Γράφει ο Άγγελος Συρίγος.
Αναδημοσίευση από την Καθημερινή 21.2.2016
Και αν η Ελλάδα βγει από τη Συνθήκη Σένγκεν; Τι συνεπάγεται η τρίμηνη διορία που έδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Ελλάδα για να εφαρμόσει μέτρα για τη διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών και τη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων της χώρας; Και ποια θα είναι η επόμενη μέρα σε περίπτωση μη συμμόρφωσης; Στα κρίσιμα αυτά ερωτήματα θα επιχειρήσουμε να δώσουμε σήμερα απαντήσεις.
1. Η Ελλάδα ελέγχεται για τη μη συμμόρφωσή της με τους όρους της Συμφωνίας Σένγκεν:
Τα κράτη Σένγκεν έχουν δεχθεί την κατάργηση των ελέγχων στα (εσωτερικά) σύνορα που έχουν με άλλα κράτη, που επίσης έχουν αποδεχθεί την ίδια συμφωνία. Παράλληλα, έχουν δημιουργηθεί ενιαία εξωτερικά σύνορα, όπου πραγματοποιούνται έλεγχοι εισόδου. Η Ελλάδα το 2015 δεν εφάρμοσε τους προβλεπόμενους ελέγχους στα εξωτερικά της σύνορα. Στη χώρα μας επικρατεί η εντύπωση ότι η Ευρώπη θέλει να μας «βγάλει από τη Σένγκεν», διότι δεν σταματάμε γενικώς και αορίστως τις μεταναστευτικές ροές. Στην πραγματικότητα, η Επιτροπή μάς εγκαλεί για συγκεκριμένες και συστηματικές παραβιάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας κατά τον έλεγχο των παρανόμως εισερχομένων προσφύγων και μεταναστών.
2. Η διαπίστωση των παραβιάσεων έγινε ύστερα από επιτόπιο έλεγχο:
Η Επιτροπή βασίσθηκε σε έκθεση εμπειρογνωμόνων που επισκέφθηκαν αιφνιδιαστικά τα ανατολικά νησιά του Αιγαίου και τον Εβρο στις αρχές Νοεμβρίου 2015. Οι εμπειρογνώμονες διαπίστωσαν ότι η πλειοψηφία των εισερχομένων έφευγε από την Ελλάδα χωρίς να καταγραφεί από τις ελληνικές αρχές. Ενδεικτικά, εντοπίσθηκαν σοβαρά προβλήματα στην καταγραφή, δακτυλοσκόπηση και διαβίβαση των δακτυλικών αποτυπωμάτων τους στην ευρωπαϊκή βάση δεδομένων EURODAC. Η διαδικασία αυτή είναι σημαντική διότι τα στοιχεία των παρανόμως εισερχομένων πρέπει να αντιπαραβάλλονται με αυτά που βρίσκονται αποθηκευμένα στις βάσεις δεδομένων που τηρεί η Ιντερπόλ και το ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών Σένγκεν. Εκεί έχουν καταγραφεί όσοι διώκονται διεθνώς ή είναι ύποπτοι για τρομοκρατικές ενέργειες. Μέχρι τον Νοέμβριο του 2015 η Ελλάδα διαβίβασε τα δακτυλικά αποτυπώματα μόνον 137.000 ατόμων στη EURODAC. Την ίδια περίοδο ο FRONTEX είχε καταγράψει 575.000 αφίξεις μεταναστών και προσφύγων…
3. Η προσωρινή επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα από τα κράτη-μέλη:
Η αδυναμία της Ελλάδος να καταγράψει τους εισερχομένους οδήγησε από το φθινόπωρο του 2015 μια σειρά κρατών να επαναφέρουν προσωρινά τους ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα (Αυστρία, Δανία, Γερμανία, Σουηδία). Στα κράτη αυτά προστέθηκε η Γαλλία τον Νοέμβριο του 2015 μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις. Οι μονομερείς έλεγχοι λήγουν μετά τις 13 Μαΐου 2016. Μία ημέρα πιο πριν, όμως, θα συνεδριάσει η Επιτροπή να εξετάσει τη συμμόρφωση της Ελλάδος. Τυχόν συνεχιζόμενη αδυναμία της χώρας μας θα οδηγήσει σε παράταση του ελέγχου των εσωτερικών συνόρων όχι μόνον για την Ελλάδα αλλά και για άλλα κράτη-μέλη. Η παράταση μπορεί να φθάσει τα δύο χρόνια.
4. Η Επιτροπή δείχνει αποφασισμένη να προχωρήσει στην παράταση του ελέγχου των εσωτερικών συνόρων τον Μάιο επειδή η Ελλάδα δεν μπορεί να ελέγξει όσους μπαίνουν παρανόμως στο έδαφός της:
Η πρόθεση της Επιτροπής αποδεικνύεται από τρία στοιχεία:
α. Η αρχική έκθεση των εμπειρογνωμόνων κατέληγε στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα πληροί τις υποχρεώσεις της αλλά χρειάζεται βελτιώσεις. Στο τελικό κείμενο, το συμπέρασμα αντικαταστάθηκε με τις επισημάνσεις
ότι η Ελλάδα «αμελεί τις υποχρεώσεις της» και έχει «σοβαρές πλημμέλειες».
β. Οι συγκεκριμένοι όροι επιλέχθηκαν διότι επισπεύδουν τον επανέλεγχο της Ελλάδος εντός τριμήνου και όχι εξαμήνου, όπως θα ήταν η κανονική διαδικασία (άρθρο 16 του Κανονισμού 1053).
γ. Οι επείγουσες προθεσμίες που επελέγησαν ταιριάζουν χρονικά με τη λήξη των μονομερών ελέγχων που έχουν επιβάλει άλλα κράτη.
