Γράφει ο Ανδρέας Σταλίδης.
Δημοσιεύθηκε στην Εστία, 27 Δεκεμβρίου 2017.
Στην ομιλία του στο συνέδρο[1] της ΝΔ[2] ο Στέλιος Ράμφος αναφέρθηκε στις σχέσεις κοινωνίας και κράτους, διαχώρισε το πρω-νεωτερικό από το νεωτερικό κράτος και διαπίστωσε ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ελλάδας είναι ότι «ζει ένα σχήμα νεωτερικού, συγχρόνου κράτους με προνεωτερικούς όρους και νοοτροπίες». Από αυτό πηγάζουν όλα τα άλλα, τα οποία δεν μπορούν καν να γίνουν αντιληπτά, αν δεν αναγνωρίσουμε αυτό το πρόβλημα.
Αμέσως μετά, επιχείρησε να διευκρινήσει και να γίνει πιο συγκεκριμένος. Είπε αυτολεξί:
«διαμορφώνονται σχήματα παράδοξα έως δύσκολα, όπως το γεγονός ότι στην εμπλοκή της κοινωνίας με το κράτος παρεμβάλλονται στοιχεία που καθιστούν ακόμα πιο επώδυνο το πρόβλημα. Ξαφνικά βρίσκουμε θεσμούς πνεματικούς με κοινωνική σημασία να είνα ΝΠΔΔ, όπως η Εκκλησία. Είναι ανωμαλία δομική αυτό το πράγμα. Είναι ανωμαλία δομική …διότι η εμπλοκή μιας τέτοιας δομής σε ένα κράτος δημιουργεί προβλήματα πάρα πολύ σημαντικά, είτε πρόκειται για βιβλία σχολικά, είτε πρόκειται για ρυθμίσεις σχέσεων ανθρώπων».
Συνοψίζω: το βαθύ πρόβλημά μας είναι ότι πορευόμαστε με προνεωτερικούς όρους, με παράδοξο σχήμα την δομική ανωμαλία ότι η Εκκλησία είναι ΝΠΔΔ. Τα προβλήματα που απορρέουν είναι δύο: α. παρεμβάσεις για σχολικά βιβλία, και β. ρυθμίσεις ανθρώπινων σχέσεων. Υποθέτω εννοεί την τέλεση θρησκευτικού γάμου, διότι δεν ξέρω τι άλλες σχέσεις ανθρώπων ρυθμίζει η Εκκλησία. Δεν μιλάει για το Ισλάμ και τις αρμοδιότητες οικογενειακού δικαίου του θρησκευτικού ηγέτη.
Δεν γνωρίζαμε ότι όλα τα προβλήματα της Ελλάδας πηγάζουν από τις παρεμβάσεις της Εκκλησίας για το μάθημα των Θρησκευτικών. Εξαιρετική η συμβολή του. Τον πληροφορώ όμως ότι το 30% των δημοσίων σχολείων του Ηνωμένου Βασιλείου ανήκουν σε διάφορες Εκκλησίες, κυρίως την Αγγλικανική και Καθολική. Ανήκουν, σημαίνει ανήκουν, πχ. ορίζουν ποιος θα γίνει δεκτός κοκ. Επίσης, το 70% των δημοσίων σχολείων παρουσιάζουν κάθε Χριστούγεννα θεατρικό έργο με τη Γέννηση του Ιησού, συχνά μέσα σε γειτονικό ναό, όπου οι γονείς ψέλνουν μέρος των καλάντων με αναφορές στον Χριστό.
Στη συνέχεια της ομιλίας του θεώρησε ότι «το κράτος δίνει την σκόπευση στην κοινωνία» και η κοινωνία πρέπει να ακολουθεί. Η προσωπική μου άποψη είναι η ακριβώς αντίθετη: η κοινωνία προηγείται του κράτους, ως έννοια, και διαμορφώνει το κράτος σύμφωνα με τις δικές της παραδόσεις, αξίες, προτεραιότητες και γενικώς τα χαρακτηριστικά. Υπάρχει ένα δεδομένο συλλογικό υποκείμενο με ιστορικές αναφορές, αποτέλεσμα της ώσμωσης του οποίου με την ανάγκη για ύπαρξη πολιτικής οντότητας, δημιουργεί το κράτος.
