Ο Μηδενισμός για Πρωτἀρηδες

Ο Μηδενισμός μπορεί να κατανοηθεί καλύτερα μέσα από μια σύγκριση με το ιδεολογικό του ανάλογο: τον Ολοκληρωτισμό. Δεν πρέπει να μπερδεύεται ο Μηδενισμός με την Αθεΐα, οι αριστεροί που πεθάνανε στην Μακρόνησο χωρίς να υπογράψουν, δήλωναν άθεοι, δεν ήταν όμως μηδενιστές μιας και πεθαίνανε για κάτι που τους υπερέβαινε, την υπόλοιπη κοινωνία. Όλες οι κοινωνίες και οι πολιτισμοί περνάνε εναλλασσόμενες ιστορικές περιόδους στις οποίες αναζητάνε είτε την Συνοχή είτε την Ανάπτυξη. Η υπερβολική έμφαση στην Κοινωνική Συνοχή (μάλλον ομαδικό άθλημα) οδηγεί στον Ολοκληρωτισμό: στην σύνθλιψη του ανθρώπου από την σύνολη κοινωνία.

Η υπερβολική έμφαση στην Κοινωνική Ανάπτυξη (μάλλον ατομικό άθλημα) οδηγεί στον Μηδενισμό: στην αποκοπή του ανθρώπου από την σύνολη κοινωνία. Ο Ατομισμός είναι μια μόνο από τις μορφές του Μηδενισμού. Υπάρχουν τριών ειδών μηδενισμοί, όπως και τριών ειδών ολοκληρωτισμοί, ανάλογα με το είδος του πολιτισμού και της ανθρώπινης πλευράς που φωτίζεται περισσότερο.

Όταν ο πολιτισμός φωτίζει περισσότερο την πνευματική πλευρά του ανθρώπου, την ύπαρξη Νοήματος στον ανθρώπινο βίο, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του πρωταρχικά ως μέρος της Φύσης, ιεραρχώντας τα υπόλοιπα όντα γύρω του ανάλογα με την θέση τους στην εξελικτική αλυσίδα, κριτήριο ιεράρχησης είναι ο Λόγος. Στις κοινωνίες αυτών των πολιτισμών η μετοχή είναι ανισότιμη, με εμφανή μεταφυσικό άξονα: το Ιερό. Παραδείγματα τέτοιων ταξικών κοινωνιών βρίσκουμε στην Γερμανία, την Ρωσία, την Ινδία κ.λπ. Η ιδανική συνοχή αυτών των κοινωνιών κατορθώνεται με την καλλιέργεια της Πειθαρχίας στους Υπηκόους γύρω από το πρόσωπο ενός ηγέτη που εκφράζει την αίσθηση του Ιερού, το όνομά του μπορεί να είναι Πάπας, Καίσαρ, Τσάρος, Φύρερ, Σουλτάνος κ.λπ. Όταν όμως για κάποιο λόγο δεν ακολουθεί η κοινωνία η Πειθαρχία γίνεται καταπιεστική και οδηγεί σε ομοιομορφία που αίρει την Ελευθερία και Πληρότητα του ανθρώπου στον απίστευτο βαθμό που παρατηρήσαμε σε ολοκληρωτισμούς με ανθρωποθυσίες όπως Ναζισμός, Φασισμός, Κομουνισμός. Η ιδανική ανάπτυξη αυτών των κοινωνιών κατορθώνεται όταν η αίσθηση του Ιερού εκφράζεται από πληθώρα όντων όπως για παράδειγμα συμβαίνει στον υλοζωισμό και στον πολυθεϊσμό, εγκαθιστώντας έτσι μια Τάξη Πραγμάτων (Ordo Rerum) ανεκτική σε διαφορετικές εκφράσεις του Ιερού. Όμως υπερβολικός πλουραλισμός στην έκφραση του Ιερού οδηγεί σε ευτελισμό της αίσθησης του Ιερού και κάθε απορρέοντος Νοήματος στον ανθρώπινο βίο, φθάνοντας στο σημείο ο κάθε άνθρωπος ως Αυτεξούσιος να προσπαθεί από μόνος του να επιτύχει μια πνευματική ολοκλήρωση μέσω της γνώσης και του ελέγχου των επιθυμιών του. Αυτή την θετική εξατομίκευση ελάχιστοι άνθρωποι είναι ικανοί να επιτύχουν ερήμην της υπόλοιπης κοινωνίας, έτσι αναπόφευκτα ο άνθρωπος λόγω της πιθανολογούμενης αποτυχίας του οδηγείται στον Μηδενισμό.

