Ποιός φοβᾶται τὴ δημοκρατία; -σκόρπιες σημειώσεις περὶ δημοψηφισμάτων

1. Ἀσχέτως ἀφορμῆς, ἀσχέτως δημοσιότητας, ἀσχέτως ἐπικαιρότητας: ἂς ἐπιχειρήσουμε νὰ ξεκαθαρίσουμε τὰ στοιχειώδη γιὰ τὰ δημοψηφίσματα. Οὔτως ὥστε νὰ μποροῦμε νὰ συνεννοηθοῦμε, μὲ κοινὴ -κατὰ δύναμιν- γλῶσσα.

2. Ἐξ ἀντικειμένου: τὰ δημοψηφίσματα κατοχυρώνουν μεγαλύτερη συμμετοχὴ τῶν πολιτῶν στὰ κοινά.

2.1. Δίχως αὐτά, οἱ πολῖτες καλοῦνται νὰ ψηφίσουν μόνον μιὰ φορὰ στὰ τέσσερα (θεωρητικὰ) χρόνια σὲ ἐπίπεδο ἐπικρατείας καὶ ἄλλη μία φορὰ σὲ ἐπίπεδο αὐτοδιοίκησης. Ἐκεῖ υπερψηφίζουν/καταψηφίζουν πρόσωπα καὶ προγράμματα, δὲν παίρνουν θέση γιὰ ἕνα συγκεκριμένο ζήτημα, ἡ σημασία καὶ ἡ κρισιμότητα τοῦ ὁποίου μπορεῖ νὰ ξεπερνᾶ τὸ διακύβευμα ἀρκετῶν κυβερνητικῶν θητειῶν.

2.2. Αὐτὴ ἡ αὐξημένη συμμετοχὴ τῶν πολιτῶν μέσῳ τῶν δημοψηφισμάτων εἶναι παραπάνω ἀπὸ ἐπιθυμητὴ σὲ μιὰ ἀντιπροσωπευτικὴ δημοκρατία. Εἱδάλλως, ἂν δὲν εἶναι ἐπιθυμητή, κάποιο λάκκο ἔχει ἡ φάβα.

2.21. Ὁ λόγος εἶναι ὁ ἑξῆς: ἐγγενὴς ἐπιδίωξη στὴν ἀντιπροσωπευτικὴ δημοκρατία εἶναι νὰ τείνει τὸ πράγμα περισσότερο πρὸς τὴ «δημοκρατία» καὶ λιγώτερο πρὸς τὴν «ἀντιπροσωπευτικότητα», τοῦτ’ ἔστιν νὰ εἶναι κατὰ τὸ δυνατὸν ἀμεσότερη ἡ δημοκρατία. Δὲν ξέρω κανέναν ποὺ νὰ μὴν θεωρεῖ τὸ ἔμμεσον τῆς ἀντιπροσωπεύσεως, στὴν καλύτερη περίπτωση, «ἀναγκαῖο κακό » καὶ μεσοβέζικη λύση.

2.22. Γι’ αὐτὸ ἄλλωστε ἐπικροτεῖται τὸ σύστημα τῶν χωρῶν ποὺ ἔχουν ἐντάξει ὀργανικὰ τὰ δημοψηφίσματα ὡς περισσότερο δημοκρατικὸ καὶ ὄχι ὡς ἀποτυχία τῆς ἀντιπροσωπευτικῆς δημοκρατίας, λόγῳ ἐλάττωσης τοῦ ἀντιπροσωπευτικοῦ της στοιχείου! Τὸ νὰ αὐξάνεται ἡ ἀμεσότητα τῆς δημοκρατίας εἶναι κέρδος. Τὸ νὰ μειώνεται διαρκῶς ἡ συμμετοχὴ τῶν πολιτῶν εἶναι φοβερὴ ἀπώλεια. Ἡ δημο-κρατία ἐρήμην τοῦ δήμου/λαοῦ εἶναι σὰν μακαρόνια μὲ κιμᾶ χωρὶς κιμᾶ.

3. Ἐξ ἀντικειμένου: δὲν μποροῦν ὅλα τὰ ἐνεργήματα μιᾶς κυβερνήσεως νὰ νομιμοποιοῦνται (ἢ καὶ νὰ προοἰκονομοῦνται) ἀπὸ τὴν «νωπὴ λαϊκὴ ἐντολή», ἀνεξαρτήτως βαρύτητος, σημασίας ἢ μὴ ἀναστρεψιμότητος τοῦ ἐνεργήματος ἐρήμην τοῦ λαοῦ, χωρὶς ἔστω μιὰν ἐπίσημη, θεσμικὴ βολιδοσκόπηση. Πόσῳ μᾶλλον ὅταν κάποιο βαρυσήμαντο ἐνέργημα δὲν ἀποτελεῖ ξεκάθαρη καὶ ἐκπεφρασμένη προεκλογικὴ δέσμευση.

