Η κορυφαία επιστημονική παρουσία του Τούρκου ιστορικού Taner Aksam, καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Clark της Μασαχουσέτης, σε εκδήλωση που έγινε στην Παλαιά Βουλή για τη Γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού με θέμα “The Germans Foreign Office Archives on the Armenian and Greek Genocides”, απέδειξε ότι η συζήτηση για τα τραγικά γεγονότα που χαρακτήρισαν την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την έλευση των εθνικών κρατών, έχει μια διεθνή εμβέλεια. Επίσης, το γεγονός της διοργάνωσης της συγκεκριμένης εκδήλωσης στις 10 Μαϊου 2009 από τη Συντονιστική Επιτροπή Νεολαίας της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδας (ΠΟΕ), την Αρμενική Νεολαία Ελλάδας και την Πανελλήνια Ένωση Ασσυρίων, απέδειξε ότι και οργανωτικά πλέον οι απόγονοι των θυμάτων διοργανώνουν από κοινού τη διεθνή τους παρέμβαση. Ξεπερνούν παράλληλα και έναν κακώς νοούμενο τοπικισμό, που καλλιέργησαν κάποια Κέντρα για ίδιον όφελος και περιόρισαν τη Γενοκτονία των Ελλήνων της Ανατολής μόνο στην υποπερίπτωση του Πόντου, και πορεύονται αναζητώντας την ιστορική αλήθεια, μαζί με την ιστορική δικαίωση και την καταδίκη του τουρκικού εθνικισμού.
Στα σχολεία
Εκεί όμως που οι νέες αυτές αναζητήσεις αποκτούν ιδιαίτερη σημασία είναι στα σχολειά. Είναι γνωστό ότι η επίσης, καθεστωτική παιδεία, είχε θέσει από την επαύριο της Μικρασιατικής Καταστροφής εκτός εθνικής μνήμης τον ελληνισμό της Ανατολής. Μια παράδοση που συνεχίζεται δυστυχώς μέχρι και σήμερα, παρόλες τις προσπάθειες των προοδευτικών ανθρώπων. Τα συντηρητικά αντανακλαστικά, προερχόμενα τόσο από τη Δεξιά όσο και από την Αριστερά, παραμένουν ισχυρότατα.
Γι’ αυτό, οι προσπάθειες των εκπαιδευτικών να συμβάλλουν στην ουσιαστική καλλιέργεια της ιστορικής γνώσης, την απαλλαγή της από την ιδεοληψία, τα βαρίδια της προκατάληψης, του τοπικισμού προοιωνίζουν μια νέα περίοδο. Χωρίς προσπάθειες τεχνητής ωραιοποίησης, κάλυψης των λαθών και των εγκλημάτων και της εκτός τόπου και χρόνου αντιπροσφυγικής τοποθέτησης. Μια περίοδο, όπου θα καλλιεργείται η ουσιαστική γνώση και θα προβάλεται η πραγματική ιστορία.
Από την αναγνώριση της Γενοκτονίας στον Πόντο το 1994, το υπουργείο Παιδείας στέλνει εθιμοτυπικές εγκυκλίους στα σχολεία που υπενθυμίζουν το γεγονός. Η υλοποίηση της εγκυκλίου έγκειται στην καλή διάθεση και την ευαισθησία των εκπαιδευτικών. Η γνώση των τραγικών γεγονότων δεν είναι πάντα γνωστή στους εκπαιδευτικούς. Έτσι τον κύριο ρόλο, για την εφαρμογή ή όχι της εγκυκλίου, έχει η προσωπική στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στην Ιστορία και η ουμανιστική παιδεία, που καλλιεργεί την ευαισθησία για ιστορικά ζητήματα, όπου ολόκληροι πληθυσμοί ήρθαν αντιμέτωποι με τα δολοφονικά σχέδια μιας εξουσίας και μιας ιδεολογίας αποκλεισμού των διαφορετικών.
Είχα την εξαιρετική εμπειρία να έρθω σε επαφή με δύο τέτοιες προσπάθειες –από τις πολλές που λαμβάνουν χώρα στα σχολεία της Ελλάδας, της Κύπρου και της διασποράς. Η πρώτη οργανώθηκε από το 5ο Γενικό Λύκειο Κατερίνης και το δεύτερο από την «Ελληνική Παιδεία» στο Μαρούσι. Έμεινα έκπληκτος από την ποιότητα των εκπαιδευτικών και των μαθητών, την ευρυμάθειά τους και τη διάθεση να πάρουν στα χέρια τους την υπόθεση της διατήρησης της ιστορικής μνήμης.
