Γράφει ο Δημήτρης Αλευρομάγειρος, Αντιστράτηγος ε.α. Επίτιμος Γενικός Επιθεωρητής Στρατο
Βιβλιοπαρουσίαση: Μάχη του Μαραθώνα/ Η ανατροπή/σελίδες 473,/Κ.Λαγός-Φ.Καρυανός/Εκδόσεις Μένανδρος/Αθήνα 2015.
* * *
Πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει.
Όταν είχα την χαρά να συναντήσω τους συγγραφείς και κυρίως όταν διάβασα το βιβλίο σκέφτηκα το παραπάνω αισιόδοξο αριστοτέλειο απόφθεγμα .
Πιστεύω ότι ερμηνεύει – κυρίως – τον λόγο που δυο νέοι σχετικά επιστήμονες ανάλωσαν 8 χρόνια για ερεύνα και μελέτη ενός παγκοσμίου σημαντικού πολιτικό-στρατιωτικού γεγονότος διαχρονικής αξίας, για το οποίο ακόμα και τα τελευταία 200 χρόνια επιστήμονες από όλον τον κόσμο προσπαθούν να ερμηνεύσουν και να κατανοήσουν , με βάσει τις πηγές που μας κληροδοτήσαν οι πρώτοι Ιστορικοί αλλά και τις εν συνεχεία ανακαλύψεις της αρχαιολογικής σκαπάνης.
Ευθύς εξ αρχής σημειώνω ότι το επιστημονικό σύγγραμμα που έχουμε ενώπιόν μας , μας ταξιδεύει σε έναν γνωστό αλλά και πολύ άγνωστο κόσμο που οι συγγραφείς παρουσιάζουν με τέτοια γλαφυρότητα ώστε νοιώθεις ότι βρίσκεσαι σε ένα συνεχές ταξίδι αναζήτησης της αλήθειας για κάτι που γεννήθηκε εδω και 2500 χρόνια και έκτοτε λάμπει στο παγκόσμιο στερέωμα.
Θα επαναφέρω στην μνήμη μας, αφού βρισκόμαστε σε ένα υποψιασμένο ακροατήριο, τα γεωπολιτικοστρατιωτικά γεγονότα της εποχής, τις μέχρι τώρα εκδοχές της αναπαράστασης της Μάχης καθώς και την πρόταση των συγγραφέων, αφού πιστεύω ότι τόσον οι δύο ξεχωριστοί πανεπιστημιακοί καθηγητές αλλά και οι συγγραφείς θα αναφερθούν σε άλλες παραμέτρους του βιβλίου.
* * *
Βρισκόμαστε στις αρχές του πέμπτου π. Χ. αιώνα και η τότε πλανητική δύναμη, η περσική αυτοκρατορία δηλαδή, κατέχει τις περιοχές που βλέπουμε στον χάρτη[απο τα όρια της Ευρώπης , την βόρεια Αφρική μέχρι και την Ινδία][χάρτης σελ.2],Σε αριθμούς υπολογίζονται οι υπήκοοι της περσικής αυτοκρατορίας σε 20 περίπου εκατομμύρια [ 50% του πληθυσμού του τότε γνωστού κόσμου ] ενώ οι Αθηναίοι μόλις 30.000 πολίτες σε σύνολο Ελλήνων περίπου 150-170.000.Οι Πέρσες επίσης διέθεταν ένα θαυμάσιο σύστημα οργάνωσης και δυνατότητα εκστρατείας σε όλη την αχανή αυτοκρατορία τους.
Στρατηγικός σκοπός των Περσών ήταν η προς την ευρύτερη Ευρώπη επέκταση τους.
Το 499 π.Χ. επαναστάτησαν οι Ελληνικές πόλεις κράτη της Μ. Ασίας και έσπευσαν να ενισχύσουν την επανάσταση τους οι Αθηναίοι και οι Ερετριείς, Η επανάσταση κατεστάλη αφού όμως κατόρθωσαν να πυρπολήσουν τις Σάρδεις [πρωτεύουσα του Σατράπη της Ιωνίας] και οι Πέρσες έπνεαν μένεα κατά των δυο πόλεων που έσπευσαν να στηρίξουν την επανάσταση και είναι γνωστή η φράση “Δέσποτα μεμνησον των Αθηναίων ” που ο Δαρείος είχε διατάξει τον υπηρέτη του να του υπενθυμίζει κάθε μέρα…
Η πρώτη εκστρατεία των Περσών έγινε το 492 π.Χ. με επικεφαλής τον Μαρδόνιο αλλά απέτυχε λογω σφοδρής καταιγίδας στην περιοχή του Άθω όπου και κατεστράφη το σύνολο σχεδόν του περσικού στόλου.
