του Μελέτη Η. Μελετόπουλου*
Η 29η Μαϊου 1453 χωρίζει βίαια την Ελληνική Ιστορία στο πριν και στο μετά. Πριν, ο Ελληνισμός ήταν (με διακυμάνσεις και φθίνουσα πορεία τους τελευταίους αιώνες) η παγκόσμια υπερδύναμη. Ακόμη και στα στερνά του, το Βυζάντιο, έχοντας χάσει τα απέραντα εδάφη του, εξακολουθούσε όμως να κατέχει το σημαντικώτερο γεωπολιτικό σημείο του πλανήτη. Την Κωνσταντινούπολη.
Μετά την Άλωση, ο Ελληνισμός υπέστη την μεγαλύτερη δοκιμασία της τρισχιλιετούς ιστορίας του. Μεγάλο μέρος των ελληνικών πληθυσμών (κυρίως στην Μικρά Ασία) εξισλαμίστηκε. Ένα άλλο μέρος εσφάγη από τους προελαύνοντες Τούρκους. Πολλοί εξανδραποδίστηκαν και πουλήθηκαν σκλάβοι στα μεγάλα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.
Χιλιάδες Έλληνες, όσοι προνόησαν και όσοι πρόλαβαν, μετανάστευσαν στην Δυτική Ευρώπη και δημιούργησαν παροικίες στην Ιταλία, την Γαλλία, την Αγγλία, την Ισπανία (ποιός γνωρίζει ότι Έλληνες μισθοφόροι πολέμησαν στην Νότιο Αμερική με τους Ισπανούς Κονκισταδόρες;). Οι ελληνικές παροικίες στην Ευρώπη έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην ιδεολογική, οικονομική και πολιτική προετοιμασίας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας.
Αυτοί που έμειναν ζωντανοί και εγκλωβισμένοι στο πλαίσιο της οθωμανικής κατοχής, υπέστησαν την μοίρα των δούλων. Έγιναν ραγιάδες (ο όρος παράγεται από την τουρκομογγολική λέξη «reya”, που σημαίνει κοπάδι). Οι ραγιάδες δεν είχαν απολύτως κανένα ανθρώπινο δικαίωμα, ούτε κάν στην ζωή. Είχαν μόνο την υποχρέωση να πληρώνουν δυσβάστακτους φόρους και να δίνουν τα παιδιά τους στο παιδομάζωμα.
Στα πλαίσια της δουλείας, αναπτύχθηκε μία ελληνική ιθύνουσα τάξη από την Εκκλησία, τους Φαναριώτες και τους τοπικούς προεστούς, η οποία προστάτευσε τα συμφέροντα των υποδούλων και προώθησε την ελληνική παιδεία, πληρώνοντας τακτικό φόρο αίματος στους κατακτητές. Αυτά διατήρησαν ζωντανό τον υπόδουλο Ελληνισμό μέχρι την εποχή της Επανάστασης.
Τους πρώτους αιώνες μετά την Άλωση, μεγάλο μέρος των ελληνικών πληθυσμών μετακινήθηκε σε ορεινές περιοχές, ώστε να εκφύγει του τουρκικού ελέγχου. Εκείνη την εποχή οικοδομήθηκαν τα συγκροτήματα οικισμών σε μεγάλα υψόμετρα (Ζαχοροχώρια, Πίνδος κλπ.), όπου ο έλεγχος των κατακτητών ήταν λιγώτερο ασφυκτικός. Ο παρηκμασμένος Ελληνισμός του ύστερου Βυζαντίου στα βουνά απέκτησε σφρίγος, σκληραγωγήθηκε και ξαναβρήκε την δύναμή του. Ανέδειξε ως ηγέτες τους πιό άξιους και διαμόρφωσε λειτουργικούς θεσμούς και αποτελεσματική αυτοδιοίκηση. Δηλαδή ανέκτησε τα δωρικά του χαρακτηριστικά. Το τελευταίο υπήρξε η κυριώτερη προϋπόθεση του Εικοσιένα.