5. Οι πρακτικές συνέπειες για την Ελλάδα δεν είναι πλήρως γνωστές:
Θα εξαρτηθούν από τη σύσταση του Συμβουλίου που θα λάβει την απόφαση τη 12η Μαΐου. Επί παραδείγματι, δεν είναι βέβαιον ότι θα επιβληθούν έλεγχοι στα ελληνικά αεροδρόμια. Η έλλειψη χερσαίων συνόρων με άλλες χώρες Σένγκεν περιορίζει και άλλο τις επιπτώσεις. Ηδη, όμως, διαφαίνονται τομείς που θα υπάρξουν προβλήματα.
6. Πρώτο θύμα, οι ειδικές διατάξεις για τουρίστες από την Τουρκία:
Πάγιο αίτημα της Ελλάδος είναι να επιτρέπεται η είσοδος στα ελληνικά νησιά Τούρκων πολιτών για βραχύ χρονικό διάστημα χωρίς βίζα Σένγκεν. Από το 2012 εφαρμόσθηκε σε κάποια νησιά του Αιγαίου η πιλοτική έκδοση προξενικής θεωρήσεως κατά την είσοδο στη χώρα, με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο αριθμός των Τούρκων τουριστών. Η Επιτροπή δέχθηκε να συζητήσει την αναθεώρηση του κώδικα θεωρήσεων που θα επέτρεπε τη μονιμοποίηση αυτών των πιλοτικών προγραμμάτων στα νησιά. Προσφάτως, το θέμα αποσύρθηκε σιωπηρά.
7. Οι επιπτώσεις στον ξενοδοχειακό τουρισμό:
Ενα από τα πλεονεκτήματα που προβάλλει η Ελλάδα εν σχέσει προς τις άλλες ανταγωνίστριες χώρες της περιοχής είναι η ασφάλεια του χώρου Σένγκεν. Η μη εφαρμογή της Σένγκεν δημιουργεί κλίμα ανασφάλειας. Επίσης, σε περίπτωση επιβολής ελέγχου στα αεροδρόμια, τυχόν αναμονές των τουριστών θα έχουν αρνητικό αντίκτυπο. Πολλώ δε μάλλον εάν η Επιτροπή ζητήσει επιλεκτικούς ελέγχους (π.χ. μόνον στην Κω, που δεν έχει hotspot).
8. Οι επιπτώσεις στην κρουαζιέρα:
Το 2015 έφθασαν στην Ελλάδα περίπου 5.000.000 επισκέπτες με κρουαζιερόπλοια. Στον συγκεκριμένο τύπο τουρισμού είναι εξαιρετικά πολύτιμος ο χρόνος, αφού στη διάρκεια λίγων ωρών πρέπει να ολοκληρωθεί η επίσκεψη και να αναχωρήσει το πλοίο. Σήμερα οι επισκέψεις γίνονται με ονομαστικούς καταλόγους των επιβατών που δίδονται στις Αρχές χωρίς διαβατηριακούς ελέγχους ανά πρόσωπο. Μία από τις συστάσεις της Επιτροπής είναι η πρόβλεψη ελέγχων ταυτότητας στους επιβάτες που έρχονται με κρουαζιερόπλοια. Εάν τελικώς επιβληθεί έλεγχος, τότε θα υπάρξουν σοβαρές χρονικές καθυστερήσεις.
9. Τα εμπόδια στις μεταφορές αγαθών στην Ευρώπη:
Η Ελλάδα βρίσκεται μακριά από τις αγορές της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης στις οποίες κατευθύνονται τα αγροτικά προϊόντα μας. Η θέσπιση ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα θα οδηγήσει σε καθυστερήσεις στις οδικές μεταφορές που θα επηρεάσουν ευπαθή προϊόντα (π.χ. φράουλες).
10. Οι πολιτικές επιπτώσεις:
Η Ελλάδα καθίσταται αποδιοπομπαίος τράγος. Είναι, όμως, οι δικές μας επιλογές, αδυναμίες και ελλείψεις που έχουν οδηγήσει στον διασυρμό της χώρας μας. Οι συνέπειες της επιβολής των συνοριακών ελέγχων θα είναι πρωτίστως πολιτικές. Παγιώνεται η αίσθηση της εξαιρέσεως, της αποτυχίας για τη χώρα μας. Στη γωνία καραδοκεί πάντα η έξοδος από το ευρώ. Από τον πυρήνα των μεγαλύτερων και ισχυρότερων οργανισμών και συμφωνιών στον κόσμο, περνάμε σταδιακά στην περιφέρεια. Επιπλέον, επειδή ακούγεται ότι δεν πειράζει να «βγούμε» λίγο καιρό από τη Σένγκεν, διευκρινίζεται ότι η Ελλάδα θα εξακολουθεί να έχει πλήρεις τις υποχρεώσεις της, ενώ θα ελέγχεται για την εκπλήρωσή τους.
11. Μπορούμε ακόμη να αντιστρέψουμε τα πράγματα:
Τον Μάρτιο θα αρχίσουν αιφνιδιαστικοί έλεγχοι της Επιτροπής. Ακολουθεί η τακτική αξιολόγηση του Απριλίου. Για να αποφύγουμε τα χειρότερα, πρέπει όλο το σύστημα να λειτουργήσει όπως λειτούργησε ο στρατός τις τελευταίες 12 ημέρες. Εν ανάγκη ας προτείνουμε μόνοι μας ελέγχους στα εσωτερικά μας σύνορα. Πρέπει να αποφύγουμε, όμως, να μας χρησιμοποιήσουν τα άλλα κράτη-μέλη ως δικαιολογία επανεπιβολής των συνοριακών ελέγχων.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.