Γράφει ο Δημήτρης Παράξενος.
STALINGRAD – Rupert Matthews – Εκδ. Arcturus
Η τιτάνια μάχη του Στάλινγκραντ (Αύγουστος 1942-Φεβρουάριος 1943) μεταξύ των Γερμανών και των Σοβιετικών άλλαξε τη ροή του Β’ Παγκόσμιου πολέμου. Οι ναζιστικές δυνάμεις ήθελαν να φτάσουν στις πετρελαιοπηγές του Καυκάσου και η κατάληψη του Στάλινγκραντ ήταν επιθυμητή για να εξασφαλίσουν καλύτερο έλεγχο της περιοχής. Σύντομα κατέληξαν να συγκεντρώσουν ένα μεγάλο μέρος των δυνάμεών τους εκεί και τελικά, παρόλο που άγγιξαν την ολοκληρωτική νίκη, συνετρίβησαν.
Το βιβλίο ξεκινάει από τους λόγους που ο Χίτλερ αποφάσισε να επιτεθεί στην ΕΣΣΔ το 1941 και ένα μεγάλο μέρος του αφορά στις εξελίξεις που προηγήθηκαν της μάχης. Έμφαση δίνεται σε θέματα στρατηγικής και τακτικής, στις δυνάμεις που έλαβαν μέρος, στις αποφάσεις των πολιτικών ηγεσιών και των στρατηγών. Μαθαίνουμε πώς γινόταν ο ‘πόλεμος αστραπή’ (blitzkrieg) των Γερμανών, όπου με μαζική, συντονισμένη χρήση τανκς και βομβαρδιστικών αεροπλάνων κάλυπταν γρήγορα μεγάλες αποστάσεις σαρώνοντας τους αντιπάλους τους πριν αναδιοργανωθούν. Όταν δεν κατέλαβαν το Στάλινγκραντ με την πρώτη επίθεση ενεπλάκησαν σε ένα τρόπο μάχης που δεν τους ευνοούσε. Οι συγκρούσεις μέσα στους δρόμους, τις πλατείες και τα κτίρια της πόλης μείωναν αισθητά το τεχνολογικό και τακτικό τους πλεονέκτημα, δίνοντας την ευκαιρία στους Σοβιετικούς να τους προκαλούν απώλειες.
Ο συγγραφέας ασχολείται με τον πόλεμο σε όλη του την κλίμακα, από την εκστρατεία και την επιχείρηση έως την αψιμαχία. Ίσως φαίνεται αμελητέο το αν θα κρατήσεις ένα εργοστάσιο όταν εκτεταμένα εδάφη της χώρας σου έχουν κατακτηθεί, όμως μια μάχη μπορεί να αλλάξει την πορεία ενός πολέμου και μια αποστολή την έκβαση μιας μάχης. Αυτό έγινε στο Στάλινγκραντ. Οι Σοβιετικοί είχαν περιοριστεί σε ένα μικρό μέρος της πόλης, με δυνάμεις αποδεκατισμένες και αποκομμένες μεταξύ τους, με τον αρχηγό τους, στρατηγό Chuikov, να έχει τη βάση του κάτω από τη γη εξαιτίας των βομβαρδισμών και τον ανεφοδιασμό τους να γίνεται από το μεγάλο ποτάμι του Βόλγα με φοβερές απώλειες∙ εντούτοις δεν παραδόθηκαν. Οι Γερμανοί ασχολήθηκαν μαζί τους για αρκετό καιρό ώστε ο αρχηγός του Κόκκινου Στρατού Zhukov να οργανώσει με υπομονή, μυστικότητα και ψυχραιμία μια επική αντεπίθεση, την επιχείρηση ‘Ουρανός’. Αυτή οδήγησε στην περικύκλωση της 6ης Στρατιάς των Γερμανών και την ολοκληρωτική της ήττα.
Οι Σοβιετικοί υστερούσαν πολύ σε θέματα οργάνωσης, εκπαίδευσης, τακτικής και στρατηγικής. Διέθεταν πολλούς στρατιώτες και τανκς αλλά συνήθως τα σπαταλούσαν. Χρησιμοποιούσαν μεθόδους ακατάλληλες για τις σύγχρονες συνθήκες πολέμου και άργησαν πολύ να καταλάβουν πώς λειτουργούσε το blitzkrieg. Έτσι, τον πρώτο χρόνο ολόκληρες στρατιές τους εξουδετερώθηκαν εύκολα. Η κακή απόδοση του στρατού τους οφειλόταν και στις μαζικές εκκαθαρίσεις έμπειρων αξιωματικών που είχε κάνει ο Στάλιν το 1936, με σκοπό να βεβαιωθεί ότι κανείς δε θα αμφισβητήσει την απόλυτη κυριαρχία του.