3.1. Αὑτὸ τὸ ζήτημα ἀποκτᾶ μιὰ νέα διάσταση ὅταν λάβουμε ὑπ’ ὄψιν μας ὅτι στὴν πράξη οἱ πολῖτες (εἰδικὰ στὴν Ἑλλάδα) δὲν καλοῦνται πάντα νὰ ὑπερψηφίσουν τὸ ὑποψήφιο κυβερνητικὸ πρόγραμμα ποὺ προτιμοῦν, ἀλλὰ ἐξαναγκάζονται σὲ τιμωρητικὴ/ἀρνητικὴ ψῆφο ἢ αὐτοπαγιδεύονται στὴ λογικὴ τοῦ «τὸ μὴ χεῖρον βέλτιστον». Αὐτὸ τὸ γεγονὸς ἀποτελεῖ στὴν Ἑλλάδα δεδομένο ἀενάως ἀνακυκλούμενο. Ἄρα δὲν δίνουν λευκὴ ἐπιταγὴ σὲ ὅποιον ὑπερψηφίζουν, πολὺ περισσότερο ὅσον ἀφορᾶ σὲ θέματα ἔκτακτης κρισιμότητας γιὰ τὸ μέλλον.

3.2. Κάποιες ἀποφάσεις σαφῶς ξεπερνοῦν τὸ «μπόι» μιᾶς κυβερνητικῆς θητείας. Ἐκει ἐπιβάλλεται νὰ καλέσεις τοὺς πολῖτες σὲ συμμετοχή, ἀλλὰ καὶ νὰ μοιραστεῖς τὴν εὐθύνη μαζί τους. Ἀλλιῶς διολισθαίνεις στὴν αὐθαιρεσία.

4. Ἐξ ἀντικειμένου: θέματα ποὺ πολώνουν/διχάζουν βαθιὰ τοὺς πολῖτες προσφέρονται γιὰ δημοψήφισμα (γιὰ τὴν ἀκρίβεια: ἀπαιτοῦν δημοψήφισμα) πολὺ περισσότερο ἀπ’ ὅτι τὰ ὑπόλοιπα.

4.1. Εἶναι ζήτημα εὐθύνης, δημοκρατίας ἀλλὰ καὶ κοινωνικῆς συνοχῆς τὸ νὰ εἶναι σαφὲς πὼς ἡ πλειονότητα στηρίζει τὰ συγκεκριμένα μεγάλα, διχαστικά, μὴ εὐκόλως ἀναστρέψιμα βήματα σὲ κρίσιμα θέματα, διότι ἡ ἐκλογικὴ νίκη ἐλέῳ -συχνά- μαγειρεμάτων τοῦ ἐκλογικοῦ νόμου ἢ συγκυριῶν ἀνεβοκατεβάσματος κυβερνήσεων δὲν ἐπαρκεῖ γιὰ νὰ χορηγήσει τὴν σχετικὴ νομιμοποίηση ὅσον ἀφορᾶ στὰ μεγάλα ζητήματα.

5. Ἐξ ἀντικειμένου: τὰ ἐπιχειρήματα ἐνάντια στὴν διεξαγωγὴ δημοψηφίσματος χρειάζονται μεγάλη μαεστρία καὶ εὐφυία γιὰ νὰ στέκουν. Ἕνας ἐπιφανειακὸς ἔλεγχος τῶν ἐπιχειρημάτων ποὺ κυκλοφοροῦν ἀποδεικνύει τὰ περισσότερα ἀπὸ αὐτὰ ἁπλὰ σκύβαλα.

5.1. Ὁ γράφων δυσκολεύεται πάρα πολὺ νὰ βρεῖ κάποιο ἐπιχείρημα ἐνάντια στὸ δημοψήφισμα, τὸ ὁποῖο νὰ μὴν παρακάμπτει τὶς ἀρχὲς καὶ τοὺς στόχους τῆς (ἀντιπροσωπευτικῆς) δημοκρατίας.

5.2. Ἐν ἀντιθέσει, πάρα πολλὰ ἐπιχειρήματα παρακάμπτουν, ἐκπεφρασμένα ἢ «στὴ ζούλα», τὶς ἀρχὲς καὶ τοὺς στόχους τῆς (ἀντιπροσωπευτικῆς) δημοκρατίας.