Το 5ο Λύκειο Κατερίνης
Η περιοχή της Κατερίνης αποτελεί μια περιοχή συμπαγούς εγκατάστασης προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922. Ειδικά, οι Πόντιοι πρόσφυγες συνέχισαν να εγκαθίστανται και κατά τη διάρκεια των επόμενων προσφυγικών κυμάτων από την πρώην ΕΣΣΔ: 1939, 1965, 1975 και από το 1989 κι εντεύθεν. Η περιοχή έχει την ιδιομορφία της ομαλής συνύπαρξης των διαφορετικών ελληνικών ομάδων, προσφυγικών και γηγενών, χωρίς αντιπαλότητες και ανταγωνισμούς. Και αυτό αποδείχτηκε περίτρανα με τις κοινές εκδηλώσεις που διοργανώνουν για ζητήματα Ιστορίας που ξεπερνούν πλέον την τοπικιστική διαχείριση και γίνονται αντικείμενο μιας ευρύτερης αποδοχής.
Οι εκδηλώσεις του 5ου Λυκείου Κατερίνης διοργανώθηκαν στις 8 Μαϊου με θαυμαστή ομοφωνία από τους καθηγητές και το σύλλογο γονέων του σχολείου. Ψυχή των εκδηλώσεων ήταν ο διευθυντής του Λυκείου Β. Μπιτόπουλος, ο πρόεδρος του συλλόγου γονέων Γ. Αραβίδης και η Β. Μπατσαρά, ο καθηγητής Φυσικής Κ. Σαραϊλίδης, η Μ. Χαλκίδου, η Γ. Σιονακίδου καθώς και η πλειονότητα των καθηγητών που συμμετείχε συντονίζοντας τις μαθητικές επιτροπές. Οι μαθητές δημιούργησαν ορχήστρα και χορωδία. Τραγούδησαν ποντιακά τραγούδια και θρήνους. Επίσης παρουσίασαν θεατρικά δρώμενα που αφορούσαν τη Γενοκτονία και την προσφυγιά. Εξαιρετικό ήταν το εφεύρημα, όταν στη σκηνή κάποιους χορούς τους άρχιζαν οι γέροντες της δεύτερης προσφυγικής γενιάς και στην εξέλιξή του παραχωρούσαν τη θέση τους στους μαθητές της τέταρτης και πέμπτης προσφυγικής γενιάς, οι οποίοι και ολοκλήρωναν τον χορό.
Συγκλονιστικές ήταν οι μαρτυρίες δύο εκπροσώπων της δεύτερης γενιάς που κατατέθηκαν, του Γ. Αβραμίδη και του Σ. Αντωνιάδη. Μέσα από αυθεντικές οικογενειακές ιστορίες περιγράφηκαν τραγικές στιγμές της Γενοκτονίας. Με μια έννοια, η μετάδοση της ιστορικής μνήμης γίνεται ομαλά –χωρίς καμιά «κατασκευαστική» απόπειρα- στις περιοχές αυτής όπου υπάρχει προσφυγική εγκατάσταση. Βασικός φορέας των πληροφοριών είναι πλέον οι δεύτερης γενιάς πρόσφυγες, οι οποίοι μεγάλωσαν και διαμορφώθηκαν μέσα από το άκουσμα των εμπειριών των γονιών τους.
Ενδιαφέρον επίσης είχε το μοντέλο παρουσίασης της βασικής εισήγησης, που επέλεξαν οι μαθητές με τους καθηγητές στους. Ξεπερνώντας την από καθ’ έδρας παράθεση των αναλύσεων και των ιστορικών στοιχείων, επέλεξαν έναν διάλογο μαθητών με τον εισηγητή. Αξιοσημείωτη ήταν επίσης και η συμμετοχή της υπόλοιπης εκπαιδευτικής κοινότητας στην εκδήλωση αυτή.
Η «Ελληνική Παιδεία» στο Μαρούσι
Εντυπωσιακές εκδηλώσεις υπό τον τίτλο «Πόντος της Ρωμιοσύνης 1919-2009» στις 10 Μαϊου οργανώθηκαν από τα εκπαιδευτήρια «Ελληνική Παιδεία». Ψυχή των εκδηλώσεων οι εκπαιδευτικοί: π. Απόστολος Σακελλαρίου, Δημήτρης Ράπτης, Φλώρα Τζανακάκη, Αθηνά Αλεξίου κ.ά. Για μία ολόκληρη μέρα πραγματοποιήθηκε ένα ποντιακό πανηγύρι, στο «ποντιακό χωριό» που στήθηκε στην αυλή του γυμνασίου στο Μαρούσι. Από καιρό πριν ομάδες μαθητών είχαν αναλάβει να μελετήσουν διάφορα θέματα που σχετίζονταν με τη λαογραφία και την ιστορία του Πόντου.
