Οι εξελίξεις στο Κυπριακό και το Νέο Σύστημα Ασφαλείας για την Κύπρο

του Βασιλείου Κοίλιαρη*

Λευκωσία, Τετάρτη, 23 Νοεμβρίου 2016

Ευρισκόμενοι σε ένα ακόμη σημείο καμπής στις διαπραγματεύσεις για την επίλυση του χρόνιου Κυπριακού ζητήματος, σκοπός της παρούσας παρέμβασης είναι να συνεισφέρει στο δημόσιο διάλογο και στην ευρύτερη προσπάθεια που γίνεται, από διαφορετικές προσεγγίσεις και συμφέροντα, για την ενημέρωση του Κυπριακού λαού και των εν δυνάμει ψηφοφόρων στο αναμενόμενο δημοψήφισμα· ήτοι στην κάλπη του ΝΑΙ ή ΌΧΙ, στην οποία θα κριθεί το μέλλον της Νήσου, εφόσον βέβαια υπάρξει θετική κατάληξη στις συνομιλίες και Συμφωνία για Λύση από τους δύο Κύπριους Ηγέτες, της Ελληνικής και Τουρκικής Κοινότητας της Κύπρου, αντίστοιχα.

Σε πρόσφατη ανακοίνωση του Ομίλου Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της (Κυπριακής) Κοινωνίας (ΟΠΕΚ), ημερ. 18/11/2016, τονίζεται ότι η «ευρωπαϊκή συμβολή έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα ευεργετική για αμοιβαία συμφέρουσες λύσεις στα ζητήματα που αφορούν την εφαρμογή των κοινοτικών ελευθεριών, τη λειτουργικότητα της λύσης και τη διακυβέρνηση, καθώς και τη βιωσιμότητα της οικονομίας». Στο ζήτημα δε της Ασφάλειας, η προσέγγιση που προτείνεται είναι εκτός αναχρονιστικού και παράνομου (Ροζάκης 2016[1]) πλαισίου εγγυήσεων ’60 και εντός μιας νέας συνθήκης ασφαλείας, εντός του πλαισίου της Χάρτας των Ηνωμένων Εθνών (ΗΕ), ήτοι στη βάση των Κεφαλαίων 6 (Ειρηνική Διευθέτηση Διαφορών) και 7 (Ενέργειες σε περίπτωση απειλής εναντίον της Ειρήνης, Διαταράξεως της Ειρήνης και Επιθετικών Πράξεων). Διττός κεντρικός σκοπός είναι τόσο η διασφάλιση της βιωσιμότητας μιας ομοσπονδιακής Κύπρου όσο και η αντιμετώπιση του φόβου ανασφάλειας, Ε/Κ και Τ/Κ, έναντι εξωτερικών άμεσων και ασύμμετρων απειλών. Η ένταξη εξάλλου της «μελλοντικής Ομοσπονδιακής Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) λειτουργικά στο ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας, με δημιουργικό και θετικό ρόλο στην οικοδόμηση της ασφάλειας στην νοτιοανατολική Μεσόγειο» είναι εκ των ων ουκ άνευ όποιας νέας Συμφωνίας Ασφαλείας για την Κύπρο (Παύλου 2016)[2].

Η Ρεαλιστική προσέγγιση στις Διεθνείς Σχέσεις θα κατέτασσε ως ανορθολογική πράξη την πλήρη αποστρατικοποίηση της Κύπρου. Εξισορροπώντας το αξίωμα αυτό με τις θέσεις της οιονεί Πλουραλιστικής Θεώρησης των Διεθνών Σχέσεων, όπου στο Κριτήριο Ασφάλεια και Επιβίωση των Δρώντων του Διεθνούς Συστήματος, πέραν της στρατιωτικής ισχύος, προστίθενται οι έννοιες της Συνεργασίας και της Αλληλεξάρτησης, μια ορθολογική πρόταση θα μπορούσε να είναι η ένταξη της Κύπρου σε ένα νέο Σύστημα Ασφάλειας, Ειρήνης και Σταθερότητας.