Ειδάλλως, από πού αλλού αντλεί το κράτος την «σκόπευση», ώστε να την μεταδώσει στην κοινωνία και να την «εγχρονίσει», όπως λέει ο κος Ράμφος; Η μοναδική απάντηση, στο ίδιο μήκος κύματος, είναι μία μαρξίζουσα άποψη, όπου τα κράτη έχουν παγιωθεί ως δομές εξουσίας και είτε στη φεουδαρχία, είτε στην καπιταλιστική εποχή, αντλούν σκόπευση από την εκάστοτε άρχουσα τάξη και ορίζουν/πλάθουν την κοινωνία κατά τις ανάγκες της. Μόνο που η συνέχεια της θεωρίας προβλέπει μαράζωμα του κράτους με διεθνιστικές αναφορές. Αυτά τα άφησε για το επόμενο συνέδριο;
Αναρωτιέμαι τι δουλειά έχει η Νέα Δημοκρατία με υπεραπλουστευτικό αντικληρικαλισμό και μαρξίζουσες θεωρίες κράτους-κοινωνίας. Όλα τα (κεντρο-)δεξιά κόμματα του δυτικού κόσμου εκτός από φιλελεύθερα στα οικονομικά είναι συντηρητικά στα κοινωνικά. Στο ΗΒ μάλιστα, το κόμμα ονομάζεται ευθαρσώς «Συντηρητικό».
[1] Η πρόσκλησή του στο συνέδριο δεν απετέλεσε έκπληξη. Πριν από 13 μήνες είχε διάλογο με τον αρχηγό της ΝΔ, Κυριάκο Μητσοτάκη, και δημοσιογράφο ειδησεογραφικού ιστοχώρου, σε πολύ θερμό κλίμα όπου επικράτησε ο ενικός ανάμεσά τους καθ’ όλη τη διάρκεια.
[2] Δυσάρεστη έκπληξη για το συνέδριο ότι ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο οποίος δεκδικεί μάλιστα την αυτοδυναμία, απευθύνθηκε σε πρώτο πρόσωπο στον κ. Σταύρο Θεοδωράκη, πρόεδρο του Ποταμού του 1.5%, και είπε ότι τα κόμματά τους «έχουν δυσδιάκριτες διαφορές».
16 comments
Δὲν εἶναι λίγο ἀνέντιμο διανοητικῶς τὸ νὰ ξεχειλώνουμε τὴν ὐπόθεση τοῦ Ράμφου « … ότι στην εμπλοκή της κοινωνίας με το κράτος παρεμβάλλονται στοιχεία που καθιστούν ακόμα πιο επώδυνο το πρόβλημα … » στὸ « … ότι όλα τα προβλήματα της Ελλάδας πηγάζουν από τις παρεμβάσεις της Εκκλησίας για το μάθημα των Θρησκευτικών … » ; Ἄλλο τὰ «στοιχεῖα ποὺ παρεμβάλλονται καὶ δυσχεραίνουν» καὶ ἄλλο «ὅλα τὰ προβλήματα».
Σὲ κάθε περίπτωση, ἡ κεντρικὴ ἰδέα τῆς ὁμιλίας τοῦ Ράμφου ὅτι « … το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ελλάδας είναι ότι «ζει ένα σχήμα νεωτερικού, συγχρόνου κράτους με προνεωτερικούς όρους και νοοτροπίες». … » χαίρει εὐρυτάτης ἀποδοχῆς στὸ «Ἀντίβαρο» καὶ σέ ἄλλους χριστιανοκομμουνιστικοὺς καὶ χριστιανο-κάτι κύκλους. Ἄλλο ὅτι ἡ συντριπτικὴ πλειοψηφία τῶν ἀρθρογραφούντων καὶ σχολιαζόντων στὸ «Ἀντίβαρο» θὰ θέλαμε, ἐκτὸς ἀπὸ προνεωτερικοὺς ὅρους καὶ νοοτροπίες, καὶ προνεωτερικὸ κράτος, ἀλλὰ ὁπωσδήποτε κράτος μὲ διαδίκτυο !
