Γράφει ο Ανδρέας Σταλίδης.
Δημοσιεύθηκε στην Εστία στις 15 Νοεμβρίου 2016
Σε πολλές απόπειρες ανάλυσης ενός παγκόσμιου πολιτικού φαινομένου αυτές τις ημέρες, μπήκαν στην ίδια παράγραφο οι λέξεις: Trump, BREXIT, δημοψήφισμα, ΣΥΡΙΖΑ, Λεπέν, Ουγγαρία. Στο σκεπτικό τέτοιων κειμένων θα συναντήσει κανείς όρους όπως: φτωχοί-πλούσιοι, οικονομική κρίση, λαϊκισμός, δημαγωγία, εθνικισμός, ξενοφοβία, ρατσισμός, κοινωνικοί αποκλεισμοί, ανισότητες κλπ. Πίσω από την ορολογία αυτή κρύβεται η έννοια της «ηλιθιότητας»: οι ηλίθιοι επηρεάζονται από τα σύμβολα, τον αυθορμητισμό , είναι ευάλωτοι στον συναισθηματικό λόγο, την εύηχη ρητορεία, και ασφαλώς ευθυγραμμίζονται ευκολότερα με έναν ηλίθιο διότι είναι του επιπέδου τους.
Τι είναι όμως ηλιθιότητα και νοημοσύνη; Κατ’ εμέ, η ευφυία σχετίζεται με το πόσο συχνά παρατούμε τη νοητή μας θέση, ώστε να δούμε τα πράγματα από μία διαφορετική γωνία. Ασφαλώς με κόπο. Αντίστοιχα, ηλιθιότητα είναι η υιοθέτηση μίας σταθερής οπτικής στα πράγματα και η αδυναμία – ή και αδιαφορία – να δει κανείς τα πράγματα από διαφορετική σκοπιά. Η επιμονή στην ίδια οπτική, καθιστά τον άνθρωπο προβλέψιμο, ξεροκέφαλο και κλειστό. Αντίθετα, ο εθισμός στη συνεχή μεταπήδηση σε άλλες γωνίες, ανοίγει το μυαλό του ανθρώπου, τον κάνει δεκτικό σε παρατηρήσεις, άρα βελτιώσεις, και γενικότερα μεγεθύνει το εύρος αντίληψης του κόσμου.
Πώς μπορεί να αξιολογήσει κανείς μία άποψη, η οποία απαξιώνει την οπτική γωνία των άλλων, θεωρώντας ότι γνωρίζει όλο τους το σκεπτικό; Άνθρωποι, οι οποίοι σε καμία στιγμή της ζωής τους δεν έζησαν στις ΗΠΑ, ή συνομίλησαν με άνθρωπο που έζησε στις ΗΠΑ, αποφαίνονται με βεβαιότητα για το «ποιος κέρδισε στο debate», ποιον «πρέπει» να ψηφίσουν, ποιος θα τους ωφελήσει περισσότερο, για το πνευματικό επίπεδο όσων ψηφίσουν τη λάθος επιλογή, και ποια κριτήρια διαμορφώνουν τις επιλογές τους. Ίσως γι’ αυτό στην ελληνική αυτός θα ονομάζονταν υπερ-όπτης.
Αν υποθέσουμε ότι υπάρχει ένας Έλληνας, ο οποίος δεν πίστεψε ποτέ τη ρητορική του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτός ο άνθρωπος τώρα, διαβάζει την άποψη ενός Χιλιανού σε κοινωνικό δίκτυο για το πόσο «ηλίθιοι» και ευάλωτοι στη φθηνή δημαγωγία είναι οι Έλληνες που ψηφίζουν ΣΥΡΙΖΑ. Δεν θα του φαινότανε γελοία η κατηγορία, παρόλο που ίσως συμφωνεί; Μπορεί ο ίδιος να μην ενέδιδε στις εύπεπτες υποσχέσεις, όμως εύκολα μπορεί να αντιληφθεί το σκεπτικό των συμπολιτών του: τον πόνο, τις οικονομικές επιπτώσεις, την απόγνωση, την απελπισία. Θα έμπαινε λοιπόν στη θέση τους, ως νοήμων, και θα επέστρεφε τους χαρακτηρισμούς στον Χιλιανό.