Στην υφιστάμενη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης [Λισσαβόνα 2007 (ισχύς 2009)], η οποία, σύμφωνα με τον ΟΠΕΚ, πρέπει ρητώς να συμπεριληφθεί στο νέο Κυπριακό Σύνταγμα, γίνεται αναφορά στη λεγόμενη «Ρήτρα Αμοιβαίας Άμυνας/Συνδρομής» [άρθρο 42 Συνθήκης για την ΕΕ (ΣΕΕ)[3]]. «Η ρήτρα αυτή προβλέπει ότι, σε περίπτωση κατά την οποία μια από τις χώρες της ΕΕ δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός της, οι άλλες χώρες της ΕΕ οφείλουν να της παράσχουν βοήθεια και να τη συνδράμουν με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους»,[4] σύμφωνα με το Άρθρο 51 (Κεφ. 7) του Καταστατικού Χάρτη των ΗΕ.

Η προαναφερθείσα ρήτρα αναγάγετε σε σημαίνουσα έννοια αυτής της επιμέρους πτυχής του Κυπριακού, ήτοι του Κεφαλαίου της Ασφάλειας της Ομοσπονδιακής Κύπρου, λόγω και των υποχρεώσεων της ΚΔ στην Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) και την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) της ΕΕ. Σε εύλογο βάθος χρόνου, μπορεί να επιτευχθεί η αποχώρηση των τουρκικών κατοχικών στρατευμάτων και ακολούθως η αντικατάσταση των Δυνάμεων Ελλάδος και Τουρκίας (ΕΛΔΥΚ και ΤΟΥΡΚΔΥΚ)[5], που προνοούσε η Συνθήκη Εγκαθίδρυσης της ΚΔ, με μια μικτή/δικοινοτική στρατιωτική Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης, πλήρως εκσυγχρονισμένης και τεχνολογικά-αμυντικά καταρτισμένης, έναντι κάθε απειλής, άμεσης ή ασύμμετρης, στα πλαίσια και των ανωτέρω ευρωγενών μας υποχρεώσεων.[6] Περαιτέρω, με την πλήρη ένταξη ενός μικτού Κυπριακού Στρατού σε ένα νέο πλαίσιο ασφάλειας, αίρονται τα όποια υφιστάμενα εμπόδια, τουλάχιστον αυτά που προβάλλει η Τουρκία, για τη συμμετοχή της Κύπρου στις Ευρώ-Νατοϊκές συναντήσεις και συνεργασίες. Πρωτίστως όμως, διασφαλίζεται η αναγκαία και επαρκής συνθήκη για τη διασφάλιση της επιβίωσης κάθε σύγχρονου κράτους, ιδιαίτερα δε μιας μικρής νησιωτικής χώρας, που γεωγραφικά τοποθετείται στο μεταίχμιο μεταξύ Ευρώπης – Μέσης Ανατολής και Αφρικής, στο ιστορικό πέρασμα μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών και εγγύτερα σε συγκρουσιακές απειλές, διακρατικές και ενδοκρατικές, αλλά και πραγματικών ή ασύμμετρων απειλών που ενσαρκώνει ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός και η λεγόμενη ισλαμική τρομοκρατία της «Daesh[7]», καθώς και ο καινοφανής λαϊκιστικός εθνικισμός των νέων ή εν δυνάμει Προέδρων ΗΠΑ, Γαλλίας, Βρετανίας, Ολλανδίας, Αυστρίας κ.ο.κ.

