Γράφει ο Ι.Κ. Γεωργίου στην εφημερίδα Εστία 21.4.2016.
[Επιτέλους ανοίγει ο δημόσιος διάλογος για το θέμα!]
«Τό Κρυφό Σχολειό»
Κύριε Διευθυντά,
Στό φύλλο τῆς 22/03/2016, ὁ ἀρθρογράφος κ. Ἀνδρέας Σταλίδης θέτει τό ἐρώτημα, ἐπίκαιρο λόγω τῶν ἡμερῶν, ἐάν ὑπῆρξε ἤ ὄχι Κρυφό Σχολειό.
Τό ἄρθρο του στηρίζεται στό βιβλίο τοῦ Γιώργου Κεκαυμένου «Κρυφό Σχολειό. Τό χρονικό ἑνός μύθου». Ὅπως δέ χαρακτηριστικά τονίζει ὁ ἀρθρογράφος, «… τό βιβλίο ὡς καταπέλτης γκρεμοτσακίζει ὅλη τήν ἐπιχειρηματολογία τῶν ἀποδομητῶν», δηλαδή τήν γνώμην ὅλων οἱ ὁποῖοι ἰσχυρίζονται ὅτι δέν ὑπῆρχε Κρυφό Σχολειό. Διαβάζοντας προσεκτικά τό ἄρθρο, μοῦ γεννήθηκαν ὁρισμένες ἀπορίες τίς ὁποῖες θά ἤθελα νά ἐκθέσω στήν ἔγκριτη ἐφημερίδα σας.
Πρῶτον: Πῶς οἱ Τοῦρκοι ἐπέτρεπαν τήν ὕπαρξη μεγάλων καί φημισμένων ἐκπαιδευτηρίων τά ὁποῖα στίς μέρες μας ὀνομάζουμε Πανεπιστήμια, καί βρίσκονταν σέ μεγάλα ἀστικά κέντρα τῆς Αὐτοκρατορίας;
Αὐτά λειτουργοῦσαν νόμιμα καί ἐννοεῖται φανερά, διέθεταν ἰδιόκτητα κτίρια, οἱ δέ διδάσκοντες εἶχαν τήν ἄδεια τῶν ἀρχῶν, τούς ἐδίδοντο ἀκόμη καί ἐνισχύσεις. Ἐνῶ ἀπό τήν ἄλλη πλευρά δέν ἐπέτρεπαν τά μικρά σχολεῖα στήν περιφέρεια;
Δεύτερον: Πῶς ἐξηγείται ὅτι μεγάλοι ἄνθρωποι τοῦ πνεύματος καί ὑπεράνω πάσης ὑποψίας ἀνέπτυξαν διαφορετική ἄποψη ἀπό αὐτήν τοῦ κ. Κεκαυμένου; Ἀναφέρω μερικούς: Γιάννης Βλαχογιάννης, Μανουήλ Γεδεών, Νεόφυτος Βάμβας, ὁ γραμματικός τοῦ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη Μιχαήλ Οἰκονόμου, καί ἀπό τούς νεώτερους Λίνος Πολίτης, Κ.Θ. Δημαρᾶς.
Ὅλοι οἱ ἀνωτέρω ἀγνοοῦσαν τίς ἀναφορές τοῦ βιβλίου τοῦ κ. Κεκαυμένου, τίς ὁποῖες παρουσιάζει στήν «Ἑστία» ὁ κ. Σταλίδης;
Ἄφησα τελευταῖον τόν Νεοέλληνα Διαφωτιστή Ἄλκη Ἀγγέλου, ὁ ὁποῖος παρουσίασε τήν γνώμη του (περί μύθου τοῦ Κρυφοῦ Σχολειοῦ) γιά πρώτη φορά τό 1974 (στόν 10ο τόμο τῆς ἱστορίας τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους τῆς Ἐκδοτικῆς Ἀθηνῶν).