5.2.1. Πρῶτο καὶ καλύτερο τὸ «ὁ λαὸς δὲν εἶναι ὥριμος γιὰ τέτοιες ἀποφάσεις». Τὸ εἶπε ξεκάθαρα ἡ ἀλήστου μνήμης κ. Μπακογιάννη-Μητσοτάκη. Ἄρα, ἐγὼ εἶμαι πιὸ ὥριμος ἀπὸ τοὺς πολῖτες καὶ πιὸ κατάλληλος νὰ πάρω μιὰ ἀπόφαση, τὴν ὁποία γνωρίζω ἐκ προοιμίου πὼς ἐκεῖνοι θὰ ἀπέρριπταν. Δὲν προχωρῶ σὲ δημοψήφισμα, γιὰ νὰ πραγματοποιήσω κάτι πού, ὅπως γνωρίζω, οἱ πολῖτες δὲν ἐπιθυμοῦν καὶ ἀπεύχονται. Ἡ ὅλη γραμμὴ σκέψης εἶναι σαφῶς ἀσύμβατη μὲ τὴν ἔννοια τῆς δημο-κρατίας (τὸ κράτος/δύναμη/ἐξουσία στὸν δῆμο/λαό). Παραπέμπει ὅμως σαφῶς στὴν ὀλιγαρχία: ἐμεῖς οἱ ὀλίγοι πρέπει νὰ κυβερνοῦμε, διότι οἱ πολλοὶ δὲν γνωρίζουν κἂν τὸ καλό τους.

5.2.2. Δεύτερο ἀλλὰ ἰσόκυρο, τὸ «ἂς μὴν ρωτᾶμε τὸν λαό, γιατὶ μπορεῖ νὰ πεῖ καὶ ὄχι», τὸ ὁποῖο πιστώνεται στὸν πρώην πρωθυπουργὸ κ. Σημίτη. Ἰσχύουν τὰ ἴδια μὲ πρίν, συνιστᾶ contradictio in terminis μὲ τὴν (ἀντιπροσωπευτικὴ) δημοκρατία.

5.2.3. Παραλλαγὲς αὐτῶν τῶν ἐπιχειρημάτων ἀφθονοῦν.

5.2.4. Μιὰ ἄλλη κατηγορία ποὺ κατ’ ἀνάγκην ἐμπίπτει ἐδῶ εἶναι ὅσοι μὲ εἰλικρίνεια καὶ πόνο ψυχῆς γιὰ τὴν πατρίδα πιστεύουν ὅτι ἡ ἀπόρριψη κάποιου συγκεκριμένου ζητήματος σὲ ἐνδεχόμενο δημοψήφισμα θὰ δημιουργήσει ἀργοπορία ἐξελίξεων ἡ ὁποία θὰ ζημιώσει βαθύτατα τὴ χώρα. Πιστεύω στὴν εἰλικρίνεια τῶν προθέσεών τους, ἀλλὰ ἀξίζει νὰ θυσιαστοῦν οἱ δημοκρατικὲς ἀρχές, ἀκόμα κι ἂν εἶναι νὰ γίνει καλύτερα ἠ δουλειά; Δημοκρατία δαγκωτό. Δὲς σχετικὰ καὶ τὸ 5.41.

5.3. Ἄλλο ἐπιχείρημα εἶναι ὅτι «σὲ ζητήματα στοιχειωδῶν ἐλευθεριῶν καὶ ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων δὲν χωρᾶ δημοψήφισμα». Πολὺ σωστά, εὖγε, ὅμως τὸ ἐπιχείρημα ἐπισείεται σὲ ὅλες τὶς περιπτώσεις ὅπου τὸ διακύβευμα δὲν σχετίζεται μὲ τὶς στοιχειώδεις ἐλευθερίες καὶ τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα (ὅπως ἄλλωστε ἡ ἐπίκαιρη) ἢ σχετίζεται μόνο ἂν τὸ «τραβήξεις ἀπ’ τὰ μαλλιὰ» καὶ δώσεις ἑρμηνεῖες πλήρως διαστρευλώνουσες τὸ θέμα, ἐπιπέδου καρτῶν ταρώ. Ὡς ἐκ τούτων, τὸ ἐπιχείρημα αὐτὸ ἀπευθύνεται σὲ ἀνθρώπους μὲ ἐπίπεδο κριτικῆς σκέψης μελιτζανοσαλάτας, ἀσχέτως ἂν πολλὲς φορὲς ἐκπορεύεται ἀπὸ ὠκυνούστατους (καὶ πονηρώτατους) ἀνθρώπους.