Το 1821, ο Ελληνισμός επαναστάτησε γιά να ανατρέψει τις συνέπειες της Αλώσεως Μέχρι σήμερα, μετά από αλλεπάλληλους ελληνοτουρκικούς πολέμους, μόνον εν μέρει το έχει επιτύχει.
*Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης.
2 comments
Ἀγαπητὲ κ. Μελετόπουλε,
Ἄν θεωρήσουμε ὅτι ὡς Ἑλληνισμὸ ὁρίζετε τὴν Οἰκουμένη ποὺ
μιλοῦσε τὴν Κοινὴ Ἑλληνιστική, ἀπὸ τὰ βασίλεια τῶν Πτολεμαίων,
μέχρι σήμερα, τότε εἶναι σὰν νὰ στρέφετε τὸ βλέμμα σας στὰ
θεμέλια ἑνὸς κτιρίου, καὶ δὲν δίνετε σημασία στὸ ἴδιο τὸ
κτίριο.
Ἀπὸ τὰ πρωτοχριστιανικὰ χρόνια, μέσα στὴν ἀρχαία ῥωμαϊκὴ
οἰκουμένη, ξεκίνησε ἡ ζύμωση τῶν ἐθνοτικῶν ὁμάδων, μὲ ἕναν
νέο πολιτισμό: τὸν Χριστιανικό. Ἕναν πολιτισμὸ ποὺ λειτούργησε
ὡς καταλύτης, καὶ μετάλλαξε, μετασχημάτισε ὅλες τὶς πολιτιστικὲς
κληρονομιὲς τῆς περιόδου. Μέχρι νὰ φτάσουμε στὸ τέλος τῆς
Εἱκονομαχίας, αὐτὲς οἱ ζυμώσεις, αὐτὴ ἡ χημικὴ ἀντίδραση,
ἐξακολουθεῖ νὰ ἐπιδρᾶ, μέχρι σὲ σημεῖο νὰ δημιουρηθεῖ ἡ
χριστιανοῥωμαϊκὴ Οἰκουμένη, αὐτὸ ποὺ ἀνοήτως πιπιλίζουμε
(ὡς κάτοικοι ἑνὸς μεταπρατικοῦ κράτους) “Βυζάντιο”.
Ῥωμαίοι ἦταν οἱ ἄνθρωποι, Ῥωμαίοι παρέμεναν καὶ ὅταν ἡ
Ἐπικράτεια συρρικνωνόταν καὶ δὲν ὑπάγονταν πιὰ στὴν
ῥωμαϊκὴ διοίκηση καὶ Ῥωμαίοι διατηρήθηκαν καὶ μέσα
στὴν Τουρκοκρατία.
Ἡ ῥωμαϊκὴ ταυτότητα ἔχει ὡς καταλύτη τὸν Χριστιανισμό,
ὅπου μεταμορφώνει τὰ ἑλληνιστικά, τὰ λατινικὰ καὶ τὰ ἱουδαϊκὰ
πολιτιστικὰ θεμέλια, μαζὶ μὲ τὶς ῥωμαϊκὲς αὐτοκρατορικὲς
παραδόσεις (παρατηρεῖστε τὸ τυπικὸ τὸν Ἀρχιερατικῶν,
τῶν Θεοπατερικῶν καὶ Θεομητερικῶν Ἑορτῶν!).
Σκεφθεῖτε: πόσοι ἄνθρωποι, μέχρι τὶς μέρες μας, ἀποκαλοῦν
τοὺς ἐαυτούς τους Rum στὴν καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολή, πόσοι Romani/Armani
καὶ πόσοι ἀποκαλούσαν τοὺς ἐαυτούς τους Ῥωμαίους, μέχρι τὸ ’22,
πρὶν πατήσουν τὸ πόδι τους στὸ κοραϊκὸ ἑλλαδικὸ Κράτος.
Συγχέουμε τὶς λέξεις ἔθνος, ἐθνοτικὴ ὁμάδα, ἐθνικὴ ταυτότητα
καὶ ἐθνοτικὴ ὑπόσταση. Τὰ συγχέουμε, καὶ δὲν πρόκειται νὰ
δοῦμε φῶς, ἄν δὲν σπάσουμε τὸ φράγμα τῆς ἐπιρροῆς τοῦ
Εὐρωπαϊκοῦ Διαφωτισμοῦ, στὸν τρόπο ποὺ ἑρμηνεύουμε τὸ
παρελθόν.