Ἐγνώριζε λοιπόν τίς ἔντονες ἕως «χυδαῖες» ἀντιδράσεις πού θά προκαλοῦσε ἡ ἔκδοση τό 1997 τοῦ βιβλίου μέ τό ἴδιο θέμα, ὅπως ἔγινε τό 1974.
Ἐπίσης ἐγνώριζε ὅτι οἱ Τοῦρκοι θά τό ἐκμεταλλεύοντο, ὅπως καί ἔγινε. Ἤμουν προσωπικός μάρτυρας καί τῶν δύο, οἱ ὁποῖες τόν εἶχαν ἐξουθενώσει.
Καί ὅμως, ὅπως ἐτόνιζε: «… Ἀνήκω σέ ἐκείνους πού πιστεύουν, ὅτι καί τά πιό προβληματικά ἀκόμη θέματα πρέπει κάποτε νά ξεκινοῦν… μέ τήν ἐλπίδα πάντοτε ὅτι κάποιοι ἄλλοι σοφότεροι ἀργότερα θά μέ συμπληρώσουν ἤ θά μέ διορθώσουν…». Εἶναι εὐτύχημα, πάντως, ὅτι ὁ κ. Κεκαυμένος ὡς σοφότερος διορθώνει τό λάθος τόσων πολλῶν καί μεγάλων σοφῶν. Θά ἦταν ἐπίσης εὐχῆς ἔργον ἐάν τό βιβλίο εἶχε κυκλοφορήσει μέ τόν Ἄλκη Ἄγγελου νά εἶναι ἐν ζωῆ.
Εὐχαριστῶ
Μετά τιμῆς
Ι.Κ. Γεωργίου
Καρδιολόγος
6 comments
Ο σεβαστός επιστολογράφος καρδιολόγος κ. Ι.Κ. Γεωργίου, συγχωρείται να λέει τα όσα αναφέρει, πρώτον διότι είναι καρδιολόγος και όχι ιστορικός και δεύτερον γιατί σίγουρα δεν έχει διαβάσει το βιβλίο του Γιώργου Κεκαυμένου «Κρυφό Σχολειό. Τό χρονικό ἑνός μύθου», οπότε κάνει λάθος.
Βέβαια μνημονεύει τα γνωστά επιχειρήματα που μου θέτουν και εμένα εδώ και 20 χρόνια και πριν από εμένα στο δάσκαλό μου Ν.Σαρρή. Τα επιχειρήματα αντικρούονται και εξηγούνται στο προαναφερόμενο βιβλίο και ειδικά εάν κάποιος έχει την υπομονή να διαβάσει τις πηγές, ή έστω την 3τομη ” Οσμανική πραγματικότητα” εκδ. Αρσενίδη του Ν.Σαρρή.
Επομένως , γνώμη δικαιούνται οι πάντες, πλην όμως πρέπει να έχουν και ειδική γνώση επί του θέματος για να εκφράσουν σωστή ολοκληρωμένη γνώμη ( Πλάτων – Πρωταγόρας ).
Όπως, ποτέ εγώ, δεν θα έθετα ερωτήματα σ’ ένα συνέδριο Καρδιολογίας ( όντας νομικός/ ιστορικός/μουσικολόγος ) , ούτε θα επιχειρηματολογούσα ως Καρδιολόγος αναφερόμενος σε κάποιες άλλες απόψεις καρδιολόγων, που δεν δέχονται τις απόψεις των συνέδρων , καλό θα ήταν ( με όλο το σεβασμό στις υπόλοιπες χρήσιμες επιστήμες και δη την Ιατρική ), ο κάθε επιστήμονας να μένει στο αντικείμενο ερεύνης του.
