Αυτός είναι ο τίτλος κινηματογραφικής υπερπαραγωγής που προβάλλεται στους κινηματογράφους της Τουρκίας με τεράστια επιτυχία. Όλοι οι συντελεστές της υπερπαραγωγής είναι τουρκικοί, όπως και η χρηματοδότηση.
Φαίνεται ότι τίποτε δεν είναι τόσο δημοφιλές στην Τουρκία όσο είναι ο εθνικισμός, παρατηρεί η Guardian Weekly. Πράγματι, το φιλμ συγκεντρώνει τεράστιες ουρές επίδοξων θεατών και έχει ήδη μετά από λίγους μήνες προβολής πραγματοποιήσει κέρδη που ανέρχονται στο τριπλάσιο της δαπάνης που καταβλήθηκε. Η γοητεία που ασκεί το θέμα γεμίζει πατριωτική υπερηφάνεια, όχι μόνο τους ίδιους τους Τούρκους, αλλά και άλλους, όπως αυτοί που γεμίζουν τα πούλμαν που από την Ελληνική Θράκη ξεκινούν για την Αδριανούπολη, όπου θα μπορέσουν να παρακολουθήσουν την προβολή της «Κατάκτησης 1453».
Το ίδιο το φιλμ αφορά βέβαια την εξιστόρηση της πολιορκίας και της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης τον Απρίλιο και το Μάιο του αποκαλυπτικού έτους 1453. Η παρουσίαση και η εξιστόρηση γίνονται με τη γνωστή από δεκαετίες χολλυγουντιανή συνταγή, όπως την ανέπτυξαν οι αμερικανοί σκηνοθέτες Griffith και DeMille: Μεγάλα ντεκόρ, πολυπληθείς σκηνές, έντονος συναισθηματισμός, ανάδειξη και στήριξη σε στερεότυπα. Στην περίπτωση της «Κατάκτησης 1453» έχουμε και άφθονη δράση με πολλή βία. Εκείνο όμως που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι η ιδεολογική κατεύθυνση του φιλμ που θέλει να βεβαιώσει το μεγαλείο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως και το ότι η αναδυόμενη και γιγαντούμενη Τουρκία έχει ακόμη φιλοδοξίες παγκόσμιας κυριαρχίας. Παράλληλα δίνεται μια μάλλον αυθαίρετη εικόνα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος εμφανίζεται ως ηδονιστής παρακμίας, ο Πάπας ως ένθερμος υποστηρικτής των Βυζαντινών, η ίδια η Κωνσταντινούπολη ως πλούσια και ευημερούσα, τα βυζαντινά στρατεύματα ως πολυπληθή και κατάφρακτα.
Σύμφωνα με την μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδα Zaman, που εκφράζει τις απόψεις του θρησκευτικού ακτιβιστή Fatullah Gullen, «οι Τούρκοι αισθάνονται και πάλι την αυτοκρατορική πνοή». Πράγματι, μετά από μία δεκαετία ασυγκράτητης οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και επιτυχούς ισλαμικής διακυβέρνησης, οι Τούρκοι στρέφονται προς τους Οθωμανούς προγόνους τους και αναβιώνουν τις συνήθειες και την αισθητική τους. Στο φιλμ καταδεικνύεται σαφώς η οθωμανική αντίληψη για την «απελευθέρωση» της Κωνσταντινούπολης, που δεν συναντάται μόνο στην τουρκική και την παντουρκική εθνικιστική ιδεολογία, αλλά και αποτελεί παλαιά ισλαμική δοξασία. Ακόμη και σήμερα διαβάζουμε γνώμες όπως : «Η Κωνσταντινούπολη που βρίσκεται αλαζονικά στο δρόμο των Μουσουλμάνων για πολλούς αιώνες, απελευθερώθηκε και οι πύλες της Ευρώπης άνοιξαν στο κάλεσμα του Ισλάμ. Την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης θα ακολουθήσει η απελευθέρωση της Ρώμης…».