Ας μην λησμονείται, άλλωστε, ότι στην τελευταία Σύνοδο του ΝΑΤΟ στη Βαρσοβία (Ιούλιος 2016), αποφασίστηκε η αναβάθμιση των σχέσεων και ο περαιτέρω συντονισμός μεταξύ ΝΑΤΟ και ΕΕ[8], σε μια συνάντηση κορυφής που, ως γνωστόν, η Κύπρος απουσίαζε[9]. Πρόβλημα που μπορεί εν ευθέτω χρόνω να επιλυθεί με την ένταξη και της Κύπρου στο σύστημα ασφάλειας που προσφέρεται στα πλαίσια του Συνεταιρισμού για την Ειρήνη, στον οποίο συμμετέχουν όλα τα Κράτη-Μέλη της ΕΕ, πλην της Κύπρου.

Εν κατακλείδι, οι σύγχρονες προκλήσεις και η τρομοκρατία, που αναφύονται από την πολυπλοκότητα του Κόσμου μας και τη συνύπαρξη των Πολιτισμών, είναι ζητήματα που μόνο μέσω της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας και της Διπλωματίας της Διαβούλευσης μπορούν να αντιμετωπιστούν, στα πλαίσια μιας Συμμαχίας Ασφαλείας από Δημοκρατικά Κράτη. Τάδε έφη, εμμέσως πλην σαφώς, ο  Ομπάμα, στην τελευταία του δημόσια ομιλία στην Αθήνα (16 Νοεμβρίου 2016), πριν την αποφώνησή του ως Προέδρου των ΗΠΑ!

* Βασίλειος ΚΟΙΛΙΑΡΗΣ είναι Οικονομολόγος – Πολιτειολόγος – Διεθνολόγος

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Αναφορικά με τον παράνομο χαρακτήρα της Συνθήκης Εγγυήσεων, βλ. την σχετική ομιλία του Καθηγητή Διεθνούς Δικαίου Χρήστου Ροζάκη, με τίτλο “Η Συνθήκη Εγγύησης της Κυπριακής Δημοκρατίας και η Αντικατάστασή της με την παρέμβαση της ΕΕ”.

Εκδήλωση ΟΠΕΚ, στο Σπίτι της ΕΕ (Λευκωσία), 23 Μαρτίου 2016. http://www.typos.com.cy/cat/1/article/20694

[2] Παρέμβαση του Ιστορικού, δρα Παύλου Παύλου, όπ. πρ.

[3] «[…] Αυτή η υποχρέωση αμοιβαίας άμυνας δεσμεύει όλες τις χώρες της ΕΕ. Ωστόσο, δεν επηρεάζει την ουδετερότητα ορισμένων χωρών της ΕΕ και είναι συνεπής με δεσμεύσεις χωρών της ΕΕ που είναι μέλη του ΝΑΤΟ.

Η διάταξη αυτή συμπληρώνεται με τη ρήτρα αλληλεγγύης [άρθρο 222 της συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ)] που προβλέπει την υποχρέωση των χωρών της ΕΕ να ενεργούν από κοινού εάν μια χώρα της ΕΕ δεχθεί τρομοκρατική επίθεση ή πληγεί από φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή».

http://eur-lex.europa.eu/summary/glossary/mutual_defence.html?locale=el

[4] «Καμιά διάταξη αυτού του Χάρτη δε θα εμποδίζει το φυσικό δικαίωμα της ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας, σε περίπτωση που ένα Μέλος των Ηνωμένων Εθνών δέχεται ένοπλη επίθεση, ως τη στιγμή που το Συμβούλιο Ασφαλείας θα πάρει τα αναγκαία μέτρα για να διατηρήσει τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. […]».

http://www.unric.org/el/index.php?option=com_content&view=article&id=14

[5] «Η Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ) εγκαταστάθηκε στην Κύπρο τον Αύγουστο 1960 κατόπιν της συμφωνίας Ζυρίχης – Λονδίνου όπου προβλεπόταν η ίδρυση τριμερούς Στρατηγείου Ελλάδος, Τουρκίας, Κύπρου. Στο Στρατηγείο αυτό υπαγόταν το Ελληνικό Στρατιωτικό τμήμα με 950 άνδρες και το Τουρκικό με 650. Έτσι από το 1960 παρέχεται η δυνατότητα στους κληρωτούς οπλίτες να υπηρετήσουν τη θητεία τους, στην Ελληνική Δύναμη Κύπρου». http://www.army.gr/default.php?pname=SYNTHIKES_DIAVIOSIS&la=1