Στην Ελλάδα ατυχώς νομίζουμε όλοι , ότι μπορούμε να έχουμε γνώμη για τα πάντα ( γνώμη χωρίς γνώση όμως ), ειδικά δε στις ΚοινωνικοΙστορικοΠολιτικοΝομικές επιστήμες . Μέγα, λάθος. Δεν είμαστε όλοι ειδικοί ιστορικοί επιστήμονες και δεν μπορούμε να σχολιάζουμε την ιστορία χωρίς εξειδίκευση και πρόσβαση στις πηγές και εν προκειμένω τα οθωμανικά αρχεία, η δε επίκληση απόψεων ειδικών ιστορικών δεν μας νομιμοποιεί. Αφενός γιατί οι ειδικοί μπορεί να κάνουν λάθος, ή να υπάρχουν και άλλοι ειδικοί που τους αντικρούουν, αφετέρου γιατί στην μελέτη της ιστορίας υπάρχουν κυρίως ιδεολογικοπολιτικά και υποκειμενικά κίνητρα.
Με εκτίμηση,
Κοινός νούς. Ήταν δυνατόν νά λειτουργούσαν κρυφά σχολεία κάτω άπό τήν μύτη τών τούρκων καί τών προδοτών;
Εδώ και πάνω από 50 χρόνια έχει ξεκαθαριστεί και επαναλαμβάνεται διαρκώς σε ποιο πλαίσιο εντάσσεται η αναγκαιότητα ύπαρξης κάποιας μορφής “Κρυφού Σχολειού”, που σημαίνει αναγκαιότητα ύπαρξης κάποιας μορφής εκπαίδευσης σε ιδιωτικούς χώρους, σε περιοχές όπου:
– έχουν συμβεί ταραχές και υπάρχει φόβος στον λαό (βλ. τη μαρτυρία του Κούμα για τη Λάρισα όπου γίνονταν αρπαγές παιδιών και ο ίδιος έως τα 10 χρόνια του “εφυλάττετο έγκλειστος διά τον φόβον των Γιανιτσάρων“),
– σε περιοχές όπου οι τοπικοί διοικητές αξιώνουν χρηματικές απαιτήσεις παράλογες για να επιτρέψουν την ύπαρξη σχολείων ή τον ερχομό δασκάλων.
– σε περιοχές που έχουν επαναστατήσει και εκεί συνήθως ως αντίποινα γκρεμίζονταν και απαγορεύονταν τα πάντα. Σύμφωνα με τον Κούμα, μια μεγάλη πόλη όπως η Λάρισα, δεν είχε σχολείο επί 30 ολόκληρα χρόνια. Το σχολείο αυτό γνωρίζουμε ότι το είχαν γκρεμίσει. Θα ήταν λοιπόν παράλογο να σκεφτούμε ότι επειδή δεν υπήρχε σχολείο, στη Λάρισσα για 30 χρόνια δεν υπήρξε κανείς που να έμαθε γράμματα. Προφανώς, μέσα σε σπίτια ή σε κάποια αποθήκη, ή σε κάποιο μοναστήρι, μερικά παιδιά με τη βοήθεια κάποιου που γνώριζε γράμματα θα έμαθαν τα στοιχειώδη. Θα έπρεπε αυτό να είναι κρυφό; Ασφαλώς. Και μόνο αν σκεφτεί κανείς την τρομοκρατία που επικρατούσε μετά τα Ορλωφικά και σύμφωνα με τις περιγραφές του Κούμα, θα ήταν απαραίτητο αυτό να γίνεται στα κρυφά, είτε για να μην υπάρξουν απαγωγές παιδιών, είτε για να μην παρέμβουν οι κατακτητές και απαιτήσουν χρήματα ακόμα και γι’ αυτό.
Όπως λοιπόν σημειώνει ο Γριτσόπουλος, το να μένει κάποιος προκλητικά στο γεγονός ότι δεν υπάρχει ρητή απαγόρευση, μέσα σε ένα τόοσ ταραγμένο πλαίσιο όπως η Τουρκοκρατία, σίγουρα οδηγεί σε πλανεμένα συμπεράσματα.