Μετά διετίαν επανήλθαν και πάλιν δια θαλάσσης,με επικεφαλής τους Δάτην και Αρταφέρνην, για να καταλήξουν στον Μαραθώνα.
Στο μεσοδιάστημα αυτό οι Πέρσες έστειλαν κήρυκες στους Έλληνες για να ζητήσουν “γην και ύδωρ” ,Πολλές πόλεις συμμορφώθηκαν , όχι όμως όλες με κυριότερες την Αθήνα και την Σπάρτη και είναι παροιμιώδεις οι αντιδράσεις των δυο αυτών πόλεων με την θανάτωση των κηρύκων[ οι μεν Αθηναίοι τους έριξαν σε βάραθρο και θανάτωσαν και τους ατυχείς διερμηνείς γιατί λέρωσαν την ελληνική γλώσσα οι δε Σπαρτιάτες έριξαν τους κήρυκες σε πηγάδι για να βρουν εκεί και γην και ύδωρ..].
Ο Περσικός στόλος μεταφέροντας πεζικό και Ιππικό πέρασε στο Αιγαίο κατά τα τέλη Αυγούστου 490π.Χ. και υπέταξε τα πιο πολλά νησιά για να καταλήξει στην Ερέτρια την οποία και υπέταξαν μετά από έξι ημέρες , την κατέστρεψαν και όσοι επέζησαν της σφαγής συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Οι Πέρσες τους παρέλαβαν και τους απέθεσαν στην νήσο Αιγιιλίδα,[ σημερινά Στύρα ], νοτίως της Εύβοιας. Στην αντίσταση των Ερετριαίων προσέτρεξαν 4 χιλ περίπου Αθηναίοι κληρούχοι οι οποίοι όμως τελικώς δεν ενεπλάκησαν και πέρασαν στον Ωροπό παρακολουθώντας την κίνηση των Περσών και είναι εκείνοι που κατά πάσαν πιθανότητα ενημέρωσαν τους Αθηναίους για την κίνηση των Περσών προς Μαραθώνα.[σχεδιάγραμμα σελ. 137]
Πρέπει εδω να σημειώσουμε για να έχουμε το κλίμα της εποχής , ότι οι επιτυχίες των Περσών είχαν προξενήσει μεγάλη ανησυχία στους Αθηναίους ,ιδία μετά την καταστροφή της Ερέτριας, όπως επίσης πρέπει να σημειώσουμε ότι μετά την κατάπνιξη της επανάστασης στην Ιωνία οι Αθηναίοι ανέμεναν την αντίδραση των Περσών και ήδη είχαν αρχίσει τις προετοιμασίες για την μετά βεβαιότητας αναμονήν αυτής της αντίδρασης, ίδια μετά την αποτυχία του Μαρδονίου.
Η επιλογή του Μαραθώνα από τους Πέρσες οφείλεται κυρίως στην παρουσία στο στρατόπεδό τους του εξόριστου Ιππία , υιού του Πεισίστρατου[ενθυμούμενος ίσως ότι προ 47 ετών είχε εκεί νικήσει ο πατέρας του τους αντίπαλους του] τον οποίον χρησιμοποίησαν οι Πέρσες ως σύμβουλο ενώ ο ίδιος είχε την φιλοδοξία ότι θα επανήρχετο στην Αρχη αν επικρατούσαν οι Πέρσες. Επελεγη επίσης , όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, γιατί θεωρείτο εδαφικώς κατάλληλη περιοχή για την χρησιμοποίηση του ιππικού.