Γιατί νομίζουμε ότι είμαστε καλύτεροι από τον Χιλιανό όταν μιλάμε για τις ΗΠΑ; Ένα παράδειγμα. Ο Donald Trump ανέφερε επανειλημμένα τα ονόματα πόλεων των Πολιτειών που έκριναν τελικά το αποτέλεσμα, και τα προβλήματα των κεντρικών περιοχών τους (inner cities). Στις 4.5 ώρες των τριών debates, ίσως ξεπέρασε τις 100 τέτοιες αναφορές. Μήπως τελικά αυτό άγγιξε το κρίσιμο 3-4% των Πολιτειών αυτών, όπου τελικά σάρωσε παρά τις προσδοκίες; Μήπως τελικά ο προερχόμενος εκτός πολιτικής μήτρας και εμφανιζόμενος μάλιστα ως «ηλίθιος» είχε τελικά μία πιο πειστική και αποτελεσματική επικοιωνιακή στρατηγική απέναντι σε εκατομμύρια ανθρωποώρες αναλύσεων πολιτικού μάρκετινγκ της αντιπάλου του;
Είναι χαρακτηριστικό των ιδιοφυΐων να κερδίζουν κάτι με την ταμπέλα του ηλιθίου. Ταυτόχρονα, η απαξίωση της οπτικής γωνίας των άλλων, λόγω διαφωνίας είναι χαρακτηριστικό των ηλιθίων. Συμπερασματικά: δεν επιδέχεται απλοϊκών αναλύσεων η νίκη του Trump. Ούτε στερείται βαθύτερου νοήματος.
15 comments
Τον Τραμπ τον εκανε Προεδρο το Rust Belt, οι βιομηχανικες Πολιτειες γυρω απο τις Μεγάλες Λιμνες, που του εδωσαν 64 ζουμερους εκλεκτορες.Δεν κερδισε μονο το Οχάιο. Kερδισε το Μιτσιγκαν, το Γουισκονσιν και την Πενσυλβανια. Κανενας Ρεπουμπλικανος δεν ειχε κερδισει τις τρεις αυτες Πολιτειες μετα το 1988. Προκειται για απιστευτο πολιτικο αθλο. Τις κερδισε χαρη στις ψηφους των λευκων βιομηχανικων εργατων. Τους εταξε οτι θα τις βρεξει στους αυτοκινητοβιομηχανους που ενω την ειχαν κανει για Κινα και Μεξικο, μετα εκαναν επανεισαγωγη των αυτοκινητων τους στις ΗΠΑ. Αυτο αγγιξε τις καρδιες των white blue collar workers του Πιτσμπουργκ και του Ντιτρόιτ. Πολυ εξυπνο, αλλα δεν ειναι καθολου βεβαιο οτι μπορει να το κανει.
Τόσο εύκολο δηλαδή ε; να πας και να πεις ότι θα ξαναφέρεις τις βιομηχανίες και εκλέγεσαι προεδρος. Πώς και δεν το είπε κανένας άλλος πιο πριν; τόσοι άνθρωποι απέτυχαν.
Μόνο αν υπολογίσει κάνεις ποιο ποσοστό των ψηφοφόρων υποτίθεται ότι προσέβαλε (γυναίκες =51%, ισπανόφωνους, μαύρους, λοιπές εθνικές και φυλετικες μειονότητες, κοινωνικές μειονότητες, μορφωμένους λευκούς άνδρες κλπ), και το 100% να έπαιρνε από τους υπόλοιπους, δεν θα ξεπερνούσε το 5-10%. Άρα, κάτι άλλο συμβαίνει.
Εδώ γράφω ποιος _δεν_ είναι ο λόγος που κέρδισε (επειδή ο ίδιος και οι ψηφοφόροι είναι ηλίθιοι). Το ποιοι είναι οι λόγοι που κέρδισε δεν είναι τόσο απλό να το αναλύσει κανείς. Είναι λίγο πιο πολύπλοκο. Θα το δούμε ίσως σε άλλη στιγμή. Αυτό είναι το νόημα του κειμένου.
Ανδρέας.