Ὡς πρὸς τὴν Ἀγγλία ὡς ὑπόδειγμα θεοσεβείας, καλὸ εἶναι νὰ θυμόμαστε ὅτι στὴν Ἐλλάδα δέν ἔχει τολμήσει νὰ ἐμφανισθῇ λεωφορεῖο μὲ διαφημιστικὲς πινακίδες πού ἐκθειάζουν (τὸ πιάνετε τὸ νόημα …) τὴν ἀθεΐα.
Πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα γιὰ τὴν Νέα Δημοκρατία ἀπὸ τὸν ἐναγκαλισμὸ μὲ τὸ Ποτάμι εἶναι τὸ ὅτι ὁ Κωστάκης Μαλακαρνῆς γίνεται δεκτός, καὶ σήμερα ἀκόμη, στὶς ἐκδηλώσεις τοῦ κόμματος μὲ χειροκροτήματα. Πολύ βολικὰ ξεχνοῦν οἱ καὶ τάχα Ἑλληνορθόδοξοι τὶς τρεῖς ἀτιμίες του στὸ ζήτημα τῶν ταυτοτήτων. Θὰ ξέρουμε ὅτι ἡ Νέα Δημοκρατία ἀξίζει τὴν ἐξουσία μόνον ὅταν ὁ Μαλακαρνῆς γιουχαϊσθῆ σὲ κομματικὴ σύναξη.
Η Εκκλησία βάλλεται τόσο εξ αριστερών, όσο εκ δεξιών και αυτό είναι γεγονός. Οι δεύτεροι ίσως να προσπαθούν λίγο περισσότερο να κρατήσουν τα προσχήματα.
Όχι. Δεν είναι ανέντιμο. Διότι το βασικό πρόβλημα κατά Ράμφο είναι ένα, αυτό το ασαφές για “προ-νεωερικούς όρους”, το οποίο το εξαντλεί στο νομικίστικο ότι “η Εκκλησία είναι ΝΠΔΔ”. Τίποτα άλλο απολύτως δεν έχει να πει. Ε, στο ΗΒ, δεν είναι απλώς ΝΠΔΔ η Εκκλησία, μάλλον το κράτος είναι Νομικό πρόσωπο εκκλησιαστικού δικαίου (θα μπορούσε να πει ένας αντίστοιχος Ράμφος της άλλης πλευράς)! Δείτε λίγο την παραπομπή. Τι θα έλεγε αν ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας ήταν ταυτόχρονα και αρχηγός της Εκκλησίας; τι θα έλεγε αν κάθε ημέρα άνοιγε η Βουλή με προσευχές; τι θα έλεγε αν 26 Επίσκοποι γινόταν αυτομάτως, λόγω της θέσης τους, βουλευτές της Άνω Βουλής; με πόσο “προ-νεωτερικούς όρους” ζει το Ηνωμένο Βασίλειο τελικά;
Πρόκειται για απύθμενη ανοησία του Ράμφου όλο αυτό το επιχείρημα. Και από κάτω οι χάνοι με ανοιχτό το στόμα σε θέση “γουάου” θαυμάζουν.
Ἡ Ἐκκλησία ἔχει τὸν Σταυρό της παντοῦ καὶ πάντοτε. Αὐτό, ὅμως, ἰσχύει γιὰ τὴν Ἐκκλησία τὴν πραγματική.
