του Μελέτη Μελετόπουλου*
Τέτοιες μέρες, πριν από 92 χρόνια, ολοκληρωνόταν μία από τις μεγαλύτερες απώλειες που υπέστη ο Ελληνισμός στην τρισχιλιετή ιστορία του: η Μικρασιατική Καταστροφή. Σε μεγάλο βαθμό, η σημερινή φυσιογνωμία του Ελληνικού κράτους είναι απόρροια αυτού του δραματικού γεγονότος.
Σύμφωνα με τις απογραφές της εποχής, το 1919, όταν αποβιβάστηκε πανηγυρικά ο Ελληνικός Στρατός στην Σμύρνη, στα περίπου 9.500.000 του πληθυσμού της Μικρασιατικής Χερσονήσου υπήρχαν 2.500.000 Έλληνες και 1.800.000 Τούρκοι. Οι υπόλοιποι ήταν διάφορα μουσουλμανική ή μη φύλα. Το ελληνικό στοιχείο ήταν κυρίαρχο στα παράλια, ενώ ήταν σημαντικό και πολυπληθές και στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, ακόμη και σε απομακρυσμένες πόλεις της Ανατολίας όπως το Ικόνιο. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε ηττηθεί στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε αποφασιστεί από τις Μεγάλες Δυνάμεις η διάλυσή της και στην διαδικασία του διαμελισμού της ο Ελευθέριος Βενιζέλος διεκδίκησε προαιώνια ελληνικά εδάφη με ελληνικούς πληθυσμούς. Έτσι φαινόταν ότι θα ολοκληρωνόταν ο αρχικός στόχος της Ελληνικής Επανάστασης, που ήταν όχι η δημιουργία ενός μικρού ελλαδικού κρατιδίου αλλά η ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Υπό την σημερινή οπτική αυτό μπορεί να φαίνεται εξωπραγματικό, αλλά εκείνη την εποχή ήταν λογικό και αυτονόητο.
Ένας συνδυασμός ευρύτερων γεωπολιτικών περιπλοκών και εσωτερικών πολιτικών εξελίξεων, οδήγησαν το σχέδιο αυτό σε τραγική αποτυχία. Στην Μικρά Ασία εμφανίστηκε ο Μουσταφά Κεμάλ, αποφασισμένος να συγκροτήσει εθνικό κράτος με τα υπολείμματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Κεμάλ ήταν ικανός στρατιωτικός, αλλά κυρίως ήταν σπουδαίος διπλωμάτης, και λειτούργησε ως γεωπολιτικός παίκτης στην διεθνή σκηνή. Κατώρθωσε να σύρει με το μέρος του σταδιακά όλες τις Μεγάλες Δυνάμεις, με έναν συνδυασμό υποσχέσεων, απειλών, τακτικών ελιγμών και αναγκαίων υποχωρήσεων.. Καθώς δεν ανήκε οργανικά στην Δύση, ήταν αδίστακτος και δεν δίσταζε να επιτεθεί εναντίον ακόμη και ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Η νεοπαγής τότε Σοβιετική Ένωση φοβήθηκε την αποσταθεροποιητική επίδραση του Κεμάλ στους τουρκόφωνους μουσουλμάνους του Καυκάσου, και συμμάχησε με την Τουρκία. Ο Ελληνικός στρατός συνελάμβανε αιχμαλώτους Τούρκους με σοβιετικά όπλα. Άλλωστε ο Τρότσκυ δεν είχε ξεχάσει την συμμετοχή της Ελλάδας στην πανευρωπαϊκή εκστρατεία εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 1919.
Τους Γάλλους και τους Ιταλούς ο Κεμάλ δελέασε με μείγμα απειλών και εμπορικών συμφωνιών. Αλλά το «μεγάλο ψάρι», η Μεγάλη Βρεταννία, χρειαζόταν και μεγάλο δόλωμα. Ο Κεμάλ ήθελε να ενσωματώσει την πετρελαιοφόρα Μοσσούλη στην υπό ίδρυση Τουρκία, ενώ η Μεγάλη Βρεταννία επεδίωκε την ένταξη της Μοσσούλης στο Ιράκ. Έτσι ξεκίνησε ένα ανατολίτικο παζάρι. Καθώς μετά το σφαγείο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου οι Βρεταννοί δεν μπορούσαν να στείλουν στρατεύματα στην Εγγύς Ανατολή, ο Ελληνικός Στρατός υπήρξε ο εκ δυσμών μοχλός πίεσης στον Κεμάλ. Ο Κεμάλ, προκειμένου να μην χάσει την δυτική Μικρά Ασία, αποδέχθηκε την απώλεια της Μοσσούλης. Οι σχετικές συμφωνίες (εντελώς άγνωστες στην πλειονότητα των Ελλήνων ιστορικών, αλλά γνωστές στην διεθνή βιβλιογραφία) υπεγράφησαν μεταξύ του Κεμάλ, των δυτικών εκπροσώπων και των μεγάλων εταιρειών πετρελαίου τον Ιούλιο του 1922 και αμέσως μετά οι Μεγάλες Δυνάμεις απέσυραν οιοδήποτε ενδιαφέρον γιά την μοίρα του Ελληνισμού.
Ασφαλώς, σε αυτές τις δραματικές εξελίξεις, κορυφαίο ρόλο έπαιξε η αυτοκαταστροφική απόφαση του ελληνικού λαού να στείλει τον Ελευθέριο Βενιζέλο σπίτι του τον Νοέμβριο του 1920. Οι διεθνείς «συνωμοσίες» έχουν πάντοτε αφετηρία τα δικά μας σφάλματα.
*Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης.