν υπάρχει καν η διάθεση αμφισβήτησης, η διάθεση να τεθεί η αναπαραγόμενη άποψη στην απλή βάσανο της λογικής! Μόνο αναμηρυκάζεται αβίαστα. Οι περιπτώσεις που δημοσιεύεται κάποια «είδηση» με τρόπο που δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα, είναι μυριάδες [3]. Όλα υποτάσσονται στις επιδιώξεις του μέσου. Η χρεωκοπία και αναξιοπιστία του πολιτικού συστήματος εκτείνεται σαφώς και στον δημοσιογραφικό κόσμο. Άλλωστε, το «σύστημα» είναι και ήταν πάντοτε ένα και ενιαίο: πολιτικο-δημοσιογραφικό.

Υπάρχει η λύση όμως γι’ αυτό το πρόβλημα: η προσφυγή στις πηγές, κατά το δυνατόν. Σήμερα πια, δεν είναι μόνο εφικτό, είναι αναγκαίο! Ο ιδιώτης της σήμερον είναι ο βομβαρδισμένος ανθρωπάκος από (ψευτο)-ειδήσεις των ΜΜΕ, ο οποίος παραδίνεται και αναμασά μασημένη τροφή. Αντίβαρο στο είδος της ιδιωτείας αυτό, είναι η παράκαμψή τους. Κάθε μέρα, όλη μέρα.

Αφού γίνει αυτό, είναι απαραίτητο να γίνει ένα ακόμη επίπονο, αλλά ζωτικής σημασίας άλμα: η είσοδος στο οπτικό πεδίου του άλλου. Nα απαλλαγεί κανείς από συμπλέγματα, στεγανά και ιδεολογικές αγκυλώσεις δεν είναι ποτέ εύκολο. Το σπάσιμο των στεγανών δεν απαιτεί απλώς την αποδοχή της άλλης άποψης και τον διάλογο, αλλά και την παραδοχή ότι μπορεί ο οποιοσδήποτε να έχει κάτι θετικό να προτείνει. Η εκ των προτέρων απόρριψη με το σκεπτικό ότι «αυτός είναι με τους άλλους» είναι συνταγή για πολωμένες κοινωνίες ενώ εδώ το ζητούμενο είναι η συμφιλίωση, η σύνθεση και το βήμα μπροστά.

Ο δημόσιος διάλογος στην Ελλάδα περιστρέφεται γύρω από δόγματα. Άνθρωποι με βάθος, αξιοπρέπεια και γνώση δεν τολμούν καν να καταθέσουν δημόσια την κριτική τους, διότι όλα λέγονται και όλα διαβάζονται με ασπρόμαυρο μπούσουλα. Θα πρέπει να μας προβληματίσει όλους το γεγονός αυτό. Όχι ως απλή επισήμανση εξωτερικού παρατηρητή, αλλά ως έναυσμα για δική μας εσωτερική αλλαγή πρώτα.

Να κάνουμε λοιπόν το αυτονόητο. Να μας νοιάζει τι λέει κανείς περισσότερο από το ποιος το λέει.

Παραδείγματα

Στο δεύτερο σκέλος του άρθρου, θα αποπειραθώ να εφαρμόσω μία εκδοχή της -κατά τη γνώμη μου- κοινής λογικής σε δύο καυτά θέματα της πρόσφατης περιόδου.

ΕΡΤ

Για την ΕΡΤ κυκλοφόρησαν ευρέως οι εξής απόψεις: η ΕΡΤ έκλεισε επειδή δεν χώνευε το επιτελείο του Σαμαρά τη διοίκηση (ολίγη μικροπολιτική), επειδή μία εβδομάδα μετά υπήρχε ένας διαγωνισμός για τις ψηφιακές συχνότητες και η ΕΡΤ «έπρεπε» να απέχει (ολίγη συνομωσιολογία), επειδή ο Σαμαράς ήθελε να ρίξει την κυβέρνηση και βιαζόταν να πάει σε εκλογές (λίγη ακόμη καφενειακή μικροπολιτική), επειδή υπήρχε μακρόπνοο σχέδιο αναδιάρθωσης (ολίγη προπαγανδούλα), επειδή η ΕΡΤ ήταν «αμαρτωλό άντρο διαφθοράς» (λίγη ακόμη προπαγάνδα). Όλα αυτά τα υπονοούμενα, ανοιχτά ή κεκαλυμμένα, δεν έχουν σχέση με τον πραγματικό λόγο, και απορώ με την έκταση που πήραν ως πιθανές ερμηνείες. Ίσως επειδή μας αρέσει να διαβάζουμε παραμύθια και έχουμε εθιστεί σε πολύπλοκες εξηγήσεις με ίντριγκες. Η ΕΡΤ έκλεισε για έναν και μόνο απλούστατο λόγο. Οι δανειστές μας, ζητούσαν 2000 απολύσεις ως τα τέλη Ιουνίου. Αυτό μάλιστα ήταν ήδη γνωστό από τον Ιανουάριο. Σύννομη διαδικασία απόλυσης από το δημόσιο δεν υπάρχει σήμερα, εκτός από ποινή πειθαρχικού οργάνου. Η διαδικασία των επιόρκων είναι χρονοβόρα και δεν επαρκεί, αριθμητικά. Η μόνη νομότυπη διαδικασία απόλυσης από το δημόσιο λοιπόν, είναι το κλείσιμο ενός δημοσίου φορέα. Η ΕΡΤ επελέγη ως ένας φορέας με 2659 υπαλλήλους, δηλαδή περισσότερους από 2000, χωρίς τον οποίον θα μπορούσε να επιβιώσει η χώρα για ένα διάστημα. Έτσι απλά. Αυτό ήταν το σκεπτικό. Και στο νέο φορέα θα εργάζονται περίπου 1000 άνθρωποι. Προσοχή: δεν το δικαιολογώ, το ερμηνεύω. Το ότι δεν υπήρξε σχέδιο αναμόρφωσης της ΕΡΤ και όλα προχωρούν με εντυπωσιακή προχειρότητα, είναι σαφές από τα ίδια τα γεγονότα. Περιττεύει η τεκμηρίωση.