Ὁ Θεὸδωρος Πάγκαλος (ἐγγονός, ὄχι πάππος) εἶχε δηλώσει ὅτι, έπειδὴ πῆρε θέση κατὰ τῆς ἰδιωτικοποιήσεως τῶν ναυπηγείων Ἐλευσῖνος καὶ Σκαραμαγκᾶ, θὰ ἐξελέγετο ἐς ἀεὶ βουλευτὴς ἀπὸ τοὺς ψηφοφόρους τοῦ Ὑπολοίπου Ἀττικῆς. Ἁς μὴν ὑποτιμοῦμε τὴν δύναμη τῆς βλακείας. Φυσικὰ καὶ δὲν εἶναι τὸ πᾶν, ἀλλὰ εἶναι σημαντικὴ δύναμη καί, κυρίως, παροῦσα καὶ δρῶσα σὲ κάθε κοινωνία. Κατ’ ἐξοχήν δέ, στὶς ΗΠΑ, ὅπου τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα πού διαχειρίζεται τὸ δημόσιο, μὲ τὴν γενναιόδωρο σύμπραξη τῶν συνδικαλιστῶν τῆς ἐκπαιδεύσεως, παράγει αὐστηρῶς ἀναλφαβήτους. Ἀλλὰ αὐτοὺς ὁ Τρὰμπ δὲν τοὺς προσέβαλε … Καί βεβαίως, ὅσοι μετανάστες ἔχουν καταφέρει νὰ νομιμοποιηθοῦν στὶς ΗΠΑ δὲν προσβάλλονται καθόλου ποὺ ὁ Τρὰμπ θὰ κλείσῃ τὰ σύνορα μὲ τεῖχος. Αὐτοὺς τοὺς συμφέρει αὐτό.
Ἄ, καὶ ἡ ἀρχικὴ ἀνάρτηση συγχέει τὴν ἡλιθιότητα τῶν ψηφοφόρων τοῦ Τρὰμπ μὲ τὴν νοημοσύνη τοῦ Τράμπ, ὁ ὁποία, νομίζω, δὲν μπορεῖ νὰ ἀμφισβητηθῇ. Οὔτε εἶναι βέβαιον ὅτι ὅλοι οἱ ἠλίθιοι τῶν ΗΠΑ ψήφισαν Τράμπ. Ἁπλῶς ἀρκετοί …
Σχετικῶς, ὑπάρχει καὶ τὸ γνωστὸ ἀπόκρυφο ἀνέκδοτο, ποὺ ἀποδίδεται στὸν Ἄντλαϊ Στήβενσον, ὁ ὁποῖος διημφισβήτησε δὶς στὸν Ντουάϊτ Ἄϊζενχάουερ τὴν προεδρία τῶν ΗΠΑ : «Κύριε Στήβενσον, θὰ σᾶς ψηφίσουν ὅλοι οἱ σκεπτόμενοι ἄνθρωποι» «Καὶ τί νὰ τὸ κάμω αὐτὸ κυρία μου ; Δέν εἶναι ἀρκετό. Ἐγὼ χρειάζομαι τὴν πλειοψηφία». Ἀκόμα πιὸ εὔστοχη εἶναι ἄλλη ρῆσις τοῦ ἐξόχου ρήτορος, αὐτὴν τὴν φορὰ σχετικὴ μὲ τὴν Χίλαρυ : «Λόγοι ὑπολογισμένοι νὰ τοὺς πιάσουν ὅλους, μπορεῖ νὰ μὴν πιάσουν, τελικῶς, κανέναν». Αὐτὴ ἡ συλλογιστικὴ μπορεῖ, πράγματι, νὰ ἑρμηνεύῃ ἕνα μέρος τῆς ἐπιτυχίας τοῦ Τράμπ. Ἐμφανίσθηκε ὡς ἄνθρωπος πού δὲν κάθεται στὸν φράχτη διστάζοντας, άλλὰ πηδᾷ (καὶ μεταφορικῶς, ὅπως εἴδαμε) στὴν ἀρένα και παίρνει θέση, ἔστω καὶ λανθασμένη : «Εἶναι κι αύτὴ μιὰ στάσις · νιώθεται»
Ευχαριστώ για το σχόλιο, αγαπητέ κ. Γεωργάνα.