Η εκδίκηση της ιστορίας λειτούργησε αντίστροφα και αν η σκέψη του Ιππία επηρέασε τους Πέρσες τελικά εστράφη , εκ του αποτελέσματος, εναντίον τους αφού εκεί και η καταστροφή τους …
Τον Μαραθώνα όμως επέλεξαν και οι Αθηναίοι και εδω ανεδείχθη η επιμονή και η προσωπικότητα του Μιλτιάδου , ο οποίος όχι μόνον έπεισε τον Δήμο να δοθεί εκεί η μάχη αλλά και τους έπεισε να στείλουν αμέσως εκεί τον στρατό τους ενώ παράλληλα ζήτησαν οι Αθηναίοι και την βοήθεια των Σπαρτιατών,
Την προσωπικότητα του Μιλτιάδου αναλύουν λεπτομερέστατα οι συγγραφείς , εμείς θα αρκεσθούμε να τονίσουμε δυο σημαντικά στοιχεία της ,Τη γνώση της τακτικής των Περσών και την ικανότητα του να πείθε τον Δήμο, στοιχεία τα οποία και τον ανέδειξαν μεταξύ των 10 Αθηναίων Στρατηγών, γι αυτό και παρά του ότι ο Καλλιμαχος ήταν ο πολέμαρχος υπήρξε σιωπηρή αποδοχή να έχει ο Μιλτιάδης την ουσιαστική διεύθυνση της μάχης,
Πράγματι οι Αθηναίοι έφτασαν σχεδόν με την αποβίβαση των Περσών , δια της σημερινής οδού Αθηνών- Παλλήνης- Μαραθώνος και κατέλαβαν την διάβαση Μπρεξισας που ορίζεται από το ύψωμα ΑΓΡΙΛΙΚΙ[υψ. 206μ] , [όπου και στρατοπέδευσαν ,]στα αριστερά και δεξιά από τη θάλασσα , στο δε ενδιάμεσο και το μικρό έλος [βορείως της σημερινής περιοχής της πρώην αμερικανικής βάσης της Νέας Μακρής έως το ύψος της προέκτασης του υψ. ΑΓΡΙΛΙΚΙΟΥ], απαγορεύοντας στον εχθρό την κατεύθυνση προς τα Μεσόγαια.
Ακόμα και εκεί η απόφαση για την διεξαγωγή της μαχης δεν ήταν εύκολη και τη επιμονή του Μιλτιάδου προς τον Καλλίμαχο, τελικά με τη δική του ψήφο απεφασίσθη.
Ουσιαστικά οι Αθηναίοι, γνώριζαν ότι εκεί θα πολεμούσαν υπέρ βωμών και εστιών,[το παράδειγμα της Ερέτριας ήταν εκεί, παρόν]
Δυνάμεις αντιπάλων ,Τακτική , ελιγμός,
Οι περσικές Δυνάμεις παρέταξαν περί τους 25-30,000 άνδρες, ανεπτυγμένους σε μήκος 1600 μέτρων, με το κέντρο της παράταξης να διαθέτει τα καλύτερα τμήματα του [Πέρσες και Σάκες],
Η βασική τακτική των Περσών στηριζετο στο ελαφρώς, κυρίως με τόξα οπλισμένο, Πεζικό και το ισχυρό Ιππικό με το οποίο συνεργάζονταν συντονισμένα και με το πλήθος των βελών προσεπαθουν να καταβάλουν τον αντίπαλο[δραστικό βεληνεκές βέλους περίπου 170 μέτρα].
