Γράφει ο Δημήτρης Παράξενος.
Ο «Φίλιππος ο Μακεδών», πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, γεννήθηκε το 382 π.Χ. και πέθανε δολοφονημένος το 336 π.Χ.∙ στο ομώνυμο βιβλίο ο Βρετανός N. G. L. Hammond εξετάζει τη συναρπαστική ζωή του.
Ο Φίλιππος κληρονόμησε ένα βασίλειο αδύναμο, που το επιβουλεύονταν οι γείτονές του, όπως η Χαλκιδική Ομοσπονδία και οι Ιλλυριοί. Επιδεικνύοντας εκπληκτική ικανότητα σε όλους τους τομείς, στρατιωτικό, διπλωματικό, διοικητικό και οικονομικό, κατάφερε να ενισχύσει σταδιακά το μακεδονικό κράτος και να το επεκτείνει, συγκροτώντας την πρώτη ευρωπαϊκή αυτοκρατορία. Ο Φίλιππος ήταν εξέχων στρατηγός και πολεμιστής, πήρε μέρος σε πολλές μάχες και τραυματίστηκε ο ίδιος επανειλημμένα. Ήταν εξαίρετος διπλωμάτης και διοικητής, που ήξερε να συνάπτει επωφελείς συμμαχίες, να οργανώνει σωστά τις περιοχές που ήλεγχε και να παίρνει μέτρα για την ανάπτυξή τους. Η πολιτική του, σύνθετη και αποτελεσματική, οδήγησε στη διαμόρφωση ενός κράτους που παρείχε ασφάλεια και ευημερία στους κατοίκους του σε μια πολυτάραχη εποχή.
Ο Φίλιππος προκάλεσε επανάσταση στην τέχνη του πολέμου, με τη χρήση της μακεδονικής φάλαγγας, οπλισμένης με τη σάρισσα, και την επιθετική πολιορκία. Έδινε έμφαση στη στρατιωτική εκπαίδευση, χειριζόταν άριστα διαφορετικά σώματα στρατού και με τους ελιγμούς στο πεδίο της μάχης κέρδισε αποφασιστικές νίκες, τις οποίες μετέτρεψε σε μόνιμα πολιτικά οφέλη.
Το τελευταίο ήταν δύσκολο γιατί πολλοί Έλληνες ζούσαν σε πόλεις-κράτη με μακρά παράδοση ανεξαρτησίας. Ιδίως η Αθήνα απέρριπτε τα αιτήματα του Φιλίππου για ειρήνη και συνεργασία. Ο ξακουστός ρήτορας Δημοσθένης χαρακτήριζε ως προδότες όσους συμφωνούσαν με το Φίλιππο, τον οποίο καθύβριζε ως βάρβαρο. Ωστόσο, η Αθήνα υστερούσε σε ορισμένα κρίσιμα σημεία σε σχέση με το μακεδονικό κράτος. Πρώτον, η εξωτερική πολιτική της επηρεαζόταν από το ποια μερίδα κάθε φορά αποδεικνυόταν πιο πειστική στην εκκλησία του δήμου. Τούτο σήμαινε ότι η ρητορική ενίοτε ήταν πιο βαρύνουσα από τα αντικειμενικά συμφέροντα της πόλης. Απεναντίας, η Μακεδονία ακολουθούσε μία σταθερή στρατηγική, εκπορευόμενη από το βασιλιά της. Δεύτερον, επειδή η Αθήνα είχε δημοκρατία, οι συζητήσεις διεξάγονταν και οι αποφάσεις λαμβάνονταν δημόσια. Έτσι, ο Φίλιππος πληροφορούνταν άμεσα για τα σχέδιά της. Τρίτον, ο στρατός της Αθήνας δεν αύξανε ανάλογα με τις ανάγκες της γιατί την ιδιότητα του πολίτη-οπλίτη είχαν μόνο οι γεννημένοι από Αθηναίους γονείς.
Ο ρήτορας Ισοκράτης είχε καταλάβει ότι η εποχή της ακμής της πόλης-κράτους είχε παρέλθει ανεπιστρεπτί. Από το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα οι ελληνικές πόλεις είχαν μπει σε μια περίοδο συνεχών ταραχών στο εσωτερικό τους και πολέμων μεταξύ τους. Υπήρχε μεγάλη σύγχυση και αστάθεια, οι διάφορες πλευρές δε δίσταζαν να παραβιάζουν όρκους συμμαχίας και η θρησκευτική πίστη, παράγοντας κοινωνικής συνοχής, είχε υποχωρήσει. Σημειώνω ότι κατά τον Θεόδωρο Ζιάκα σε αυτό το διάστημα ο ελληνισμός μπήκε σε μια περίοδο κρίσης του Ατόμου. Όσα γράφει ο Hammond φαίνεται να τον επιβεβαιώνουν. Κατά τον Ισοκράτη ο Φίλιππος μπορούσε να ενώσει τους Έλληνες ώστε να σταματήσουν να αλληλοσκοτώνονται. Μετά έπρεπε να επιτεθεί στην Περσική αυτοκρατορία, η οποία τροφοδοτούσε τις ατελέσφορες έριδες των Ελλήνων και είχε ήδη ανακαταλάβει τις πόλεις των παραλίων της Μικράς Ασίας.
Ο Φίλιππος μετά τη νίκη του στη Χαιρώνεια ενάντια στις δυνάμεις της Βοιωτίας και της Αθήνας φέρθηκε με μεγαλοψυχία στη δεύτερη και την κάλεσε να συμμετέχει σε διαβουλεύσεις ειρήνης για όλη την Ελλάδα. Ήταν μια μεταχείριση νικητή προς ηττημένο μοναδική στα παγκόσμια χρονικά. Η Σπάρτη προτίμησε την απομόνωση αλλά δεν ήταν ικανή να προκαλέσει προβλήματα. Ο Φίλιππος δημιούργησε το Κοινό των Ελλήνων, την πρώτη πολιτική ένωση ανεξάρτητων κρατών, η οποία αποφάσιζε με πλειοψηφία δεσμευτικά για όλα τα μέλη της και ασκούσε ενιαία εξωτερική πολιτική.
Ο Hammond ασχολείται εκτεταμένα με τις εκστρατείες του Φιλίππου, π.χ. στη Θράκη, και σε ορισμένες μάχες δίνει την τακτική που ακολούθησε, όπως ενάντια στον Ονόμαρχο της Φωκίδας στο λεγόμενο Ιερό Πόλεμο. Το βιβλίο του είναι δύσκολο στην ανάγνωση γιατί έχει πάρα πολλά ονόματα περιοχών, πόλεων και λαών, βασιλιάδων και στρατηγών, συμμαχίες και συγκρούσεις και φυσικά χρονολογίες. Ωστόσο, αυτό φανερώνει την ποιότητα της μελέτης που έχει κάνει ο συγγραφέας και την πολυπλοκότητα της κατάστασης που αντιμετώπιζε ο Μακεδόνας βασιλιάς. Κάτι άλλο ενδιαφέρον είναι η ύπαρξη χαρτών, χρήσιμων στην ανάγνωση, και οι πολλές αναφορές του Hammond στις πηγές του, τις οποίες συγκρίνει και αξιολογεί για να πλησιάσει την αλήθεια.
Ο «Φίλιππος ο Μακεδών» είναι ό,τι πρέπει για να γνωρίσετε έναν από τους μεγαλύτερους Έλληνες, έναν ηγέτη εφάμιλλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Δεν είναι για «ελαφρύ» διάβασμα αλλά αξίζει τον κόπο να ασχοληθείτε μαζί του.