Όταν ο πολιτισμός φωτίζει περισσότερο την ψυχική πλευρά του ανθρώπου, την ύπαρξη Πληρότητας στον ανθρώπινο βίο, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του πρωταρχικά ως συντελεστή ισότιμης σχέσης με τους κοντινούς συνανθρώπους του. Στις κοινωνίες αυτών των πολιτισμών η μετοχή είναι ισότιμη, με εμφανή μεταφυσικό άξονα: την Κοινότητα. Παραδείγματα τέτοιων κοινωνιών βρίσκουμε στις πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας, στις ενορίες-εκκλησίες του Βυζαντίου και της Οθωμανοκρατίας κ.λπ. Η ιδανική συνοχή αυτών των κοινωνιών κατορθώνεται μέσω της καλλιέργειας της Αρετής στους Πολίτες της Κοινότητας, προϋπόθεση και συνεχές αποτέλεσμα της ένταξής τους σε αυτήν. Πολλές φορές τέτοιες κοινωνίες στην παρακμή τους μπορούν να γίνουν τυραννικές για τον άνθρωπο, όλοι έχουμε εμπειρία από Ελληνικά χωριά και γειτονιές που αποστερούσαν τον άνθρωπο από βασικά αγαθά Ελευθερίας και Νοήματος για να προστατεύσουν βαθιές συλλογικές ανασφάλειες. Η ιδανική ανάπτυξη αυτών των κοινωνιών κατορθώνεται όταν ο άνθρωπος ως Πρόσωπο δημιουργεί ανταγωνιστικές υποομάδες που αμφισβητούν την παράδοση της κοινότητας τους και αποζητούν αρχικά τον εμπλουτισμό των υποομάδων τους και μετέπειτα τον διαχωρισμό τους. Η υπερβολική αμφισβήτηση της κοινότητας χωρίς τον απαραίτητο διαχωρισμό της αμφισβητούσας υποομάδας οδηγεί στην διακύβευση της Πληρότητας στον ανθρώπινο βίο, ο κάθε άνθρωπος επιχειρεί την ικανοποίηση του ελλείμματός του από τις διαπροσωπικές του σχέσεις, αγνοώντας την σχέση με την όλη κοινότητα ή ακόμη χειρότερα βυσσοδομώντας κατά της σύνολης κοινότητας, έτσι αναπόφευκτα ο άνθρωπος οδηγείται στον Μηδενισμό.

Όταν ο πολιτισμός φωτίζει περισσότερο την υλική πλευρά του ανθρώπου, την ύπαρξη Ελευθερίας στον ανθρώπινο βίο, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του πρωταρχικά ως υλικό σώμα υποκείμενο σε αμέτρητους περιορισμούς. Στις κοινωνίες αυτών των πολιτισμών δεν τίθεται θέμα μετοχής αλλά απλής συμβίωσης των ανθρώπων για λόγους ευκολότερης επιβίωσης, είναι οι λεγόμενες κοινωνίες των «κοινωνικών συμβολαίων». Μεταφυσικός άξονας δεν υπάρχει, η θρησκειοποίηση της ίδιας της Ιστορίας παίζει τον ρόλο του μεταφυσικού άξονα. Παραδείγματα τέτοιων κοινωνιών βρίσκουμε στις Εβραϊκές και Αμερικανικές κοινωνίες. Η ιδανική συνοχή τέτοιων κοινωνιών και των μελών τους ως Εταίρων επιτυγχάνεται διά μέσου της Κοινωνικής Ηθικής ως αποτέλεσμα μακραίωνων ιστορικών εθισμών. Οι κοινωνίες αυτές στην παρακμή τους και στην προσπάθεια για συνοχή μπορούν να γεμίσουν τον άνθρωπο ενοχές για να μπορέσουν να τον ελέγξουν και να τον εγκλωβίσουν ψυχολογικά. Η ιδανική ανάπτυξη αυτών των κοινωνιών κατορθώνεται όταν ο άνθρωπος ως Άτομο και διά της εργασίας του παράγει αρκετά υλικά αγαθά ώστε να μπορεί να επαυξήσει την ατομική ελευθερία του αίροντας όσο μπορεί περισσότερους περιορισμούς και παρασύροντας μαζί του την υπόλοιπη κοινωνία. Στην υπερβολική όμως ενασχόληση του ανθρώπου με τα υλικά αγαθά που θα τον οδηγήσουν στην μεγαλύτερη δυνατή Ελευθερία αμελεί τα εξίσου σημαντικά αγαθά της Πληρότητας και του Νοήματος για τον άνθρωπο (ο γνωστός καπιταλιστής), αφήνοντας πίσω την υπόλοιπη κοινωνία και οδηγούμενος έτσι στον Μηδενισμό.