Εμείς πιστεύουμε ότι η κατακτητική ορμή συνιστά θεμελιώδες πολιτισμικό χαρακτηριστικό στοιχείο των Τούρκων, αλλά και στοιχείο συμφυές με την ισλαμική θρησκεία. Αλλά και το Ισλάμ αντιλαμβάνεται την οικουμένη να διαιρείται σε δύο τμήματα, το νταρ αλ-Ισλάμ που ορίζεται από την ισλαμική σαρία και το νταρ αλ-χάρμπ, που βρίσκεται έξω από το νταρ αλ-Ισλάμ και είναι ο κόσμος των απίστων. Το νταρ αλ-Ισλάμ θα επεκταθεί για να συμπεριλάβει το νταρ αλ-χάρμπ. Η αντίληψη για την «απελευθέρωση» της Κωνσταντινούπολης είναι τυπική αυτών των ψυχισμών. Οι θεολόγοι του Ισλάμ μάλιστα, φρόντισαν να προσθέσουν μία χαντίθ (γραπτή παράδοση) στο Κοράνι στην οποία ο Προφήτης Μωάμεθ δηλώνει : «η Κωνσταντινούπολη θα κατακτηθεί. Θαυμαστός θα είναι ο ηγέτης που θα την κατακτήσει και ευλογημένοι θα είναι οι πολεμιστές του”, (Ibn Hanbal, Musnad, 4, 435). Η τουρκική κατακτητική ορμή συμπληρώνει τις αντιλήψεις αυτές. Οι Τούρκοι είναι υπερήφανοι για την κατάκτηση – «απελευθέρωση» της Κωνσταντινούπολης. Τα μεγάλα μνημεία της βυζαντινής οικουμενικής πρωτεύουσας θεωρούνται πλέον ως μνημεία της δόξας του Ισλάμ και της τουρκικής ανδρείας. Η Αγία Σοφία θεωρείται ως ιερό μουσουλμανικό τέμενος, ως να μην εκφράζει μία άλλη πολιτισμική και θρησκευτική αντίληψη. Στο σωζόμενο καθολικό της Μονής του Παντοκράτορα υπάρχει εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα με την πιο πάνω αναφερόμενη προφητεία του Προφήτη Μωάμεθ. Η ιστορία της μεγάλης Μονής του Παντοκράτορα και η σημασία της για την αντίληψη και την ίδρυση των νοσοκομείων δεν αναφέρονται και είναι άγνωστες.
Βέβαια η ιδεολογία του φιλμ εκφράζει πιστά την ιδεολογία του κυβερνώντος κόμματος. Ο Πρωθυπουργός Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε, προφανώς ικανοποιημένος ,ότι το φιλμ αυτό «διαπαιδαγωγεί μια αφοσιωμένη γενιά που θα αγκαλιάσει τις ιστορικές μας αξίες». Πολλοί μάλιστα από το κόμμα του συνιστούν την προβολή του φιλμ στα σχολεία σαν αντίδοτο στην επιρροή του Χόλλυγουντ, που κατ΄ αυτούς διαδίδει την «αντίληψη των Σταυροφόρων».