Τί ἀκούσαμε πρόσφατα, στὴν Μεγάλη Ἐβδομάδα;
“…ἐπειδὴ καὶ ᾿Ιουδαῖοι σημεῖον αἰτοῦσι καὶ ῞Ελληνες σοφίαν ζητοῦσιν, 23 ἡμεῖς δὲ κηρύσσομεν Χριστὸν ἐσταυρωμένον, ᾿Ιουδαίοις μὲν σκάνδαλον, ῞Ελλησι δὲ μωρίαν, 24 αὐτοῖς δὲ τοῖς κλητοῖς, ᾿Ιουδαίοις τε καὶ ῞Ελλησι, Χριστὸν Θεοῦ δύναμιν καὶ Θεοῦ σοφίαν· 25 ὅτι τὸ μωρὸν τοῦ Θεοῦ σοφώτερον τῶν ἀνθρώπων ἐστί, καὶ τὸ ἀσθενὲς τοῦ Θεοῦ ἰσχυρότερον τῶν ἀνθρώπων ἐστί.”
Ἐδῶ βρίσκεται ἡ _βάση_ τοῦ πολιτισμοῦ μας, ποὺ εἶναι ὁ χριστιανοῥωμαϊκός. Ῥωμέικος
ἄν προτιμᾶτε τὸν δημώδη ὅρο ἀπὸ τὸν παλαιότερο!
Τώρα, μιὰ δεύτερη ταχύτητα, ὅπως ἐμμέσως παρατηρεῖτε κι ἐσεῖς,
παρατηρεῖται μέσα στὴν Ἀναγεννησιακὴ Δύση. Ἐκεῖ διαβιοῦν
Κωνσταντινουπολῖτες καὶ Ῥωμέικης/ῥωμαϊκῆς καταγωγῆς
λόγιοι, ποὺ εἶχαν τὴν δυνατότητα νὰ ἐγκαταλείψουν τὴν
ὑπὸ κατάρρευση Ῥωμανία, ἤδη ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 15ου αἰώνα.
Στὴν πλειοψηφία τους εἶναι μαθητὲς τοῦ Γεωργίου Γεμιστοῦ-Πλήθωνα,
μὲ χαλαρὴ ἔως ἀνύπαρκτη σχέση μὲ τὴν χριστιανικὴ Παράδοση (κάποιοι
ἐξ αὐτῶν, ὅπως ὁ Νικόλαος – Λαόνικος Χαλκοκονδύλης εἶναι νεοπαγανιστές,
ὅπως ὁ δάσκαλός τους).
Αὐτὴ ἡ ὁμάδα νεοπλατωνιστῶν δημιουργεῖ τὴν νεωτερικὴ ταυτότητα
τοῦ Ἕλληνα. Στρέφεται στὴν ἀρχαιότητα καὶ καταργεῖ βίαια τὸν
Χριστιανισμό. Αὐτὴ ἡ τάση θὰ ἐπικρατήσει τελικὰ στὰ χρόνια τοῦ
Εὐρωπαϊκοῦ Διαφωτισμοῦ, μὲ μερικοὺς ἀνθρώπους τῆς Ἐκκλησίας
νὰ προσπαθοῦν νὰ τὴν ἰσορροπίσουν μὲ τὸν Χριστιανισμὸ (βλέπε
Εὐγένιο Βούλγαρη, φερειπεῖν).
Στὴν καθ’ ἡμᾶς Ἀναταλὴ ὡστόσο, μακριὰ ἀπὸ τὴν μετα-Καρολίγγεια
Δύση καὶ τὴν ἐπιρροὴ τοῦ Φράγκου Πάπα, οἱ Ῥωμαίοι ἐπιβιώνουν
πολιτιστικά, καὶ διατηροῦν σχεδὸν ἀναλλοίωτα τὴν χριστιανοῥωμαϊκή
τους οὐσία, ὑπόσταση.