Να προσθέσω κάτι που σας διέφυγε. Το άρθρο ακουμπάει τρεις ηλιθιότητες, αλλά μιλάει κυρίως για μία από αυτές. Οι δύο πρώτες είναι του Τραμ-π και των ψηφοφόρων, αλλά η τρίτη και βασική είναι μία άλλη. Είναι η ηλιθιότητα όσων αποφαίνονται αφ’ υψηλού επί των δύο πρώτων ηλιθιοτήτων. Δεδομένης της σοβαροφάνειάς τους, μάλλον ξεπερνά τις δύο πρώτες, ίσως και κατά τάξη μεγέθους.
Μία δεύτερη, πιο προσεκτική ανάγνωση, θα σας πείσει ότι αυτό είναι το νόημα.
Ανδρέας.
@Admin
Προφανως ειναι πολλες οι αιτιες της νικης του Τραμπ.
Υποθετω ομως οτι γνωριζετε πώς λειτουργει το πλειοψηφικο αμερικανικο εκλογικο συστημα. Δειτε τον εκλογικο χαρτη. Χωρις τις πολιτειες του Rust Belt που προανεφερα, τις οποιες επαναλαμβανω ουδεις Ρεπουμπλικανος κερδισε μετα το 1988, ο Τραμπ αποκλειεται να εβγαινε Προεδρος. Προσωπικα τον ειχα ξεγραμμενο λιγο πριν τις εκλογες, διοτι τα μαθηματικα των 270 ψηφων δεν εβγαιναν με τιποτα χωρις εστω μια απο αυτες τις Πολιτειες.
Ο φιλοδημοκρατικος σκηνοθετης Μαικλ Μουρ προεβλεψε με εξαιρετικη ακριβεια το…….καλοκαιρι οχι μονο την ηττα της Χιλαρυ αλλα και τις κυριες αιτιες της.
http://michaelmoore.com/trumpwillwin/
Υπαρχουν και αλλες αιτιες που δεν θελει να παραδεχθει ο Μουρ. Η μετριοπαθης εξωτερικη πολιτικη του Τραμπ γοητευσε πολλους σκεπτομενους πολιτες. Η Χιλαρυ ειναι διεφθαρμενη μεχρι μυελου οστεων. Και πολλα αλλα…………
53 % πηρε ο Τραμπ στις λευκες γυναικες. Καθολου ασχημα.
https://www.theguardian.com/us-news/2016/nov/10/white-women-donald-trump-victory
Πολύ ενδιαφέρουσα και η τοποθέτηση του Μουρ και τα έξιτ-πολλς με τις ψήφους των γυναικών. Πιο πριν εννοούσα ότι για να καταφέρει να κερδίσει τις συγκεκριμένες Πολιτείες με μικρή διαφορά λόγω των συγκεκριμένων υποσχέσεων, έπρεπε πρώτα να χτίσει μία σχετική ισορροπία με την Κλίντον, πάνω στην οποία να πάρει τη μικρή διαφορά στο τέλος. Δηλαδή ότι όλοι οι παράγοντες παίζουν ρόλο. Συμφωνούμε 🙂
Ανδρέας.
Νομίζω ἡ ἐνασχόλησις μὲ τὶς ἀφ’ ὑψηλοῦ ἀπόψεις τρίτων καὶ τετάρτων, εἴτε σοβαροφανεῖς εἶναι αὐτές εἴτε καὶ γνησίως σοβαρές, εἶναι χάσιμο χρόνου. Πιὸ σημαντικὸ εἶναι νὰ ἀξιολογῇ κανεὶς τὰ γεγονότα καὶ τὰ πρόσωπα τῶν πρωταγωνιστῶν, ἀκόμη καὶ τοῦ χοροῦ τοῦ δράματος, δηλαδὴ τῶν ἐκλογέων, παρὰ τὸ τὶ λέει καὶ γράφει ἡ χορεία τῶν θεατῶν καὶ παρατηρητῶν καὶ αὐτῶν πού κρίνουν τοὺς παρατηρητάς καὶ πάει λέγοντας.