Και ενώ τα πλήθη πολιορκούν τα ταμεία των κινηματογράφων, οι δημοσιογράφοι της κεμαλικής ορθοδοξίας έσπευσαν να αντιδράσουν. Ακούστηκαν απόψεις όπως ότι «το φιλμ καλλιεργεί έναν ακραίο εθνικισμό που βασίζεται στα τουρκικά στερεότυπα για τους γειτονικούς χριστιανικούς λαούς» ή ότι «ως Τούρκοι υπενθυμίζουμε στον κόσμο ότι η μεγαλύτερη πόλη μας κάποτε ανήκε σε άλλο έθνος και κατελήφθη από μας με το ξίφος. Θα μπορούσαν να γιορτάζουν οι Εγγλέζοι την κατάκτηση του Λονδίνου και να πανηγυρίζουν οι Γερμανοί την κατάκτηση του Βερολίνου;». Άλλος κριτικός δεν δίστασε να γράψει ότι το φιλμ «είναι μια δεξαμενή υποκρισίας που αναπληρώνεται με τη γενική παράνοια του να βλέπουμε τον κόσμο ως αναξιόπιστο και αφιλόξενο… για να ενισχύσουμε τις αυταπάτες μας για ανωτερότητα». Ένας κριτικός που δέχθηκε απειλές κατά της ζωής του έγραψε: «έτσι που πάμε θα συνεχίσουμε με φιλμ για την εισβολή στην Κύπρο και τη γενοκτονία των Αρμενίων;». Αλλά υπάρχουν και οι πιο μετριοπαθείς: «είναι φυσικό να προσβλέπουμε και πάλι προς την οθωμανική κληρονομιά μας, αφού αυτή παραμελήθηκε από τον Ατατούρκ και τους υποστηρικτές του», έγραψε γνωστός κριτικός, για να συμπληρώσει ο ίδιος «είναι καιρός να κοιτάξουμε την Αυτοκρατορία με ένα πιο αντικειμενικό τρόπο. Ήταν ένας μεγάλος πολιτισμός. Γιατί να την κατηγορούμε; Είχε τα καλά της και τα κακά της», «η ιστορία που διδάσκεται στα τουρκικά σχολεία είναι εθνικιστική. Στα σχολεία μας είπαν ότι οι Οθωμανοί κατάκτησαν τον μισό κόσμο, αλλά ξαφνικά χωρίς εξήγηση έγιναν κακοί. Μας είπαν ότι ο Σουλτάνος συνωμοτούσε με τους Άγγλους. Ευτυχώς ο Ατατούρκ μας έσωσε.»
Η τελική σκηνή του φιλμ παρουσιάζει με έντονο συναισθηματισμό την αντίφαση της βίας που κατακτά και καταστρέφει με την υποτιθέμενη καλοσύνη: Ο Μωάμεθ ο Β’ εισέρχεται στην Αγία Σοφία κρατώντας ένα παιδί στην αγκαλιά του και διακηρύσσει: «Μην ανησυχείς λαέ της Κωνσταντινούπολης, μπορείς να λατρεύεις το Θεό σου όπου κι αν βρίσκεσαι…»
Απ΄ ό,τι φαίνεται η εμπορική επιτυχία του φιλμ θα μας πλουτίσει και με άλλα έπη. Ο παραγωγός του φιλμ σχεδιάζει ήδη ένα φιλμ για την Καλλίπολη, όπου ο Ατατούρκ, ιδρυτής της μοντέρνας Τουρκικής Δημοκρατίας, πολεμά και νικά τους Άγγλους. Υπάρχει ακόμα ένα μεγάλο κοινό από Κεμαλιστές και έπεται συνέχεια.
4 comments
Ὡραία ἐνημέρωση ! Καὶ μόνο γιὰ κάτι τέτοια, τὸ «Ἀντίβαρο» ἀξίζει νὰ τὸ διαβάζει κανείς. Παραπομπές μήπως ;
Οι Τούρκοι έχουν εξίσου καλή σχέση με την ιστορική αλήθεια όσο και με την αξία του ανθρώπου γενικά. Για αυτό άλλωστε η ιστορία τους μέχρι σήμερα είναι γεμάτη θαυμαστές πράξεις. Όσο για τις επεκτατικές τους βλέψεις και ενέργειες, ποτέ δεν τις εγκατέλειψαν. Έχουν σίγουρα πολλά ακόμη να ‘δώσουν’ στην ανθρωπότητα και ιδίως σε εμάς, αφού τους το επιτρέπουμε.
Για τη δεύτερη Άλωση μπορεί να διαβάσει κανείς το ‘Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης’, εκδόσεις Παπαδήμα, 2005, του Στήβεν Ράνσιμαν.
