του Νίκου Χαλαζιά*
- Αναλαμβάνω το μερίδιο των ευθυνών που μας αναλογεί για την υπόθεση…
- Η κυβέρνηση έχει αντικειμενική πολιτική ευθύνη, αναλαμβάνω το μερίδιο που μου ανήκει…
Με τέτοιες συνήθως φράσεις οι πολιτικοί ιθύνοντες στη χώρα μας «αναλαμβάνουν» τις ευθύνες τους για τα κυβερνητικά (ή άλλα) πεπραγμένα. Βυθίστηκε πλοίο της γραμμής συμπαρασύροντας στον υγρό τάφο δεκάδες επιβατών; Κάηκε η Πεντέλη; Βούλιαξαν οι φτωχογειτονιές του Πειραιά από τις πλημμύρες; Αποκαλύφθηκε σκάνδαλο κατάχρησης μερικών δισεκατομμυρίων σε βάρος του δημοσίου; Κατέρρευσε η οικονομία και παραπαίει η χώρα; Μην στενοχωριέστε… Οι πολιτικοί άρχοντες (πρωθυπουργοί, υπουργοί, περιφερειάρχες, δήμαρχοι) αναλαμβάνουν την ευθύνη!
Αλλά τι σημαίνει «αναλαμβάνω την ευθύνη»; Στην αρχαία Ελλάδα η λέξη «ευθύνη» δηλώνει τη λογοδοσία, την απαίτηση να δώσει λόγο κάποιος για τις πράξεις ή τις παραλείψεις του. Και φυσικά η ανάληψη της ευθύνης δεν γίνεται στα λόγια, αλλά όταν ο υπεύθυνος «πληρώνει» για όσα του καταλογίζονται.
Η ευθύνη προκύπτει από την αίσθηση της ενοχής για κάτι. Είναι η τύψη, ο έλεγχος της συνείδησης για όσα κάναμε (και αντίκεινται στους γραπτούς ή άγραφους νόμους) και για όσα δεν πράξαμε (ενώ επιβάλλονταν από τις ηθικές αρχές ή από τους νόμους της πολιτείας). Η ενοχή βασανίζει τον άνθρωπο και δεν τον αφήνει να ησυχάσει ψυχικά. Ο Οιδίποδας, όταν αποκαλύπτεται πως η γυναίκα του η Ιοκάστη είναι και μητέρα του, νιώθει αβάσταχτη την ενοχή για την ανόσια πράξη του. Μολονότι εν αγνοία του παντρεύτηκε τη μητέρα του και αντικειμενικά δεν ευθύνεται, συντρίβεται από τις τύψεις του και αναλαμβάνει την ευθύνη έμπρακτα. Αυτοτυφλώνεται επιζητώντας δια της φρικτής τιμωρίας τον εξαγνισμό και την κάθαρση!
Σε άλλες χώρες οι πολιτικοί, αν κάτι πάει στραβά, αναλαμβάνουν την ευθύνη και παραιτούνται, ενίοτε δε αυτοκτονούν! Στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας οι πολιτικάντηδες (προσοχή: δεν λέω οι πολιτικοί) σε κάθε αποτυχία, σφάλμα ή ήττα, όταν δεν επιρρίπτουν τις ευθύνες σε άλλους, έχουν έτοιμη την απάντηση: έκανα την αυτοκριτική μου, αναλαμβάνω την ευθύνη! Και συνεχίζουν ακάθεκτοι στην ίδια ρότα, σαν να μην τρέχει τίποτα! Άρα δεν νιώθουν καμιά ενοχή για τα πεπραγμένα τους και συνεπώς η ηθική πώρωση τους χαρακτηρίζει. Επιπλέον, θεωρούν πως η ανάληψη ευθύνης στα λόγια λειτουργεί ως συγχωροχάρτι που τους απαλλάσσει από κάθε αμαρτία. Αλλά έτσι αποκαλύπτεται η ηθική γύμνια τους και το εσωτερικό κενό. Και διαπαιδαγωγείται κατ’ αυτόν το τρόπο ο ανεύθυνος πολίτης που ποτέ δεν φταίει και ποτέ δεν ευθύνεται για τίποτα!
Η ευθύνη δείχνει ελεύθερο άνθρωπο και προϋποθέτει ήθος. Πέρα από τα ειδικά δικαστήρια, καθένας οφείλει να λογοδοτεί στο δικό του δικαστήριο και να «ακούει» το δικό του εισαγγελέα μέσα του!
Μπορεί, λοιπόν, μια κοινωνία να προχωρήσει όταν «ψυχές μαραγκιασμένες από δημόσιες αμαρτίες» αυτοϊκανοποιούνται με την «ανάληψη της ευθύνης» σαν το γιατρό που αναλαμβάνει την ευθύνη για την εκάστοτε λαθεμένη διάγνωση και συνεχίζει να στέλνει τους ασθενείς του στον τάφο;
Και δικαιούνται άραγε οι πολίτες να απαιτούν καλύτερη δημοκρατία, όταν ανέχονται και επιβραβεύουν με την ψήφο τους όσους (διαχρονικά) ουδέποτε είχαν την παρρησία και το σθένος να αναγνωρίσουν τα λάθη τους και υπεύθυνα να «πληρώσουν» γι’ αυτά;
Ας μη γελιόμαστε: είναι μεγάλη και δύσκολη υπόθεση να ζει κανείς υπεύθυνα. Αλλά πάλι χωρίς υπευθυνότητα η κοινωνία γκρεμίζεται. Ας το θυμούνται αυτό οι πολιτικοί ταγοί που (οφείλουν να) αποτελούν πρότυπα για τους πολίτες. Και ας μην το λησμονούμε όλοι μας, αν θέλουμε να είμαστε άξιοι της δημοκρατίας!
Νίκος Χαλαζιάς