Δὲν ὑπάρχει καμμία ἀμφιβολία ὅτι ἡ «ὁπτικὴ γωνία» τῶν ἡλιθίων χρήζει ἐξ ἴσου σοβαρᾶς μελέτης ὅσο καὶ τῶν ὑπολοίπων ἀνθρωπων. Οὔτε συγχωρεῖται νὰ τοὺς ὑποτιμᾶ κανεὶς μόνο καὶ μόνον διότι εἶναι ἡλίθιοι. Ἔχουν καὶ αὐτοὶ τὰ ἴδια δικαιώματα καὶ ὑποχρεώσεις ποὺ ἐξασφαλίζει καὶ ἐπιβάλλει σὲ ὅλους ἡ συμμετοχὴ σὲ κοινωνία. Πρέπει έν τούτοις νὰ δεχθοῦμε, ἐπίσης, ὅτι ὁ διάλογος μὲ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους δὲν εἶναι ἐφικτός, ἀφοῦ «δὲν ἀντιλαμβάνονται νοητικῶς τὸν κόσμον». Δἑν εἶναι αὐτὴ ἀφ’ ὑψηλοῦ κρίσις, άλλὰ ἁπλῆ πρακτικὴ σύστασις. Ἀπὸ μία συγκεκριμένη «ὀπτικὴ γωνία», ἒνα σὺν ἕνα μπορεῖ νὰ ἁθροίζονται καὶ στὸ τριάντα πέντε. Δὲν εἶναι ὑποτίμησις οὔτε ἀφ’ ὑψηλοῦ θεώρησις, ὅταν ἁρνηθῶ νὰ πάρω ἀπὸ σᾶς δύο κέρματα τοῦ ἑνὸς εύρὼ τὸ καθ’ ἕνα καὶ νὰ σᾶς δώσω εἰς άντάλλαγμα τριανταπέντε κέρματα τοῦ ἑνὸς εὐρώ. Τὸ ὅτι θὰ βρῆτε, ἴσως, κάποιον τόσο άνόητο ὥστε νὰ δεχθῆ τὴν άνταλλαγὴ δὲν σᾶς καθιστᾶ «νικητή», άλλά, νομίζω, ἀπατεῶνα. Διότι ὁ συγκεκριμένος ἀνόητος μπορεῖ καὶ νὰ πιστεύῃ ἀπὸ τὴν «ὀπτική του γωνία» ἀκόμη καὶ ὅτι τὸ ἕνα άπὸ τὰ κέρματα πού τοῦ δώσατε εἶναι ἰδιαιτέρως «γούρικο».
Το γαρ πολύ της θλίψεως …
Ὑπάρχει καὶ τὸ «χαζὸ παιδί, χαρὰ γεμᾶτο …»
Γράφετε: «Δὲν ὑπάρχει καμμία ἀμφιβολία ὅτι ἡ «ὁπτικὴ γωνία» τῶν ἡλιθίων χρήζει ἐξ ἴσου σοβαρᾶς μελέτης ὅσο καὶ τῶν ὑπολοίπων ἀνθρωπων. Οὔτε συγχωρεῖται νὰ τοὺς ὑποτιμᾶ κανεὶς μόνο καὶ μόνον διότι εἶναι ἡλίθιοι.»
Μα εγώ λέω ότι δεν είναι ηλίθιοι (ώστε να μελετήσουμε το σκεπτικό τους ως τέτοιο). Λέω ότι έχουν απλώς μία οπτική γωνία διαφορετική από αυτού, ο οποίος τους κρίνει ως ηλίθιους. Λέω ότι αν κάτι είναι ηλίθιο στην επισκόπηση της νίκης του Τραμπ δεν είναι ότι ο ίδιος είναι ηλίθιος ή ότι οι ψηφοφόροι του είναι ηλίθιοι, αλλά είναι όσοι θεωρούν ότι συμβαίνουν αυτά τα δύο. Είναι ηλίθιοι ακριβώς επειδή πιστεύουν ότι οι υπόλοιποι είναι ηλίθιοι, ενώ αυτοί οι υπόλοιποι, απλώς έχουν μία διαφορετική οπτική και διαφορετική ιεράρχηση των αξιολογήσεών τους. Διότι είναι ηλίθιο να θεωρεί κανείς ότι μόνον αυτός έχει τη «σωστή» οπτική των πραγμάτων και όποιος διαφωνεί, πρέπει ντε και καλά να είναι ηλίθιος, αλλιώς δεν εξηγείται η διαφορετική θεώρηση. Αν κάποιος λογίζεται για έξυπνος και ξεκινά την ανάλυσή του με το ότι οι ψηφοφόροι είναι ηλίθιοι και πρέπει να μελετήσουμε το σκεπτικό τους ως ηλίθιο, τότε αυτοακυρώνεται. Μπορεί να γίνει ανάλυση χωρίς αξιολογήσεις ηλιθιότητας.
