Αραβική άνοιξη και ευρωπαϊκός χειμώνας

Γράφει ο Ανδρέας Σταλίδης.

Η Χίλλαρυ Κλίντον ως υπουργός εξωτερικών την πρώτη θητεία του Ομπάμα (2009-2012) οργάνωσε κατά το πρώτο μισό της θητείας της την λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη», η οποία αποσκοπούσε στην ανατροπή πολλών κυβερνήσεων στη βόρειο Αφρική και Μέση Ανατολή.

Η υλοποίηση του σχεδίου ξεκίνησε να τον Δεκέμβριο του 2010 στην Τυνησία. Ακολούθησαν οι χώρες: Αλγερία, Ιορδανία, Ομάν, Αίγυπτος, Υεμένη, Τζιμπουτί, Σομαλία, Σουδάν, Ιράκ, Μπαχρέϊν, Λιβύη, Κουβέϊτ, Μαρόκο, Μαυριτανία, Λίβανος, Σαουδική Αραβία, Συρία, Ιρανικό Κουζενστάν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Παλαιστίνη. Σε όλες αυτές τις χώρες ξέσπασαν διαδηλώσεις μέσα σε περίοδο περίπου τεσσάρων μηνών. Σε ορισμένες περιπτώσεις κλιμακώθηκαν και οδήγησαν σε ανατροπές καθεστώτων και κυβερνήσεων.

Αποτελέσματα: έξι κυβερνήσεις ανατράπηκαν (σε δύο χώρες από δύο φορές), έγιναν τρεις εμφύλιοι πόλεμοι (Συρία, Ιράκ, Λιβύη) και σε έξι επιπλέον χώρες έγιναν κυβερνητικές αλλαγές χωρίς πλήρη ανατροπή του καθεστώτος. Σύνολο περίπου 380.000 νεκροί.

Παράπλευρο αποτέλεσμα η δημιουργία του Ισλαμικού Κράτους, το οποίο από τότε που κατέκτησε τη Μοσούλη στο Βόρειο Ιράκ και αφ’ ενός ανακάλυψε εκεί μεγάλα συναλλαγματικά αποθέματα, αφ’ ετέρου πήρε στον έλεγχό της πετρελαιοπηγές τις περιοχές, τις οποίες εκμεταλλεύεται κυρίως μέσω της Τουρκία (η οποία το πουλάει για λογαριασμό της), απέκτησε πολύ μεγάλη ισχύ.

Άλλο παράπλευρο αποτέλεσμα: περίπου 6.6 εκατομμύρια πρόσφυγες. 2.7 στην Τουρκία, 1.1-1.5 στον Λίβανο, 0.7-1.3 στην Ιορδανία, 480χιλ στη Γερμανία, 480χιλ στην Ελλάδα, 420χιλ στη Σαουδική Αραβία κοκ. Η Ευρώπη έχει εξαντλήσει τα όριά της και ήδη φέρεται αλλοπρόσαλλα.

Η Τουρκία τους χρησιμοποίησε ως διπλό άσσο στο μανίκι. Φιλοξενούσε 2-2.5 εκατομμύρια Σύριους πρόσφυγες ήδη από το δεύτερο μισό του 2011 και τους είχε εγκαταστήσει στοχευμένα σε περιοχές της νοτιανατολικής Τουρκίας, ώστε να αλλοιώσει την πληθυσμιακή υπεροχή των Κούρδων με το βλέμμα στο μέλλον. Η δεύτερη χρήση τους ήταν το 2015 όταν αντιλήφθηκε μία πιο χαλαρή μεταναστευτική πολιτική από την Ελλάδα. Τότε, διευκόλυνε με διάφορους τρόπους τη ροή των μεταναστών προς την Ευρώπη (από 250χιλ το 2014 στο 1 εκατομμύριο το 2015 και από 70.000 μέσω Ελλάδας το 2014 στις 840.000 μέσω Ελλάδας το 2015). Την άνοιξη του 2016, η Ευρώπη παραδέχθηκε τον διπλωματικό άσσο της Τουρκίας, συνειδητοποίησε την εξάρτησή της και προέβη σε μία συμφωνία μαζί της, κατά την οποία ικανοποίησε ή υποσχέθηκε να ικανοποιήσει όλα της τα αιτήματα. Το τελευταίο της αίτημα είναι η παύση απαίτησης βίζας για Τούρκους πολίτες στην Ευρώπη. Μόνον η Κύπρος αντιστέκεται σ’ αυτό το αντάλλαγμα και ζητά το αυτονόητο: να αναγνωριστεί η Κύπρος από την Τουρκία.