Δεν το έχω διαβάσει ακόμη αλλά έχω μελετήσει άλλα βιβλία του συγκεκριμένου ιστορικού για το Βυζάντιο και του έχω εμπιστοσύνη.
Ὁ πολύς λαὸς στὴν Τουρκία εἶναι ἐξ ἴσου ἀστοιχείωτος μὲ αὐτὸν στὴν Ἑλλάδα. Ἀλλά, ὅπως γράφει ἡ ἀρχικὴ ἀνάρτηση, ὑπάρχουν πολλοὶ καὶ στὴν Τουρκία ποὺ γνωρίζουν πολύ καλὰ τὴν ἱστορία. Τὸ ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι αὐτὴν ἀκριβῶς τὴν ἀδιαφορία καὶ τὴν ἄγνοια τῶν πολλῶν μποροῦν νὰ τὴν ἐκμεταλλεύονται δημοκοπικῶς οἱ ἀρχομανεῖς γιὰ νὰ στηρίξουν σ’ αὐτὴν τὴν ἐξουσία τους.
Σὲ κάθε περίπτωση, ἡ λογικὴ πρόγνωσις εἶναι ὅτι ἡ Τουρκία, μὲ τὴν ἄνθηση ποὺ γνωρίζει ἐκεῖ ἡ ἐκπαίδευση, δὲν πρόκειται νὰ μείνει σ’ αὐτὰ τὰ χάλια γιὰ πολύ ἀκόμη. Βλέπει κανεὶς πόσo προσεκτικὰ ἐκφράσθηκε σχετικῶς ὁ Gullen διὰ τῆς Zaman. Ἡ ὀργάνωσή του ἔχει σχολεῖα καὶ πανεπιστήμια, ὁπότε, τυχὸν ἐθνικιστικὲς κορῶνες θὰ τὸν ἔκαναν καταγέλαστο στὸ κοινό του. Ἐμεῖς, ὅμως, μὲ τὴν καθίζηση τῆς ἐκπαιδεύσεως, μᾶλλον πᾶμε στὴν ἀντίθετη κατεύθυνση.
Η εν λόγω ταινία μπορεί να σηματοδοτήσει μεταβολές, θετικές για εμάς και αρνητικές για το κοινό της : α) με τέτοιες ανιστόρητες αμετροέπειες οι άφρονες θεωρούν ότι η διεθνής κατάσταση είναι παρόμοια με εκείνη του 1453 και ότι μπορούν να πράττουν ό,τι τους επιτρέπει η φερόμενη τεράστια ισχύς τους. Προετοιμάζονται έτσι για την ύστατη και υπέρτατη ύβρη, που θα επισύρει δίκαια τη νέμεση. Ατυχώς για εκείνους δεν είναι πλέον οι πρωταγωνιστές της διεθνούς σκηνής και θα πληρώσουν ακριβά εάν κινηθούν ως υπερφίαλοι αλαζόνες, ασύνετα και ανεξέλεγκτα,
β) οι σκεπτόμενοι εξ αυτών ήδη διαφοροποιήθηκαν, σύμφωνα με το άρθρο. Η αίσθηση ότι έχουν κατακτήσει μία ξένη χώρα, που ανήκει σε άλλο έθνος, τους είναι εντελώς δυσάρεστη, διότι γνωρίζουν ότι η δύναμη της βίας είναι τυφλή και μπορεί ανά πάσα στιγμή να τους στερήσει ό,τι στο παρελθόν τους απέφερε. Ίσως, μάλιστα, για κάποιους πιο ανήσυχους, η εν λόγω ταινία αποτελέσει εφαλτήριο για να μελετήσουν λίγο πιο αντικειμενικά την ιστορία τους και να διαπιστώσουν ότι στην πορεία των αιώνων πολλοί από τους κατακτηθέντες μπήκαν στον πειρασμό να ταυτισθούν με τους κατακτητές. Τέτοιοι μπορεί να ήταν και οι δικοί τους πρόγονοι.