Ἄλλο, ὅμως Ἐκκλησία καὶ ἄλλο ρασοφοροῦσα δημοσιοϋπαλληλία ἢ ρασοφοροῦσα μὴ κυβερνητικὴ ὀργάνωση, ὅπως ἔχουν, γιὰ παράδειγμα, σὲ ἀφθονία οἱ ΗΠΑ. Ἐναντίον τῆς ρασοφορούσης ἀγυρτείας ὁ Ρὰμφος εἶπε λίγα. Ἄλλο ὅτι, βεβαίως, ὁ Ράμφος δέν ἔχει ἰδέα ἀπὸ ὅλα αὐτά. Ὅπως ἀλλοίμονο κι ἂν εἶχαν ἰδέα οἱ ψηφοφόροι καὶ οἱ περισσότεροι παπάδες.
Μία βαθύτερη διάγνωσις εἶναι αὐτή :
Ἀπὸ «Τὸ Ἡμερολόγιο τοῦ Ἰ. Μεταξᾶ», Τόμος Γ’, σελ. 703 – 704
ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΤΩΝ ΣΚΕΨΕΩΝ
Σοῦ λέγουν συνήθως : Τὸ κράτος ἔχει δικαίωμα νὰ κάμη αὐτὸ ἢ ἐκεῖνο γιατὶ τὸ κράτος εἶναι παντοδύναμο. Ἐρωτῶ : Ἔχει τὸ δικαίωμα, γιατὶ ἔχει τὴ δύναμι ; Τὸ δικαίωμα στηρίζεται ἐπάνω στὴ δύναμι, ὡς μόνη του βάσι ; – Ἢ πρέπει νὰ εἶναι τὸ κράτος παντοδύναμο, καὶ κατὰ συνέπειαν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ ἐξασκῆ τὴν παντοδυναμία του ;
Ἐὰν παραδεχθοῦμε τὸ πρῶτο, τότε τὸ κράτος ἔχει ἀφ’ ἑαυτοῦ τὴ δύναμι, προερχομένην ἀπὸ αἰτίες ἄσχετες μὲ τὴν θέλησι τῶν πολιτῶν, καὶ ἐξ αὐτῆς ἀπορρέει τὸ δικαίωμα τοῦ νὰ κάνη ὅ,τι θέλει. Μία τέτοια δύναμις μπορεῖ νὰ ἐσχηματίσθηκε, εἴτε ἀπὸ ἐξωτερικούς λόγους, εἴτε ἀπὸ ἱστορικὲς αἰτίες, εἴτε ἀπὸ θρησκευτικὴ πεποίθησι. Πάντα, στὴν περίστασι αὐτή, στηρίζεται στὴ δύναμι τὴν ὑλικὴ ποὺ ἐσχηματίστηκε ὅταν ἐνεργοῦσαν οἱ αἰτίες αὐτὲς καὶ ἐξακολουθεῖ ὑφισταμένη καὶ ὅταν ἀκόμα ἔπαυσαν οἱ αἰτίες. Ἀλλὰ ἂν ὑπάρχουν πολῖται ποὺ εἴτε γιατὶ εἶναι ἀντίθετοι στὶς αἰτίες ποὺ ἐπροκάλεσαν τὴ δύναμι τοῦ κράτους, εἴτε καὶ ἁπλῶς αἰσθάνονται πὼς ἔχουν καὶ αὐτοὶ δύναμι νὰ ἀντιταχθοῦν στὴ θέλησι τοῦ κράτους, εἰμποροῦν κάλλιστα νὰ προσπαθήσουν νὰ ἀνατρέψουν τὴ θέλησι τοῦ κράτους, καὶ αὐτὸ τὸ κράτος. Δηλ. ἔχουν τὸ ἴδιο δικαίωμα νὰ κάμουν ὅ,τι θέλουν ὅπως καὶ τὸ κράτος. Τὸ ποιὸς θὰ ὑπερισχύση εἶναι ζήτημα δυνάμεως καὶ ἐπιδεξιότητος.