Οι Αθηναίοι παρέταξαν περίπου 10.000 με πολύ ισχυρά πλευρά και ασθενές το κέντρο όπου και οι ανελεύθεροι και θήτες ,επί μήκους και αυτοί 1600 μέτρων με παράταξη κατά φυλές και στο άκρον αριστερό τους 1000 Πλαταιείς, ενώ προ και μετά το έλος είχαν τοποθετήσει ελαφρά εξοπλισμένους θήτες,
Η βασική τακτική των Ελλήνων ήταν επιθετική, γι αυτό και το κύριο όπλο τους το μακρύ δόρυ, η βαριά πανοπλία και ο σχηματισμός της πυκνής φάλαγγας δια την μάχην εκ του συστάδην
Ο ελιγμός του Μιλτιάδου συνίστατο στην πειθαρχημένη υποχώρηση του κέντρου και στην σφοδρή επίθεση των πλευρών και στη συνέχεια την αντιστροφή των πλευρών, προκειμένου να εγκλωβίσουν τους εισελθόντες Πέρσες και τη βοηθεία και των θητών να τους καταστρέψουν εντος του μικρού έλους,
[Σημειώνουμε ότι οι Σπαρτιάτες για λόγους θρησκευτικούς – όπως ισχυρίστηκαν – δεν πρόλαβαν να στείλουν ενισχύσεις και έφτασαν τελικως μετά την μάχη , την επομένη]
Οι συγγραφείς αναπτύσσουν, ως προς την διεξαγωγή της μάχης, λεπτομερώς τις πέντε κύριες εκδοχές-αναπαραστάσεις που έχουν καταλήξει μέχρι τώρα οι ιστορικοί, αναλύοντας τα θετικά και τα αρνητικά σημεία τους με βάσει αναφορές στην βιβλιογραφία και την αρχαιολογική έρευνα και καταλήγουν με τη δική τους πρόταση την οποίαν επίσης υποστηρίζουν με ιστορικές και αρχαιολογικές έρευνες.
Από τις πέντε εκδοχές θα παρουσιάσουμε την επικρατέστερη, την αναπαράσταση η όποια και δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από τον Vanderpool το 1966.[σχεδ.σελ.335]
Σύμφωνα με την αναπαράσταση αυτή , οι Έλληνες παρατάθηκαν μπροστά στη διάβαση της Μπρεξιζας πλησίον του Ηρακλείου , η σύγκρουση έγινε στην περιοχή που βρίσκεται ο Τύμβος και η τελική καταδίωξη στην περιοχή του Μεγάλου έλους και προς τα πλοία.
Παρουσιάζουμε τώρα την πρόταση των συγγραφέων. [σχεδιαγράμματα σελίδων 350-353-359 και 361]
Οι Έλληνες [Αθηναίοι και Πλαταιεις] παραταχτήκαν με το αριστερό άκρο να στηρίζεται στους πρόποδες του ΑΓΡΙΕΛΙΚΙΟΥ και το δεξιόν στην θάλασσα με τη διάταξη που αναφέραμε πιο πάνω μπροστά στο μικρό έλος έχοντες τις πρώτες γραμμές να εφάπτονται σχεδόν στο ιερό του ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ[σημερινοί Άγιοι Θεόδωροι.] .Όπισθεν και στα πλάγια του μικρού έλους , ελαφρά οπλισμένοι θήτες,
Οι Πέρσες απέναντι τους σε απόσταση περίπου 1500 μέτρων με το εμπροθεν της παράταξης 700 περίπου μέτρα όπισθεν[βορείως] του σημερινού Τύμβου,
Στο κέντρο το ισχυρό Πεζικό και εμπροσθεν αυτού οι Ιππείς,
Με την έναρξη της Μάχης , τον Σεπτέμβριο του 490 π.Χ., οι Έλληνες έσπευσαν ταχέως και στα τελευταία 150 μέτρα σχεδόν δρομαίως επιτέθηκαν με σφοδρότητα επί των Περσών με κυρία προσπάθεια στα δύο πλευρά και υποχωρητική κίνηση στο κέντρο όπου οι πέρσες ιππείς και το επίλεκτο περσικό πεζικό άρχισαν να αισθάνονται ότι επιτυγχάνουν με αποτέλεσμα να φτάσουν στο μικρό έλος όπου εν τω μεταξύ οι νικωσες στα πλευρά ελληνικές δυνάμεις έκαναν μεταβολή και επιτέθηκαν εκ των όπισθεν στις εισχωρησασες δυνάμεις που εν τω μεταξύ είχαν παγιδευτεί στο έλος και τη βοηθεία και των θητών τους κατέστρεψαν.