«ξεπούλημα»

Μία άλλη εφαρμογή της κοινής λογικής είναι το «ξεπούλημα» της δημόσιας περιουσίας. Επιχειρήθηκαν τρεις μεγάλες αποκρατικοποιήσεις το πρώτο εξάμηνο του 2013. Ουσιαστικά είχαμε μία μόνο προσφορά για τον ΟΠΑΠ, ενός Τσέχου βαθύπλουτου ο οποίος έχει πολλών ειδών επιχειρήσεις και για τον λόγο αυτό συνεργάζεται με μία Ιταλική στοιχηματική εταιρεία, ώστε να αποκτήσει την τεχνογνωσία περί ΟΠΑΠ. Είχαμε μία μόνο προσφορά για τη ΔΕΣΦΑ, των Αζέρων, οι οποίοι προφανώς έχοντας στα σχέδιά τους την ανάπτυξη του διεθνούς αγωγού TAP, το τελευταίο που επιθυμούν είναι προσκόμματα στη σύνδεση του TAP (ο οποίος θα περάσει από τη Βόρεια Ελλάδα) με το ελληνικό σύστημα αγωγών, οπότε θέλησαν να αγοράσουν οι ίδιοι το ελληνικό σύστημα αγωγών. Και δεν είχαμε καμία προσφορά για τη ΔΕΠΑ. Υπήρξε ουσιαστικά πάλι μία μόνο σοβαρή μη δεσμευτική προσφορά, από τη Gazprom, η οποία προφανώς προσέβλεπε σε μία μακροπρόθεσμη είσοδο στη Νότια Ευρώπη και σε μία στρατηγική συμμαχία Ρωσίας-Ελλάδας ως μοχλό βελτίωσης των σχέσεών της με την Ευρώπη, για την οποία (συμμαχία) ήταν διατεθειμένη -αρχικά- να δώσει «κάτι παραπάνω» για τη ΔΕΠΑ. Τελικά όμως υποχώρησε, όχι λόγω Αμερικάνων, Ευρωπαίων ή επειδή ξύπνησαν στραβά οι Ρώσοι, αλλά επειδή τα χρέη προς τη ΔΕΠΑ από μεγάλους ιδιώτες καταναλωτές είναι της τάξης των εκατομυρίων ευρώ -και συνεπώς συγκρίσιμα με την αξία της ίδιας της ΔΕΠΑ!- και δεν υπάρχουν τα εχέγγυα στη σημερινή κατάσταση της ελληνικής οικονομίας ότι αυτά κάποτε θα αποπληρωθούν. Άρα υποχώρησαν με όρους της αγοράς. Δηλαδή επί της ουσίας λάβαμε μόνο δύο προσφορές για τρία από τα «ασημικά μας». Προσωπικά, στον όρο ξεπούλημα έχω άλλες εικόνες στο μυαλό μου: δεκάδες αγοραστές, ουρές στα ταμεία κλπ. Κάτι πάει στραβά λοιπόν στην αντίληψη των πραγμάτων. Η βάσανος της λογικής δεν αντέχει και τις θεωρίες ξεπουλήματος και την πραγματικότητα των δεσμευτικών προσφορών. Εκτός αν μου λέιπουν ορισμένα δεδομένα, τα οποία ευχαρίστως να λάβω υπόψιν και να αναθεωρήσω.