Ἡ ἄλλη περίπτωσις, δηλ. ὅτι τὸ κράτος πρέπει νὰ εἶναι παντοδύναμο, καὶ τότε ἀναγκαίως κάνει ὅ,τι θέλει, στηρίζεται σὲ τί ; Στὸ ὅτι τὸ κράτος χρειάζεται νὰ ἐκπληρώση μερικὲς ἀνάγκες ποὺ ἀναγνωρίζονται γενικά : π.χ. δικαιοσύνης, ἀσφαλείας κτλ. Τότε ἡ παντοδυναμία του δὲν μπορεῖ νὰ ἐπεκταθῆ πέραν τῶν ἀναγκῶν αὐτῶν, ποὺ εἶναι ἄλλωστε ὡρισμένες, λίγες καὶ γενικώτατες. Ἅμα βγαίνει ἔξω ἀπὸ αὐτές, τότε ἐπανερχόμαστε στὴν πρώτη περίπτωσι.
Ὥστε ἡ παντοδυναμία τοῦ κράτους μόνο περιωρισμένη μπορεῖ νὰ θεωρηθῆ πὼς ἔχει ἠθικὴ βάσι.
Ἀπεριόριστη, εἶναι ζήτημα βίας. Τὸ ὅτι καὶ ἀπεριόριστη τὴν περιβάλλει μὲ μερικούς τύπους δικαίου, π.χ. σὲ μορφὴ νόμων, ποὺ τοὺς ψηφίζει ἕνα κοινοβούλιο, δηλ. ἡ πλειοψηφία ἑνὸς κοινοβουλίου κτλ., αὐτὰ δὲν ἔχουν οὐσιαστικὴ σημασία.
Ἀλλὰ ἡ δύναμις τοῦ κράτους εἶναι ὑλικὴ καὶ ἠθική. Ἡ ὑλικὴ ἀποτελεῖται ἀπὸ στοιχεῖα ποὺ εἶναι καὶ αὐτὰ πολῖται, καὶ ἑπομένως ὑφίστανται τὴν ἐπίδρασι τῶν ἄλλων πολιτῶν, ἔστω καὶ μειοψηφίας. Ὥστε δὲν εἶναι ἀπόλυτος δύναμις στὴ διάθεσί του. Ἡ ἠθικὴ εἶναι σπουδαιότερη. Εἶναι ἡ πίστις πὼς τὸ κράτος πρέπει νὰ εἶναι παντοδύναμο καὶ νὰ κάνη ὅ,τι θέλει. Εἶναι ἡ πίστις εἰς τὸ ἠθικὸ δικαίωμα τῆς πλειοψηφίας νά κανονίζη κατὰ τὸ δοκοῦν τὴν κρατικὴ ἐνέργεια. Καὶ οἱ σημερινὲς δικτατορίες κατ’ οὐσίαν στὴ θέλησι τῆς πλειοψηφίας στηρίζονται. Γι’ αὐτὸ καὶ οἱ σημερινοὶ πολιτικοὶ ποὺ εἴτε συμπολιτευόμενοι εἴτε ἀντιπολιτευόμενοι ἐκπροσωποῦν τὰ κράτη, εἶναι ἐχθροὶ τῆς παραδόσεως. Γι’ αὐτὸ καὶ ἐν γένει τὸ κράτος ἀντιτίθεται καὶ εἰς τὴν θρησκείαν ὅταν αὐτὴ ἐκπροσωπῆται ἀπὸ Ἐκκλησία ποὺ νὰ μὴν εἶναι εἰς τὴν ἀπόλυτο διάθεσί του. Ὥστε, γιὰ νὰ εἶναι πραγματικὰ παντοδύναμο, πρέπει νὰ στηρίζεται ἐπάνω σ’ αὐτὴ τὴν ἠθικὴ βάσιν. Δηλ. στὴν πίστι τῶν πολιτῶν πὼς πρέπει νὰ εἶναι παντοδύναμο καὶ πὼς σωστὸ καὶ δίκαιο καὶ συμφέρον εἶναι νὰ εἶναι παντοδύναμο.