Όταν κάποια εχθρικά τμήματα κατόρθωσαν να διαφύγουν από τον εγκλωβισμό στο μικρό έλος και έσπευδαν προς τα πλοία στην περιοχή περίπου του Αγ. Παντελεήμονα ,μεμονωμένα τμήματα των Ελλήνων τους κατεδίωξαν , όπου και ο Καλλίμαχος και ο Κυναιγειρος με αποτέλεσμα τον θάνατο των δυο αυτών , του πολεμάρχου και του αδελφού του Αισχύλου και την κατάληψη μόνον επτά πλοίων, των υπολοίπων περσικών να εκκινούν και να πλέουν μέσω Σουνίου προς το Φάληρο αφού προηγουμένως παρέλαβαν από την νήσο Αιγιιλίδα τους αιχμαλώτους Ερετριεις],
Οι Έλληνες αφού άφησαν στο πεδίο της Μάχης τμήματα για την περισυλλογή των Νεκρών, Αθηναίων και Περσών και των λάφυρων , απεχώρησαν εσπευσμένα και κατόρθωσαν να φτάσουν απέναντι του Φαλήρου ενωριτερον των περσικών πλοίων τα οποία όταν αντιλήφθησαν ότι οι Έλληνες τους ανέμεναν , απέπλευσαν προς Περσίαν
Απώλειες , Πέρσες 6400. Έλληνες 192 οι οποίοι και ετάφησαν και ευρίσκονται εκτοτε στον σημερινό Τύμβο .Τους Πέρσες οι Έλληνες έθαψαν στην περιοχή του τροπαίου όπου και το λεγόμενο Μεγάλο Έλος.
Ως γνωστόν οι Πέρσες επανήλθαν δέκα χρόνια μετά όπου ,αφού προηγήθηκε η ηρωική θυσία των Σπαρτιατών στις Θερμοπύλες, στην Ναυμαχία της Σαλαμίνος το 480 και στη μάχη των Πλαταιών το 479 π.Χ. ηττήθησαν και έκτοτε δεν επανήλθαν.
* * *
Σχόλια ,
Οι συγγραφείς με επίπονη μελέτη και έρευνα όγκου πηγών στηρίζουν απόλυτα την μελέτη τους, Αρκεί να σημειωθεί ότι υπάρχουν 2168 παραπομπές που η κάθε μια από αυτές ή συνδυασμός τους, μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο για διδακτορική διατριβή .
Θα σταθώ μόνο σε δύο από αυτές ,
Η πρώτη είναι η αναφορά στην γεωλογική έρευνα που έγινε στην περιοχή με αφορμή τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004 όπου και απεδείχθη ότι η περιοχή του λεγομένου Μεγάλου Έλους ήταν λιμνοθάλασσα κατά την εποχή της Μάχης ενώ απεδείχθη επίσης – η από την εποχή της Μάχης – ύπαρξη του μικρού έλους.
Η δεύτερη αφορά στην αναφορά που κάνει ο Στρατηγός Χαράλαμπος Κατσιμήτρος στο βιβλίο- απομνημονεύματα του [ “Ήπειρος Προμαχούσα” ] όπου αναφέρει ότι στην μάχη του Καλαμά το 1940 παγίδευσε τα Ιταλικά τεθωρακισμένα στις ελώδεις όχθες του ποταμού Καλαμά όπως ο Μιλτιάδης στο έλος του Μαραθώνος το Περσικό Ιππικό .
Κλείνοντας πιστεύω ότι η σύγχρονη επιστήμη θα βοηθήσει στην ταχύτερη αρχαιολογική συνεχεία και με αφορμή αυτό το σπουδαίο σύγγραμμα, για το οποίο θα προτείνω στους συγγραφείς και στον εκδότη,
α. Να το προωθήσουν στην Ακαδημία Αθηνών για βράβευση και
β, Να το μεταφράσουν στις κυριότερες ξένες γλώσσες,
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συγγραφείς και τον εκδότη για την πρόσκληση και εσάς Κυρίες και Κύριοι που είχατε την ευγένεια να με ακούσετε,
Αθήνα 10 Μαρτίου 2016
[Η εκδήλωση έλαβε χώραν την Πέμπτη 10 Μαρτίου 2016 και ώραν 1900, στην Παλαιά Βουλή στην Αθήνα, Παρουσίασαν επίσης οι καθηγητής Πανεπιστημίου, Βασίλης Φίλιας , πρώην Πρύτανης Παντειου Πανεπιστημίου και Μανώλης Μικρογιαννακης καθώς και ο πρώην Δήμαρχος Μαραθωνος Σπυρίδων Ζαγάρης]