5.3.1. Ἐπὶ τοῦ ἐπίκαιρου νομοσχεδίου, μιὰ μόνο σημείωση: τὸ ἐπιχείρημα τῆς ἑλληνοποίησης λόγῳ τοῦ σεβασμοῦ τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων δύναται νὰ στέκει μόνον στὴν ἀκόλουθη περίπτωση. Ἂν πάρουμε ἀπόφαση ὡς κράτος ὅτι μᾶς ἐνδιαφέρει νὰ κατοχυρώνουμε τὰ στοιχειώδη ἀνθρώπινα δικαιώματα μόνο τῶν Ἑλλήνων στὴν ἰθαγένεια (κοινῶς ρατσισμὸς/φυλετισμὸς στὸν κῦβο), ἄρα ὁ μοναδικὸς τρόπος νὰ γίνουν σεβαστὰ τὰ δικαιώματα κάποιων ἀνθρώπων ποὺ δὲν τὰ ἀπολαμβάνουν σήμερα εἶναι νὰ τοὺς ἑλληνοποιήσουμε χορηγώντας τους τὴν ἰθαγένεια. Τὸ ἀπόλυτο θέατρο τοῦ παραλόγου δηλαδή! Μιὰ διεστραμένη παραλλαγὴ τοῦ «πονάει κεφάλι, κόψει κεφάλι».

5.3.2 Κυκλοφοροῦν καὶ ἐπιχειρήματα ποὺ ὑποστηρίζουν ὅτι τὸ λαϊκὸ δημοψήφισμα στὴν πραγματικότητα δὲν εἶναι δημοκρατικὸ μέτρο, ὅτι εἶναι δῆθεν (ντεμὲκ) δημοκρατικὴ εὐαισθησία καὶ ὅτι συνιστᾶ τροχοπέδη γιὰ τὴν πραγματικὴ δημοκρατία. Αὐτὰ τὰ ἐπιχειρήματα τὰ βρίσκω ἐξαιρετικὰ χαριτωμένα καὶ ἔχουν μιὰ ἰδιαίτερη θέση στὴν καρδιά μου.

5.4. Τέλος, πρέπει νὰ δηλωθεῖ ξεκάθαρα: ἐπιχειρήματα τοῦ τύπου «καὶ ὁ Μουσολίνι ἔκανε δημοψηφίσματα» (ναί, ἐπίσης ὁ Χίτλερ ἦταν φιλόζωος) «ἀναρωτιέμαι τί ἀποτέλεσμα θὰ εἶχε ἕνα ὑποθετικὸ δημοψήφισμα στὴν Γερμανία τοῦ Μεσοπολέμου γιὰ δικαιώματα τῶν Ἑβραίων» καὶ ἄλλα τέτοια «μὲ νόημα» εἶναι, ἁπλῶς, πρόστυχα. Λαϊκισμὸς χειρίστου εἴδους.

5.41. Ἡ (ἀντιπροσωπευτικὴ) δημοκρατία δὲν ὑπόσχεται ὅτι θὰ μᾶς χορηγεῖ πάντα τὶς σωστὲς ἐπιλογές. Ἡ παρέκκλιση ἀπὸ αὐτὴν ὅμως, ἀκόμα καὶ γιὰ εὔλογη αἰτία, ἔχει βαρύτατες συνέπειες καὶ εἶναι συνδεδεμένη μὲ μαῦρες σελίδες τῆς πρόσφατης ἱστορίας. Θυμηθεῖτε: «ὁ δρόμος πρὸς τὴν κόλαση εἶναι στρωμένος μὲ καλὲς προθέσεις». Ἂν πιστεύεις ὅτι ἀξίζει νὰ παρακάμψεις τὴ δημοκρατία (ἔστω σὲ ἐπίπεδο ἀρχῶν, ὄχι κατ’ ἀνάγκην σὲ ἐπίπεδο τὰνκς) ἐπειδὴ ἡ δική σου γνώμη εἶναι καλύτερη ἀπ’ αὐτὴν τῶν πολιτῶν, σκέψου το δυὸ φορές. Δημοκρατία δαγκωτό.

6. Ἐξ ἀντικειμένου, ἀλλὰ κυρίως ἐν συνόψει: γίνεται νὰ ἀγαπᾶς τὴ δημοκρατία, ἔστω καὶ ἀντιπροσωπευτική, ἀλλὰ νὰ ἀπεύχεσαι τὴ διεξαγωγὴ δημοψηφισμάτων;

7. Ἐκ τῆς παρατηρήσεως, ὡς κατακλείδα δηκτική: ὅταν φτάνουμε νὰ θεωροῦμε ὅτι συνιστοῦν περισσότερη δημοκρατία, συμμετοχικότητα καὶ κοινωνία τῶν πολιτῶν τὰ μιλιούνια τῶν ΜΚΟ ἀλλὰ ὄχι τὸ αἴτημα γιὰ λαϊκὸ δημοψήφισμα, τὸ ὁποῖο κατηγορεῖται ὡς περίπου ὑποθάλπον ὁλοκληρωτικὲς ἀντιλήψεις (τὸ αἴτημα δημοψηφίσματος καθ’ ἑαυτό!), τότε τὸ ζήτημα δὲν ἅπτεται τῆς πολιτικῆς ἀλλὰ τῆς ψυχιατρικῆς. Ξεκάθαρα..