Αὐτὸ μᾶς φέρνει εἰς τὴν θεοποίησι τοῦ κράτους. Ἐπάνω κάτω, μᾶς φέρνει εἰς τὸν Ρωμαῖον Αὐτοκράτορα ὡς θεῖο πρόσωπο.
Ὥστε ἡ παντοδυναμία τοῦ σημερινοῦ κράτους στηρίζεται ἐπάνω σὲ μία πίστι, ἡ ὁποία σὰν κάθε πίστις δὲν στηρίζεται σὲ καμία ὀρθολογιστικὴ βάσι. Καὶ κατ’ ἀνάγκην εἶναι ἀντίπαλον κάθε ἄλλης θρησκείας.
Ἀθῆναι, Πατήσια, 3 Φεβρουαρίου 1932
Δεν διαφωνώ με αυτά που λέτε στο τελευταίο σας σχόλιο. Θα μας πείτε τη δική σας γνώμη επί του βασικότερου ζητήματος του άρθρου; πιστεύετε ότι η κοινωνία είναι υπέρτερη του κράτους και (θα πρέπει να) το διαμορφώνει ανάλογα με τις ανάγκες/προτεραιότητες της κλπ, ή με τη θέση Ράμφου ότι το κράτος είναι υπέρτερο και αυτό είναι που δίνει την “σκόπευση” στην κοινωνία; (στην οποία περίπτωση σας ρωτώ από πού την αντλεί).
Τό πρόβλημα εἶναι ὅτι οἱ διάφοροι Ράμφοι καὶ κυρίως οἱ ἐν Γαλλίᾳ παρεπιδημήσαντες, εἶδαν, ὡς φαίνεται ξαφνικά, τό φῶς τῆς νεωτερικότητος σὰν μοναδική πηγή ἀληθείας. Καὶ ὡς νεοφώτιστοι τό περιφέρουν στὰ ἀμφιβόλου φωταδιστικότητος ΜΜΕ καί κόμματα.
Ἔχοντας παγιώσει τήν σκέψη τους, δὲν προβληματίζονται καθόλου, ἀπὸ τὸ γεγονός ὅτι τὰ ὅσα ἐπαγγέλονται εἶναι πρώϊμες ἡμιπροσπάθειες μετάβασης, ἀπὸ τὸν φεουδαλισμό σὲ ἀτελὴ κοινωνία πολιτῶν, ποὺ νὰ προσεγγίζῃ μέσῳ δικαιωμάτων τό ἀνθρωποκεντρικὸ πρότυπο. Προσέγγιση, που γιὰ τὸ Ἑλληνικό Κοσμοσύστημα τῆς Πολιτικῆς Κοινωνίας εἶναι ὄχι μόνο ἀσυμπτωτική, ἀλλά καὶ ἀσύμβατη.
Ἐξαιρετικό, ἐπ’αὐτοῦ τὸ βιβλιαράκι τοῦ Γ.Κοντογιώργη “Νεοτερικότητα καὶ Πρόοδος”, Κάκτος, 2001, ISBN 960-382-439-9, ἰδιαίτερα στίς σημειώσεις τοῦ ὁμωνύμου κεφαλαίου.
Πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα νὰ συμφωνήσουμε ὡς βάση τῆς συζητήσεως τὸ πλῆρες κείμενο τῆς ὁμιλίας ἐδῶ.
Ἔχει 2613 λέξεις σέ 15 παραγράφους καὶ κράτησε μισὴ ὥρα. Ἀσφαλῶς πολύ μακρύτερη ἀπὸ ὅσο ἐνδείκνυται γιὰ τὸ ἀκροατήριο πού εἶχε. Συνεπῶς, εἶναι βέβαιον ὅτι τὰ ὅποια χειροκροτήματα ἦταν διότι, ἐπὶ τέλους, ὁ ὁμιλητὴς σταμάτησε νὰ μιλᾶ.