Ένα πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι Γερμανοί όταν είχαν διεισδύσει βαθιά μέσα στο σοβιετικό έδαφος ήταν ο ανεφοδιασμός. Τρόφιμα, πυρομαχικά και καύσιμα έπρεπε να φτάνουν συνέχεια για ναμπορούν οι στρατιώτες και τα οχήματα να είναι σε δράση. Η μάχη του Στάλινγκραντ κρίθηκε στο ότι η 6η Στρατιά απομονώθηκε και έμεινε από τρόφιμα και άλλα εφόδια. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι τους Σοβιετικούς έσωσε το αχανές στρατηγικό βάθος της χώρας τους. Αυτό τους έδινε τη δυνατότητα να υποχωρούν αποφεύγοντας μια καταστροφική αναμέτρηση και να μαζεύουν ενισχύσεις ή να κατασκευάζουν πολεμικό υλικό σε περιοχές που δεν μπορούσαν να χτυπήσουν οι εχθροί τους. Επίσης, ανάγκασε τους Γερμανούς να μοιράσουν τις δυνάμεις τους σε μεγάλες αποστάσεις κι έτσι δεν μπορούσαν να αλληλουποστηριχτούν.
Ο Στάλιν, προκειμένου να μη χαθεί η πόλη, έδωσε εντολή να μείνουν οι άμαχοι που δεν είχαν προλάβει να φύγουν και να συμμετέχουν στην άμυνα. Όσοι έδειχναν έλλειψη πλήρους προθυμίας για αντίσταση εκτελούνταν. Πίσω από κάθε σοβιετική μονάδα που έκανε επίθεση στους Ναζί υπήρχε μια ομάδα στρατιωτών με πολυβόλα που σκότωναν επί τόπου όσους οπισθοχωρούσαν. Χιλιάδες άνθρωποι στάλθηκαν σε αποστολές αυτοκτονίας. Οι Σοβιετικοί αντιμετώπιζαν τους άνδρες τους σα να ήταν τελείως αναλώσιμοι αλλά νίκησαν γιατί είχαν τους αριθμούς με το μέρος τους.
Η μάχη του Στάλινγκραντ κράτησε περίπου 6 μήνες, από τον Αύγουστο του 1942 έως το Φεβρουάριο του 1943. Τα κτίρια της πόλης ισοπεδώθηκαν ή κάηκαν από τους ανελέητους γερμανικούς βομβαρδισμούς. Οι ανθρώπινες απώλειες από την πλευρά των Σοβιετικών ήταν τρομαχτικές: 200.000 νεκροί ανάμεσα στους αμάχους, που υπέφεραν σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας, και πολύ περισσότεροι στους στρατιώτες, πιθανόν ακόμη και 650.000 άνθρωποι. Οι Γερμανοί έχασαν όλη την 6η Στρατιά τους, που αποτελούνταν, όταν περικυκλώθηκε, ίσως από 220.000 στρατιώτες∙ ελάχιστοι από αυτούς γύρισαν κάποτε στη Γερμανία.
Η μάχη άλλαξε τη ροή του πολέμου. Ήταν η πρώτη φορά που η γερμανική πολεμική μηχανή ηττήθηκε και υπέστη βαριές απώλειες. Τα σχέδια του Χίτλερ για κατάκτηση της Σοβιετικής Ένωσης ακυρώθηκαν. Στο εξής οι Σοβιετικοί πέρασαν στην αντεπίθεση και δε σταμάτησαν μέχρι που απελευθέρωσαν τη χώρα τους και έφτασαν ως το Βερολίνο.
Το βιβλίο είναι στα αγγλικά αλλά αυτό δεν πρέπει να σας προβληματίζει αν γνωρίζετε τη γλώσσα. Ο Matthews γράφει απλά, με μικρές προτάσεις και οι άγνωστες λέξεις συνήθως γίνονται κατανοητές από τα συμφραζόμενα. Η αφήγηση σε βοηθάει να έχεις μια συνολική εικόνα της κατάστασης, τα γεγονότα συνδέονται μεταξύ τους και το ενδιαφέρον αυξάνεται όσο πλησιάζεις στο τέλος. Ακόμη κι αν δε διαβάζετε παρόμοια έργα, η τιτάνια σύγκρουση που έκρινε την τύχη της Ευρώπης αξίζει της προσοχής σας.
Δημήτρης Παράξενος