Γράφει ο Άγγελος Συρίγος.
Αναδημοσίευση από την Καθημερινή.
Ποιο είναι το βασικό σημείο της συμφωνίας της Παρασκευής; Η Ε.Ε. και η Τουρκία συμφώνησαν η τελευταία να παίρνει πίσω όσους εισέλθουν παρανόμως από το έδαφός της στην Ελλάδα μετά την 20ή Μαρτίου. Επειδή η πλειονότητα των παρανόμως εισερχομένων στην Ελλάδα θα ζητεί άσυλο, θα πρέπει να ολοκληρώνεται πρώτα η εξέταση των σχετικών αιτήσεων. Αυτό σημαίνει ότι εάν καθυστερεί η εξέταση των αιτήσεων ασύλου, θα καθυστερούν και οι επιστροφές στην Τουρκία.
Το θέμα είναι αν οι αιτήσεις ασύλου μπορούν να εξετασθούν μαζικά. Βασική αρχή του προσφυγικού δικαίου είναι η εξατομικευμένη κρίση. Επομένως, δεν μπορεί να υπάρξει διαδικασία μαζικών, συνοπτικών διαδικασιών. Η κάθε αίτηση ασύλου πρέπει να εξετασθεί ξεχωριστά με συνέντευξη του αιτούντος. Σε περίπτωση απορρίψεως της αιτήσεως υπάρχει δυνατότητα προσφυγής σε δευτεροβάθμια επιτροπή. Μόνον όταν κι εκεί απορριφθεί η αίτηση, επιτρέπεται η απέλαση.
Τι προβλήματα θα δημιουργήσει αυτή η απόφαση για την Ελλάδα;
α) Η εκτίναξη των αιτήσεων ασύλου θα δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στην ταχεία διεκπεραίωση. Η υπηρεσία ασύλου σήμερα μπορεί να διαχειρισθεί περίπου 20.000 – 22.000 αιτήσεις ετησίως. Με τα σημερινά δεδομένα είναι ο αριθμός που μπαίνει στην Ελλάδα σε 20 ημέρες. Θα χρειασθεί σημαντική ενίσχυση με προσωπικό και θα απαιτηθεί χρόνος για την εκπαίδευσή του.
β) Η Ε.Ε. υπόσχεται να στείλει προσωπικό. Θα πρέπει να βρεθεί η νομική φόρμουλα για να είναι συμβατή η παρουσία τους με το ελληνικό δημόσιο δίκαιο καθ’ ότι θα αποφασίζουν ξένοι για ένα θέμα κυριαρχίας, όπως η απόδοση ασύλου.
γ) Από το καλοκαίρι του 2015 δεν λειτουργεί η δευτεροβάθμια επιτροπή προσφυγών ασύλου. Σε σχέδιο νόμου που αναρτήθηκε προσφάτως για δημόσια διαβούλευση, προβλέπονται εξαιρετικά χρονοβόρες διαδικασίες για τη στελέχωση της επιτροπής. Επομένως, θα υπάρξουν περαιτέρω καθυστερήσεις.
δ) Οι διαδικασίες ασύλου θα διεκπεραιώνονται στα νησιά. Οποιαδήποτε καθυστέρηση θα συνεπάγεται εγκλωβισμό στα νησιά μεγάλου αριθμού ατόμων επί μακρύ χρονικό διάστημα.
ε) Δεν υπάρχει πρόβλεψη για τους περίπου 50.000 που εισήλθαν στην Ελλάδα μέχρι την 20ή Μαρτίου. Σε περίπτωση που απορριφθεί η αίτηση ασύλου που θα υποβάλουν, θα παραμείνουν στην Ελλάδα με την ελπίδα ότι θα τους δεχθούν οι χώρες καταγωγής τους.
στ) Η επιστροφή Σύρων στην Τουρκία δημιουργεί ερωτήματα. Εάν τους αποδοθεί άσυλο στην Ελλάδα, δεν μπορούν στη συνέχεια να σταλούν στην Τουρκία, ακόμη και εάν χαρακτηρισθεί «ασφαλής τρίτη χώρα».
Ενδιαφέρον στοιχείο προς διερεύνηση είναι και το τι συνεπάγεται να χαρακτηρισθεί η Τουρκία «ασφαλής τρίτη χώρα». Η έννοια της «ασφαλούς τρίτης χώρας» σημαίνει ότι εκείνοι που αναζητούν άσυλο θα πρέπει να ζητήσουν προστασία στην πρώτη χώρα που θα φτάσουν και η οποία (α) θα τους προσφέρει τη ζητούμενη προστασία, (β) θα σέβεται τα βασικά τους δικαιώματα και (γ) δεν θα τους στείλει πίσω σε άλλη χώρα στην οποία θα δημιουργηθεί κίνδυνος για την ασφάλεια και την ελευθερία τους. Εχει ζητηθεί από Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Ασυλο (EASO) να γνωμοδοτήσει κατά πόσον η Τουρκία μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής χώρα καθ’ ότι περιορίζει μόνον στους Ευρωπαίους την εφαρμογή της συμβάσεως του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και όχι σε όσους έρχονται από τη Μέση Ανατολή.
Ενα άλλο ζήτημα που πρέπει να εξετασθεί είναι αν θα δοθεί δυνατότητα εισόδου στους Τούρκους χωρίς βίζα στην Ε.Ε. Αυτό που αποφασίσθηκε είναι η επιτάχυνση της διαδικασίας για να μπορούν οι Τούρκοι να εισέρχονται στην Ε.Ε. χωρίς θεώρηση εισόδου (βίζα) μέχρι τον Ιούνιο του 2016. Παραμένει όμως η απαίτηση της εκπληρώσεως συγκεκριμένων προαπαιτουμένων. Η Τουρκία πρέπει να επιβάλλει προξενικές θεωρήσεις στους υπηκόους χωρών όπως το Αφγανιστάν, το Ιράν, το Μαρόκο, το Μπανγκλαντές και το Πακιστάν. Κάποια τεχνικά σημεία αποκλείεται να εκπληρωθούν μέχρι τον Ιούνιο. Επί παραδείγματι, η Τουρκία υποχρεούται να εκδώσει διαβατήρια ασφαλείας κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Αυτό θα απαιτήσει πολλούς μήνες.
Τέλος, σημασία πρέπει να δοθεί και ως προς το σημείο της παρουσίας Τούρκων αξιωματούχων στα ανατολικά νησιά του Αιγαίου. Με βάση τη συμφωνία, Τούρκοι αξιωματούχοι θα εγκατασταθούν στα ανατολικά νησιά του Αιγαίου για να βοηθήσουν τη διαδικασία της επανεισδοχής στην Τουρκία. Το θέμα απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Οι Τούρκοι θα επιβεβαιώνουν εάν οι εισερχόμενοι έχουν φτάσει από τη γείτονα χώρα. Είναι πιθανόν να θέσουν ζήτημα «γκρίζων ζωνών» για κάποια νησιά του Αιγαίου (π.χ. Αγαθονήσι). Τέλος, η εγκατάσταση των Τούρκων αξιωματούχων σε συνδυασμό με την ισχυρή παρουσία του Frontex και των χιλιάδων Ευρωπαίων που θα βοηθούν στις διαδικασίες ασύλου δεν πρέπει να σημάνει ότι τα νησιά μετατρέπονται σε ένα είδος διεθνοποιημένου εδάφους όπου τρίτοι θα αποφασίζουν για τις επιστροφές και την απόδοση ασύλου.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.