Άλλη παράπλευρο αποτέλεσμα: 30.000 τζιχαντιστές εκπαιδεύονται σήμερα στη Συρία και το Ιράκ από το Ισλαμικό Κράτος, προερχόμενοι από περισσότερες από 100 χώρες. Η ισλαμική τρομοκρατία έχει ανέβει κατακόρυφα, όχι πάντα σε χώρες της Δύσης (οπότε και μεταδίδεται από τα δυτικά ΜΜΕ) αλλά και σε χώρες της Αφρικής και Ασίας. Η αύξηση αυτή αναμένεται να συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια με τραγικές συνέπειες για την καθημερινότητα, τη ζωή και την κοινωνική συνοχή σε πολλές χώρες του κόσμου.

Άλλο παράπλευρο αποτέλεσμα: οι τριγμοί στα θεμέλια της Ευρώπης γίνονται ολοένα ισχυρότεροι. Άνοδος της ακροδεξιάς, άνοδος του απομονωτισμού, απογύμνωση των ευρωπαϊκών ηγεσιών. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο απλό όσο να πανηγυρίζουν οι παλαιοί ή όψιμοι ευρωσκεπτικιστές ότι η ευρωπαϊκή ομοσπονδοποίηση είναι πια όνειρο απατηλό και επιτέλους επιστρέφει το έθνος-κράτος στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Αυτή η ανάγνωση είναι μεν ορθή, όμως επί της ουσίας δεν βοηθά: είναι επιδερμική και επικίνδυνη. Μία πολιτική ένωση (ανεξαρτήτως του βαθμού ολοκλήρωσης σε επιμέρους τομείς, όπως η διακυβέρνηση, η οικονομία, οι εξωτερικές σχέσεις, η άμυνα κλπ) αποτελεί πρωτίστως την απαραίτητη προϋπόθεση συνεννόησης και συντονισμού για να βρεθούν λύσεις σε κοινά προβλήματα. Ακριβώς λοιπόν τη στιγμή που τα παγκόσμια αυτά προβλήματα (όπως πχ η Ισλαμική τρομοκρατική απειλή ή οι επιμέρους κοινωνικές αντοχές όλων πλέον των χωρών της Ευρώπης, τα οποία είναι κοινά και θεμελιώδη προβλήματα σήμερα και είναι αδύνατον να αντιμετωπιστούν κατακερματισμένα) όχι απλώς χτυπούν την πόρτα, αλλά έχουν εισέλθει για τα καλά μέσα στα σπίτια μας, ακριβώς τη στιγμή που χρειάζεται ο συντονισμός για την από κοινού αντιμετώπιση των προβλημάτων, τώρα είναι που απαξιώνεται η ευρωπαϊκή ηγεσία (δικαίως, ίσως, διότι αποδείχθηκε ολίγιστη), απαξιώνονται οι θεσμοί συνεννόησης (δικαίως, ίσως, διότι αποδείχθηκαν γραφειοκρατικά εργαλεία), απαξιώνεται ακόμα και το αίτημα συνεννόησης! Το ερώτημα «τι κάνουμε;» δεν βρίσκει εύκολη απάντηση. Μάλλον δεν βρίσκει καθόλου απάντηση.

Γιατί όλα αυτά; Επειδή από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2000, προετοιμάστηκε σε θεωρητικό επίπεδο η αλλαγή του χάρτη στη Μέση Ανατολή σε μία πιο φιλική προς τη Δύση εκδοχή της, και κατά το τέλος της προετοιμασίας αυτής επιχειρήθηκε η ξαφνική ανατροπή των ισορροπιών με μιας. Αν επρόκειτο για φοιτητική εργασία χωρίς ευρύτερο αντίκτυπο θα λέγαμε ότι εκπονήθηκε και εκτελέστηκε επιπόλαια και επιφανειακά, χωρίς υπολογισμό αντιδράσεων. Δυστυχώς δεν ήταν έτσι. Ήταν παιχνίδι με τη φωτιά.