Εν κατακλείδι, ο Ολοκληρωτισμός και ο Μηδενισμός είναι πηγές βαθιάς δυστυχίας για τον άνθρωπο, μετατρέπουν τα όνειρα της κοινωνικής συνοχής και ανάπτυξης σε ανθρώπινους εφιάλτες. Το ιδεολογικό δίπολο Ολοκληρωτισμός – Μηδενισμός βρίσκει το ανθρώπινο σωματικό ανάλογο του στο δίπολο Ανορεξία- Παχυσαρκία, ενώ το χρωματικό ανάλογό του βρίσκεται στο δίπολο Άσπρο-Μαύρο με τον αποχρωματισμό της ανθρώπινης ζωής. Στον εφιάλτη του Ολοκληρωτισμού ο άνθρωπος μπορεί να φθάσει από την ακραία βίωση τριών πολιτιστικών ρόλων: ως Εταίρος όπως πραγματώνεται στις Πουριτανικές κοινωνίες, ως Πολίτης όπως πραγματώνεται στις παρακμάζουσες τυραννικές κοινότητες και ως Υπήκοος όπως πραγματώνεται σήμερα σε αρκετές καταπιεστικές ασιατικές κοινωνίες. Στον εφιάλτη του Μηδενισμού ο άνθρωπος μπορεί να φθάσει από την ακραία βίωση τριών πολιτιστικών ρόλων: ως Άτομο όπως πραγματώνεται τώρα στις Αμερικανικές κοινωνίες, ως Πρόσωπο όπως συνέβαινε σε κάποιες Βυζαντινές κοινωνίες αλλά και όπως πραγματώνεται σε μεγάλο βαθμό στην σημερινή Ελληνική κοινωνία και τέλος ως αποτυχημένος Αυτεξούσιος όπως πραγματώνεται κατά κόρον στις Ινδικές κοινωνίες και σε όσους τις μιμούνται. Δυστυχώς οι χειρότερες μορφές Μηδενισμού προκύπτουν από συνδυασμούς αυτόχθονου και εισαγόμενου Μηδενισμού όπως συμβαίνει στην άθλια πραγματικότητα της Ελληνικής κοινωνίας σήμερα. Στον εισαγόμενο Ατομικιστικό Μηδενισμό μια καλή διέξοδος είναι η αναπτυξιακή οπισθοδρόμηση όπως αυτή που ακολουθεί την φτώχια μιας εθνικής χρεοκοπίας, ενώ για τον αυτόχθονα Προσωπικό Μηδενισμό μια καλή διέξοδος είναι μια ριζική πολιτική μεταρρύθμιση με έμφαση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η μόνη διαφορετική επιλογή που έχουμε για διέξοδο από τον σύνολο Μηδενισμό που ζούμε είναι να Περιμένουμε τους Βαρβάρους.

Ο Δημήτρης Ζιαμπάρας είναι Δικηγόρος, ΜΒΑ, DiplEng.