Θα κλείσω το ήδη μακροσκελές αυτό κείμενο με τρία παραδοξολογικά παραδείγματα από τον διεθνή χώρο.

Δαιμονοποιείται στην Ελλάδα ο «νεοφιλελευθερισμός» των Βρετανών. Είναι μία χώρα για την οποία έχω μία προσωπική άποψη, και όχι μεταφερόμενη από τρίτους. Στην Αγγλία το 43% των σκουπιδιών ανακυκλώνεται (στην Ουαλία το 56%). Στην Ελλάδα, η οποία βρίθει από «οικολόγους», έως του βαθμού της χρήσης του όρου για πολιτικό αυτοπροσδιορισμό από ένα σεβαστό ποσοστό ανθρώπων, ποιο είναι άραγε το αντίστοιχο ποσοστό; πότε τέθηκε αυτό το θέμα στην πολιτική ατζέντα; ποιος και πότε πίεσε γι’ αυτό; σε τοπικό/περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο; δεν τίθεται, διότι απλούστατα ο δημόσιος διάλογος εξαντλείται σε ανεφάρμοστες κορώνες κι αυτό συμβαίνει σε όλο το φάσμα και για όλα τα θέματα. Η πράξη από τη θεωρία απέχει έτη φωτός. Καιρός λοιπόν να δούμε τι και πώς μπορούμε να κάνουμε εμείς στην πράξη, και όχι να αναλωνόμαστε σε φιλοσοφίες τις οποίες απευθύνουμε σε άλλους γενικώς και αορίστως. Ιδού λοιπόν η Ρόδος: να δείχνουμε με τις πράξεις και όχι με τα λόγια.

Ο χώρος της αγοράς ενέργειας στην Αγγλία είναι επίσης ένας χώρος για τον οποίον έχω επίσης μία προσωπική οπτική. Οι αλλαγές που εξαγγέλθηκαν και ξεκίνησαν να εφαρμόζονται χαρακτηρίζονται από έναν πολύ ισχυρό ρυθμιστικό ρόλο του κράτους. Ναι, έγιναν οι («επαχθείς», κατά την ελλαδική αντίληψη) αποκρατικοποιήσεις τη δεκαετία του 1990. Υπάρχει σήμερα ένας στυγνός ανταγωνισμός μεταξύ έξι μεγάλων και δεκάδων μικρών εταιρειών στον χώρο. Το κράτος όμως δηλώνει παρών και επιφυλάσσει για τον εαυτό του έναν ρόλο ισχυρού ρυθμιστή, χωρίς «αόρατα χέρια». Σε ένα τέτοιο μοτίβο κινείται σήμερα η Μ. Βρετανία και έχει πολλά να μας διδάξει. Όταν όμως κοιτάζουμε την πραγματικότητα με ιδεολογικές αγκυλώσεις, πώς να την αντικρύσουμε με γόνιμο πνεύμα;

Τρίτο παράδειγμα η φοροδιαφυγή. Όχι των μικρών, της δραστηριότητας δηλαδή στην οποία οι Έλληνες είμαστε μάλλον Ολυμπιονίκες, αλλά των μεγάλων, των πολυεθνικών εταιρειών. Μόνο με διεθνή συνενόηση, με εναρμόνιση κοινών νομοθεσιών σε υπερεθνικές οντότητες (πχ ΕΕ) και διεθνών συμφωνιών είναι δυνατόν να χτυπηθεί το φαινόμενο. Οι ηγέτες των G8 που συνεδρίασαν πριν από ένα μήνα και ανέδειξαν αυτό το θέμα ως κυρίαρχο, εμφανίζονται έτσι δέκα φορές πιο «αντικαπιταλιστές» από όσους κραυγάζουν στους δρόμους κάνοντας την επαναστατική τους γυμναστική.

Να μάθουμε λοιπόν να ξεχωρίζουμε την ουσία από το περιτύλιγμα.

Να ασκηθούμε στην κοινή λογική.

Να μη χάσουμε τις ρίζες και να βάλουμε φτερά.

Ρίζες και φτερά.

Υποσημείωση

[2] Η μία είναι η SBOING με ένα έξυπνο σύστημα πλοήγησης καλύτερο από το google, καλύτερο από όλα τα γνωστά εμπορικά προϊόντα, με πολλά διεθνή βραβεία και κατοχυρωμένη πατέντα. Η δεύτερη είναι η Total Eclipse Games η οποία έχει φτάξει εξαιρετικά παιχνίδια για διάφορες πλατφόρμες, τα οποία έχουν «κατεβεί» από σχεδόν 1 εκατομύριο χρήστες παγκοσμίως χωρίς καμία απολύτως διαφήμιση παρά μόνο με παρακίνηση μέσω φίλων. Τα παιχνίδια έχουν λάβει εξαιρετικές κριτικές.