“[…] η ιστορία […] δεν έχει να αναφέρη, εκτός της Μεγάλης του Γένους Σχολής, ως η Πατριαρχική Σχολή τελικώς ωνομάσθη, κανέν παράδειγμα φανερού και ανεγνωρισμένου σχολείου καθ’ όλην σχεδόν την διάρκειαν του ΙΣΤ΄ αιώνος […] άλλοι ισχυρίσθησαν ότι εκ του δοθέντος προνομίου πηγάζει η ελευθερία της οργανώσεως της παιδείας και επομένως ελειτούργησαν ελευθέρως σχολεία, είναι δε ιστορικόν ψεύδος το κατά κόρον εξαρθέν Κρυφό Σχολειό. Όντως δεν υπάρχει μαρτυρία ότι απηγορεΰετο η λειτουργία σχολείων […] Δεν πρέπει να μας διαφεύγη όμως ότι εις όλα του τα κεφάλαια σχεδόν η ισχύς του προνομίου εξηρτάτο από την βούλησιν του σουλτάνου, και των εκπροσώπων του εις τας επαρχίας, καθώς και από την ικανότητα εξαγοράς των οργάνων της τουρκικής διοικήσεως […] Απηγορεύετο λοιπόν κατ’ ουσίαν η ίδρυσις και λειτουργία σχολείων, ενώ δεν απηγορεύετο επισήμως“.
(Τ. Γριτσόπουλος, “Το Κρυφό Σχολειό”, “Παρνασσός” 4.1 (1962), σελ. 73-74)
Δεν μας αφορούν οι άναρθρες κραυγές των αποδομητών, τις αγνοούμε. Η λαϊκή κληρονομιά, οι θρύλοι και οι παραδόσεις μας μιλάνε για “Κρυφό Σχολειό”. Αυτό πιστεύουμε εμείς οι Έλληνες, δεν περιμέναμε κανέναν “Αγγέλου” να μας …διαφωτίσει. Σε όποιον αρέσουμε λοιπόν, και οι ελληνόφωνοι ας πιστεύουν ότι θέλουν αυτοί. Στο κάτω κάτω, οι ίδιοι (οι ελληνόφωνοι) λένε ότι έχουμε “δημοκρατία” και ο καθένας μπορεί να λέει ό,τι του κατέβει. Σωστά, προοδευτικάριοί μου;
Απαντήσεις στην επιστολή θα βρει ο αναγνώστης στα σχόλια κάτω από τα δύο άρθρα, στα οποία απαντά ο επιστολογράφος.
Σε ποιά “πανεπιστήμια” της οθωμανικής επικράτειας αναφέρεται ο κ. Γεωργίου, είναι άγνωστο. Αν γνωρίζει κανέναν Oθωμανό επιστήμονα που σπούδασε σε οθωμανικό πανεπιστήμιο, καθώς και κάποιο επιστημονικό περιοδικό που εκδιδόταν από αυτά τα “πανεπιστήμια”, μπορεί να μας ενημερώσει. Επειδή o ίδιος είναι επιστήμων, δεν νομίζω ότι χρειάζεται να τον παραπέμψουμε στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια της αντίστοιχης περιόδου. Άλλοι δείκτες ελευθερίας της μόρφωσης είναι τα τυπογραφεία, τα αστεροσκοπεία, οι επιστημονικές εταιρείες κτλ, για τα οποία δεν νομίζω ότι χρειάζεται να γίνει σύγκριση μεταξύ Οθωμ. αυτοκρατορίας και Ευρώπης ή Αμερικής. Κλείνω με ένα παράδειγμα: Όταν o σουλτάνος Μουράτ Γ’ προσπάθησε να στήσει ένα υποτυπώδες αστεροσκοπείο στην Κωνσταντινούπολη το 1577, του το διέλυσαν οι μουλάδες επειδή η αστρονομία ήταν αντίθετη με το Κοράνιο (https://en.wikipedia.org/wiki/Constantinople_Observatory_of_Taqi_ad-Din ). Αυτό μας δείχνει και την ισχύ που είχε ο σουλτάνος, που τάχα “δεν απαγόρευε την εκπαίδευση των Ελλήνων”. Σημασία δεν έχει τί νόμιζε ο σουλτάνος, αλλά τί έκρινε ο κάθε τοπικός καδής.