Παράδειγμα: οι κάτοικοι της τάδε Πολιτείας νοιάζονται για τα προβλήματα της γειτονιάς τους περισσότερο από τις υποτιθέμενες σεξιστικές επιθέσεις του Τραμπ (ή των emails της Χίλλαρυ). Άρα δίνω το βάρος σ’ αυτό.
Αντιπαράδειγμα: οι κάτοικοι της τάδε Πολιτείας είναι ηλίθιοι και νοιάζονται για τα προβλήματα της γειτονιάς τους περισσότερο από τις σεξιστικές επιθέσεις του Τραμπ ‘η τα εμαιλς της Χίλλαρυ, άρα εγώ είμαι έξυπνος που επικεντρώνω την επικοινωνία μου σ’ αυτά τα δύο θέματα, διότι έτσι τους φέρνω στη δική μου αξιολόγηση, τους κάνω λιγότερο ηλίθιους και κερδίζω ψήφους περισσότερο νοημόνων ψηφοφόρων (ώστε, αν χάσω, μετά να λέω ότι έχασα από ηλίθιους).
Είμαι τώρα σαφέστερος;
Ανδρέας.
… γεννά παραφροσύνην.
Διαδίδεται ότι στους τεθλιμμένους συγγενείς των Βρυξελλών ου μην αλλά και της καθ’ ημάς Τζαμαχιρίας μοιράστηκαν επ’ εσχάτων πλερέζες και σερβιρίστηκε ξυδάκι. Αληθεύει;
Είμαι τώρα σαφέστερος;
Ανδρέα,
Δεν θα μπορούσες να γίνεις σαφέστερος. Τα άρθρα και τα σχόλιά σου διακρίνει τέτοια σαφήνεια, που μόνον ένας … ηλίθιος δεν θα μπορούσε να σε καταλάβει. Αλήθεια, είχες σκεφτεί ποτέ σου να γίνεις δάσκαλος; Δεν κάνω πλάκα, έχεις το χάρισμα!
Η σαφήνεια του Ανδρέα είναι στ’ αλήθεια κρυστάλλινη, αλλά δυστυχώς αυτό δεν αρκεί. Πρέπει και η άλλη πλευρά να είναι επιδεκτική αντιλόγου, να σέβεται τις αποδεικτικά θεμελιωμένες απόψεις, να θεραπευτεί από το σύνδρομο του ιδιοκτήτη της βεβαιότητας και να μην οχυρώνεται πίσω από το ακλόνητο νεοελληνικό επιχείρημα «ου με πείσεις καν με πείσης». Με ένα λόγο, πρέπει και η άλλη πλευρά να χαρακτηρίζεται από καλοπιστία. Διαφορετικά, θα εξακολουθήσει να ονειροφαντασιώνεται ότι αποτελεί την κιβωτό της ευθυκρισίας σε ένα σύμπαν ηλιθιότητας, οπότε ο ατυχής που θα εμπλακεί σε διάλογο μαζί της θα νιώθει πως είναι «φωνή βοώντος εν τη ερήμω». Σαν τον πλατωνικό Σωκράτη, που είχε πει κάποτε σε έναν συνομιλητή του: «Μου δίνεις την εντύπωση ότι δεν απευθύνομαι σε άνθρωπο αλλά…σε μυλόπετρα»!…
Η σαφήνεια του Ανδρέα είναι στ’ αλήθεια κρυστάλλινη, αλλά δυστυχώς αυτό δεν αρκεί
Εμένα μού αρκεί, διότι τον καταλαβαίνω, εν αντιθέσει προς άλλους, που μού είναι δύσκολο έως αδύνατο να τούς καταλάβω. Η άλλη πλευρά δεν με αφορά.