Όλα αυτά παρουσιάστηκαν τη μέρα της εκδήλωσης με θαυμαστό τόπο και με την υποδοχή του «Καλώς έρθετεν». Γύρω από ένα κέντρο, που ήταν αναπαράσταση του Εύξεινου Πόντου με τα ονόματα των ελληνικών πόλεων γραμμένα στις «όχθες» του, στήθηκε το «ποντιακό χωριό». Σε ένδειξη σεβασμού για τους Άγιους του Πόντου, στον προαύλιο χώρο δημιουργήθηκε ένα εκκλησάκι, όπου εκτέθηκαν τα λείψανα ενός από τους πλέον πρόσφατους Αγίους της Ελλαδικής Εκκλησίας, του Αγίου Γεωργίου του Καρσλίδη.
Υπήρχαν περίπτερα αφιερωμένα σε ξεχωριστές πλευρές της ζωής του ελληνικού Πόντου: ιστορία, εκπαίδευση, φύση, θρησκευτική ζωή, καθημερινή ζωή, ήθη-έθιμα, ποντιακή φορεσιά, ποντιακή κουζίνα, λαϊκή παράδοση, ποντιακή γλώσσα. Και μέσα στα περίπτερα, όπου υπήρχαν σχετικές προβολές βίντεο, υπήρχαν και μαθητές των αντίστοιχων επιτροπών που ενημέρωναν τους επισκέπτες. Παράλληλα παρουσίαζαν και δρώμενα από την καθημερινή ζωή του Πόντου.
Η πολυθεματικότητα της προσέγγισης αποτυπώθηκε επίσης και σε μια ιδιαιτέρως προσεγμένη έκδοση 48 σελίδων, όπου οι ομάδες τω μαθητών παρουσίασαν περιληπτικά τα θέματα –με υποδειγματικά όμως κείμενα- τα οποία ασχολήθηκαν:
Για τους μαθητές του γυμνασίου και του λυκείου υπήρξε και ένα παιχνίδι με βραβεία για την ποντιακή διάλεκτο, ώστε να κατανοήσουν την ιδιομορφία και τη σημαντικότητά της. Το πολιτιστικό μέρος της εκδήλωσης ολοκληρώθηκε με μια χορευτική παράσταση, όπου μαθητές του Λυκείου, ντυμένοι με ποντιακές στολές, χόρεψαν τους χορούς κάτω από τους ήχους της λύρας του Σωτήρη Γάλλου και του νταουλιού του Ν. Θεοδωρίδη.
Οι εκδηλώσεις ολοκληρώθηκαν με την πραγματοποίηση ενός επιστημονικού συμποσίου, όπου εκτός από τον υποφαινόμενο συμμετείχε ο Χάρης Τσιρκινίδης (ερευνητής-συγγραφέας) και η Χαρά Γαλανού (νομικός-εγκληματολόγος). Εντυπωσίασε το πλήθος και το ενδιαφέρον του ακροατηρίου, το οποίο στο τέλος του συμποσίου διατύπωσε γόνιμους προβληματισμούς και κατέθεσε καίριες ερωτήσεις.
Οι εκδηλώσεις της «ελληνικής Παιδείας» ήταν πρωτοποριακές. Γιατί πραγματοποιήθηκαν σ’ ένα χώρο που δεν είχε άμεση σχέση με τον προσφυγικό ελληνισμό, ούτε στα κίνητρα ήταν η ανάδειξη των συγκεκριμένων ιστορικών και λαογραφικών στοιχείων για προσωπικούς λόγους. Η πρωτοβουλία της «Ελληνικής Παιδείας» ανέδειξε μια εντυπωσιακή στροφή που πραγματοποιείται σήμερα στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας, η οποία διεκδικεί πλέον την ολοκληρωμένη γνώση της νεοελληνικής ιστορίας, απορρίπτοντας τις παραδοσιακές προκαταλήψεις και τις τοπικιστικές αγκυλώσεις.
————————–
(*) Ο κ. Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός. Βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για τη συγγραφή της ιστορίας των Ελλήνων στον Εύξεινο Πόντο.
.