Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, οι σοβιετικές αρχές προχώρησαν στην κολλεκτιβοποίηση των ουκρανικών αγροτικών εκτάσεων, με ολέθριες συνέπειες. Τρία εκατομμύρια Ουκρανοί έχασαν τη ζωή τους από τον φοβερό λιμό που αποτυπώθηκε στην συλλογική μνήμη του έθνους τους ως «Χολοντομόρ». Οι ιστορικοί δεν έχουν καταλήξει σε τελεσίδικα συμπεράσματα ως προς το αν η ανθρωπιστική τραγωδία οφειλόταν σε ακούσιο σφάλμα της νέας πολιτικής ή σε σκόπιμη εξόντωση των Ουκρανών, των οποίων ο εθνικισμός προβλημάτιζε το καθεστώς. Υπάρχει όμως και κάτι που δεν αμφισβητείται: η πείνα δεν ήταν θεόπεμπτη. Αντιθέτως, η καταδίκη σε θάνατο είχε αποφασισθεί από τους ίδιους ανθρώπους που αναρτούσαν επιγραφές στους δρόμους του Κιέβου, πάνω από τα σώματα λιμοκτονούντων, με τη φράση: «Το να τρώει κανείς τα παιδιά του είναι πράξη βάρβαρη!».
Η σημερινή επισιτιστική κρίση επίσης δεν μπορεί να αποδοθεί στον Ύψιστο. Οι εξαθλιωμένοι εξεγερμένοι στην Αϊτή, στην Αίγυπτο, στην Υεμένη, στην Σενεγάλη, στην Ινδονησία, σε όλα τα μήκη και πλάτη του Τρίτου Κόσμου πιθανότατα δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι η αιτία των συμφορών τους, είναι οι αδήριτες ενεργειακές ανάγκες της Δύσης, που ικανοποιούνται από την -άλλοτε- τροφή τους. Μεταξύ της ζήτησης της δυτικής αγοράς για ενέργεια και της προσπάθειας εξεύρεσης οικολογικών λύσεων μέσω των βιοκαυσίμων, η επιβίωση δισεκατομμυρίων στον Τρίτο Κόσμο αναδεικνύεται σταθερά σε προτεραιότητα… τρίτη. Εκείνο που οπωσδήποτε γνωρίζουν είναι ότι η σοδειά των χωρών τους αποδεικνύεται αίφνης ανεπαρκής για τη συντήρησή τους. Και επαναστατούν. Έστω κι αν η ανταρσία είναι μία πράξη… βάρβαρη.
Η δέσμευση της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής για την δημιουργία καυσίμων οργανικής προέλευσης, φιλικότερων προς το περιβάλλον, διέσωζε την ευημερία των οικονομικών αυτοκρατοριών των πολυεθνικών, αλλά είχε από την πρώτη κιόλας στιγμή δυσμενείς επιπτώσεις στην τιμή των τροφίμων. Υπολογίζεται ότι 1,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική αδυνατούν να εξασφαλίσουν τα χρειώδη, αριθμός που αναμένεται να αυξηθεί στα επόμενα δεκαπέντε έτη στο 1,5 δισεκατομμύριο και στα 2 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050 (στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Τροφίμων και Υγείας). Το τελευταίο έτος, οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά 57%. Σε είδη πρώτης ανάγκης, όπως το ρύζι και τα σιτηρά, καταγράφεται αύξηση κατά 181% μέσα σε μία τριετία, μετά από δεκαετίες σταθερότητας των τιμών τους.
Καθώς η κυβέρνηση της Αϊτής του Ζακ Εντουάρ Αλέξις καταρρέει και η δικτατορία του Χόσνι Μουμπάρακ στην Αίγυπτο κλονίζεται (εκεί η πείνα εκτρέφει τον ισλαμικό φονταμενταλισμό του αντιπάλου δέους, των Αδελφών Μουσουλμάνων), οι προβλέψεις συγκλίνουν στο ότι οι ογκούμενες ταραχές είναι προανάκρουσμα μελλοντικών και ακόμη μεγαλύτερων αναστατώσεων, σε παγκόσμια κλίμακα. Η ανθρωπότητα βρίσκεται όμηρος των επιλογών της και εύκολες λύσεις δεν διαφαίνονται στον ορίζοντα. Η οικολογική κρίση, η επισιτιστική κρίση, η ενεργειακή κρίση, η επιτεινόμενη ανισότητα και τα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα που απορρέουν από αυτή δεν αποτελούν διακριτά και ασύνδετα ζητήματα αλλά αλληλοδιαπλέκονται αιτιωδώς, κατά τρόπον ολοένα σαφέστερο. Αποτελούν ουσιαστικά ειδικότερες εκφάνσεις ενός καθολικού προβλήματος, που αφορά την ασυμμετρία της ανθρώπινης παρουσίας και δραστηριότητας σε σχέση με τις δυνατότητες του πλανήτη, τον ριζικά αντίθετο προς την φύση τρόπο ζωής και ανάπτυξης.
