ΜΑΡΑΘΩΝΑΣ: Η ΠΡΩΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ
Jim Lacey
Εκδ. Ψυχογιός, 2012
Το βιβλίο ‘Μαραθώνας: η πρώτη σύγκρουση’ μου το δώρισε ένας πολύ καλός φίλος μου. Θέμα του είναι η περίφημη μάχη της αρχαιότητας, που έκρινε την πορεία του ελληνισμού και του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο συγγραφέας του είναι στρατιωτικός, κάτι που του επιτρέπει να βλέπει τα πράγματα ρεαλιστικά και να αναλύει σωστά τα πολεμικά γεγονότα.
Το βιβλίο περιέχει μια εκπληκτική αναπαράσταση της μάχης, βασισμένη στις πληροφορίες του Ηροδότου και τις γνώσεις μας για τον οπλιτικό τρόπο πολέμου. Η αναπαράσταση είναι τόσο συναρπαστική που αξίζει να το αγοράσεις και μόνο για αυτήν. Όμως ο Λέισυ δεν περιορίζεται εκεί. Παρουσιάζει την πολιτική ιστορία των δυο αντιπάλων πριν τη σύγκρουση, ώστε να καταλάβουμε γιατί η Περσική Αυτοκρατορία επιτέθηκε στην Αθήνα και πώς η δεύτερη κατάφερε να νικήσει. Η μάχη στο Μαραθώνα είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα μιας απλής αλήθειας: για να σωθεί ένα κράτος από τις επεκτατικές ορέξεις ενός άλλου δεν απαιτείται να είναι εξίσου ισχυρό. Αρκεί να έχει ετοιμάσει κατάλληλα την άμυνά του και να είναι διατεθειμένο να αγωνιστεί. Βέβαια αυτό έχει διάφορες πρακτικές προϋποθέσεις.
Η Αθήνα μπόρεσε να παρατάξει στην πεδιάδα του Μαραθώνα μια δύναμη ικανή να αντισταθεί σε ένα πολύ μεγαλύτερο, έμπειρο στρατό χάρη σε ορισμένους παράγοντες. Πρώτον, υπήρχε διαφορά ποιότητας στον τρόπο μάχης. Η φάλαγγα δεν ήταν μια μάζα στρατιωτών αλλά ένα σώμα με δύναμη ανώτερη από το άθροισμα των δυνάμεων των στρατιωτών που το συνέθεταν, εφόσον βέβαια υπήρχε η σωστή τακτική καθοδήγηση. Η επινόησή της συνέβη στο περιβάλλον της πόλης κράτους, όπου η συμμετοχή στα κοινά δημιουργούσε σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών αναφορικά με τον κοινό σκοπό της προστασίας της πόλης. Αυτό τους έκανε να πιστεύουν ότι ο καθένας τους δε θα εγκαταλείψει τη θέση του στο πεδίο της μάχης ακόμη κι αν τα πράγματα γίνουν πολύ άσχημα. Η φάλαγγα ήταν αποτελεσματική όσο κρατούσε τη διάταξή της. Ο πολίτης οπλίτης δε λειτουργούσε με γνώμονα μόνο το ατομικό συμφέρον· έμενε στο σχηματισμό ακόμη κι αν τον συνέφερε να το βάλει στα πόδια για να επιβιώσει. Το γεγονός αυτό ήταν καθοριστικής σημασίας όταν το κέντρο των Αθηναίων δέχτηκε τρομερή πίεση από τους Πέρσες αλλά άντεξε όσο χρειαζόταν ώστε οι ενισχυμένες πτέρυγές τους να έρθουν να τους βοηθήσουν, περικυκλώνοντας και συντρίβοντας τον εχθρό.
Βέβαια, οι πολίτες οπλίτες εκπαιδεύονταν τακτικά στις πολεμικές τέχνες. Ένας άλλος βασικός παράγοντας της επιτυχίας ήταν η δημογραφική και οικονομική ανάπτυξη της Αθήνας, που στηρίχτηκε στη βελτίωση της παραγωγής. Έτσι διέθετε επαρκή αριθμό μαχητών με βαρύ οπλισμό, ανώτερο από εκείνο που έφεραν οι περισσότεροι Πέρσες στρατιώτες.
Ο Λέισυ γράφει απλά και το ύφος του είναι ζωντανό, κάνοντας την ανάγνωση του βιβλίου ευχάριστη. Στέκεται κριτικά απέναντι στην κύρια πηγή του, τον Ηρόδοτο, όχι για να αποδομήσει την ιστορία αλλά για να τη φωτίσει πληρέστερα. Έχει μελετήσει πλήθος διαθέσιμων πηγών και χάρη στη στρατιωτική γνώση του εξηγεί καλύτερα από άλλους ιστορικούς γεγονότα όπως η καθυστέρηση των δυο αντιπάλων να εμπλακούν σε μάχη. Τέλος, εξηγεί πειστικά γιατί η έκβασή της ήταν κεφαλαιώδους σημασίας για τον κόσμο· η αποτροπή της εξάπλωσης του δεσποτισμού στην Ελλάδα επέτρεψε τη γέννηση των μεγάλων πολιτισμικών επιτευγμάτων του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ.
Δημήτρης Παράξενος