«Η Ελληνική Δύναμη Κύπρου (ΕΛΔΥΚ), ιδρύθηκε στις 16-8-1960, ύστερα από την υπογραφή στη Λευκωσία της συνθήκης εγκαθίδρυσης της Δημοκρατίας της Κύπρου».

http://www.army.gr/files/File/STRATEYSIMOI/eldyk.pdf

Το ίδιο ισχύει και για την ΤΟΥΡΚΔΥΚ.

[6] Εκτίμηση του υποφαινόμενου είναι ότι η Δύναμη αυτή θα πρέπει να έχει το μέγεθος σύγχρονου Σώματος Στρατού, που θα περιλαμβάνει ικανό αριθμό Μεραρχιών και Ταξιαρχιών, μηχανοκίνητων και μη, συμπεριλαμβανομένων αεροναυτικών δυνάμεων, εξορθολογίζοντας, στα κυπριακά/νησιωτικά δεδομένα, τη σύγχρονη προσέγγιση της διακλαδικότητας των ενόπλων δυνάμεων.

Βλ. σχετικά τις δημόσιες τοποθετήσεις του Κύπριου Υπουργού Άμυνας Χριστόφορου Φωκαΐδη:

“Επαγγελματικός μικτός ομοσπονδιακός στρατός θα δημιουργηθεί σε περίπτωση λύσης του Κυπριακού” (http://www.philenews.com/el-gr/top-stories/885/312012/ypam-ston-f-epangelmatikos-miktos-stratos-meta-ti-lysi – 8.5.2016) και

“Επενδύουμε στην αεροναυτική διάσταση και επενδύουμε και στη διακλαδικότητα των ενόπλων δυνάμεων […] Είναι κάτι που επιβάλλεται ακόμη περισσότερο σήμερα λόγω και της φύσης των νέων απειλών και προκλήσεων όπως η τρομοκρατία, η παράνομη διακίνηση όπλων και μεταναστών και η ανάγκη για θαλάσσια και ενεργειακή ασφάλεια σε μια ασταθή και εύθραυστη περιοχή, όπου η Κύπρος μπορεί να διαδραματίσει ρόλο ως συνεισφορέα ασφάλειας»

(http://www.24h.com.cy/society/item/141708-ypoyrgos_aminas_strofi_ef_pros_tin_aeronayriki_diastasi_logo_neon_anagkon.html – 17.11.2016).

[7] “It is an Arabic acronym derived from the phrase ‘al Dawlah al-Islameyah fi Iraq wal-Sham’ or literally, ‘Islamic State in Iraq and al-Sham’. In the same manner we refer to Isis or Isil, Daesh is the Arabic equivalent”.

http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/daesh-isis-cameron-syria-air-strikes-a6757241.html

[8] http://www.kathimerini.gr/866753/article/epikairothta/kosmos/symfwnia-nato—ee-gia-anava8mish-ths-synergasias

[9] “With the enlargement of both organisations in 2004, followed by the accession of Bulgaria, Romania and Croatia to the EU, the two organisations have 22 member countries in common. Albania, Canada, Iceland, Norway, Turkey and the United States, which are members of NATO but not of the EU, participate in all NATO-EU meetings. So do Austria, Finland, Ireland, Sweden, and since 2008, Malta, which are members of the EU and of NATO’s Partnership for Peace (PfP) programme.

However, Cyprus, which is not a PfP member and does not have a security agreement with NATO on the exchange of classified documents, cannot participate in official NATO-EU meetings. This is a consequence of decisions taken by NATO in December 2002. Informal meetings including Cyprus take place occasionally at different levels”.

http://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49217.htm