Οι παράμετροι αυτού του προβλήματος καθιστούν σαφέστερη την πολυπλοκότητά του, όπως και τα αδιέξοδά των εκάστοτε εμφανιζομένων ως θαυματουργικών λύσεων (π.χ. εναλλακτικές πηγές ενέργειας):
– H οικολογική κρίση, υπό τη μορφή της κλιματικής αλλαγής (η οποία επιδρά στα αποθέματα νερού, στην υποβάθμιση της πανίδας -και ως πηγής τροφίμων- και στην ευφορία των καλλιεργούμενων εδαφών) και της αλόγιστης επέκτασης των πόλεων μειώνει την πληθυσμιακή «χωρητικότητα» της Γης. Ο αντίλογος ότι ο πλανήτης διαθέτει αναξιοποίητες εκτάσεις (π.χ. Σιβηρία, τροπικά δάση) δεν ευσταθεί:
– Η μετατροπή δασικών εκτάσεων σε καλλιέργειες επιδεινώνει την κλιματική αλλαγή, η οποία με τη σειρά της, όχι μόνο εξουδετερώνει τα όποια οφέλη, αλλά και επιδεινώνει την επισιτιστική κρίση, υποβαθμίζοντας παράλληλα και ανεπανόρθωτα τη ζωή όσων μπορούν να τραφούν.
– Την ίδια στιγμή, η δημογραφική έκρηξη αυξάνει τη ζήτηση σε τρόφιμα και νερό, με αποτέλεσμα να επιταχύνεται και η κλιματική αλλαγή (μέσω της ερημοποίησης εξαντλημένων εκτάσεων) και το επισιτιστικό ζήτημα. Από την άλλη πλευρά, η δημογραφική κάμψη, θα επιβαρύνει έτι περαιτέρω κοινωνικά ζητήματα, όπως το ασφαλιστικό (μέσω της αντεστραμμένης ηλικιακής πυραμίδας).
– Το σκηνικό συμπληρώνει η οξυνόμενη ενεργειακή κρίση, που συντίθεται αφ’ ενός από την ανυπέρθετη ανάγκη στροφής σε λύσεις σεβόμενες το περιβάλλον, αφ’ ετέρου από την εξάντληση του πετρελαίου και την έλλειψη εναλλακτικών λύσεων. Ακόμη και οι περισσότερες εναλλακτικές λύσεις εμφανίζουν προβλήματα Έστω και αν αφήσουμε τα βιοκαύσιμα κατά μέρος, μπορεί κανείς να φανταστεί την αιολική ενέργεια να ικανοποιεί τις ανάγκες 6,5 δισ. ανθρώπων; Και μόνη η υπερκάλυψη του πλανήτη από ανεμογεννήτριες αρκεί για να μάς αποτρέπει. (βλ. προηγούμενα στη Βρετανία, Γερμανία κτλ.). Μέχρι στιγμής, κανένα φάρμακο χωρίς παρενέργειες δεν έχει ανακαλυφθεί για την ενεργειακή κρίση.
– Η πολιτική κρίση (υποχώρηση της δημοκρατίας) και η μετατροπή των αρχών σε ευχείρωτα όργανα των ισχυρών καιροσκόπων και κερδοσκόπων θέτει εμπόδια στην λήψη μέτρων, που, αν και θα προσέφεραν ανακούφιση, θίγουν τα προνόμια των ελίτ.
– Παράλληλα, η συνακόλουθη μετανάστευση προς τις ανεπτυγμένες χώρες, ήδη λαμβάνουσα χαρακτήρα εποικισμού, θα φέρει την κρίση στις πόρτες των πλουσιότερων με τον πιο άμεσο τρόπο.
Σε αυτές τις συνθήκες, δεν είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς την πορεία των πραγμάτων. Το ανθρώπινο είδος, αν δεν βρει άμεσα λύσεις, βαδίζει είτε προς την εξαφάνισή του (βλ. έρευνες ΟΗΕ) είτε προς το μεγαλύτερο πόλεμο όλων των εποχών, με εριζόμενο έπαθλο όχι πια την εξουσία, αλλά την επιβίωση και με απροσδιόριστη μορφή. Θα είναι ένας πόλεμος μεταξύ εθνών όπως οι δύο παγκόσμιοι; Ή θα μοιάζει με έναν κοινωνικό πόλεμο «πάντες εναντίον πάντων», σε μια εφιαλτική εφαρμογή του αξιώματος του Hobbes “homo homini lupus”,ανάλογο με τις ταραχές που βλέπουμε σήμερα σε όλον τον Τρίτο Κόσμο;
Οι πλέον αισιόδοξοι ελπίζουν ότι δεν θα χρειαστεί να το μάθουμε. Οι εξαθλιωμένοι στις όχθες του Νείλου δεν ανήκουν σε αυτούς.
* O Αλέξανδρος Ντάσκας είναι τελειόφοιτος φοιτητής της Νομικής Αθηνών και ρεπόρτερ/δημοσιογράφος του περιοδικού “Πολιτικά και Κοινωνικά Θέματα”.
.