Πολύ σωστὰ λέει ὁ Ράμφος ὅτι ὁ διαχωρισμὸς κράτους καί κοινωνίας εἶναι προϊὸν τῆς νεωτερικότητος. Συνεπῶς, ἐὰν θέλουμε νὰ κάνουμε συζήτηση γιὰ τὸ ἐὰν τὸ κράτος ρυμουλκεῖ τὴν κοινωνία ἢ ἡ κοινωνία τὸ κράτος, πρέπει νὰ δεχθοῦμε ἐξ ἀρχῆς τὴν νεωτερικὴ θέση ὅτι αύτὰ τὰ δύο εἶναι διαφορετικὰ πράγματα. Ἐἁν, πράγματι, εἶναι δύο διαφορετικὰ πράγματα, τότε ἡ πιὸ γενικὴ ὑπόθεση πού μποροῦμε νὰ κάνουμε εἶναι ὅτι τὸ κάθε ἕνα ἀπὸ αὐτὰ τὰ δύο ἐπιδρᾶ στὸ ἄλλο. Θεωρῶ ἀδύνατον νά ἀποδείξῃ κανείς ὅτι «ἠ κοινωνία διαμορφώνει τὸ κράτος καὶ δὲν ἐπηρεάζεται ἀπὸ αὐτό» ἢ ὅτι «τὸ κράτος διαμορφώνει τὴν κοινωνία καὶ δὲν ἐπηρεάζεται ἀπὸ αὐτήν». Εἶναι καὶ οἱ δύο λογικῶς ἀκραῖες θέσεις, ὁπότε τὸ παραμικρὰ ἀντιπαράδειγμα τὶς ἀνατρέπει. Κι ἐγώ, πάντως, εἶμαι τῆς γνώμης ὅτι τὸ νεωτερικὸ κράτος μπορεῖ νὰ κάνῃ πάρα πολύ λίγα ὅταν, χάρη σὲ ἐξωγενεῖς παράγοντες, τὸ νεωτερικὸ αὐτὸ κράτος πρέπει νὰ λειτουργὴσῃ παράλληλα μὲ μιὰν προ-νεωτερικὴ κοινωνία. Λογικὴ συνέπεια τοῦ συλλογισμοῦ αὐτοῦ θὰ ἦταν νὰ προβλέπῃ κανεὶς διαρκεῖς μειώσεις τῆς ὑλικῆς εὐημερίας, τῆς ἐλευθερίας τῆς σκέψεως καὶ τῶν πνευματικῶν ἐπιδόσεων τῆς κοινωνίας αὐτῆς, σὲ σύγκριση πρὸς ἄλλες κοινωνίες ὅπου τόσον ἡ κοινωνία, ὅσον καὶ τὸ κράτος εἶναι, σέ μεγαλύτερο βαθμό, νεωτερικά. Φυσικά, ἂν ἡ μεγάλη πλειοψηφία τῆς κοινωνίας ἐπιζητῇ τὴν ἀσφάλεια τῆς στασιμότητος καὶ τὴν βεβαιότητα τῶν αἰωνίων ἀληθειῶν, οὐδεὶς ψόγος. Τὸ ζήτημα ἀνακύπτει ὅταν θέλουμε προνεωτερικὸ κράτος καί, συγχρόνως, διαδικτυακὲς συζητήσεις.
Θὰ ἤθελα νὰ ἐπανέλθω στὸ θέμα τῆς ἀνεντίμου ρητορικῆς στὴν ἀρχικὴ ἀνάρτηση. Εἶναι σαφές ἀπὸ τὸ κείμενο τῆς ὁμιλίας ὅτι ὁ ὁμιλητὴς ἐπεσήμανε πολύ περισσότερες αἰτίες τῆς Ἑλλαδικῆς κακοδαιμονίας καὶ δὲν φόρτωσε καθόλου στὴν σχέση κράτους Ἐκκλησίας «ὅλα τὰ προβλήματα» ὅπως ἰσχυρίζεται ὁ συντάξας τὴν ἀρχικὴ ἀνάρτηση. Ἐνδεικτικῶς ἀναφέρω τὴν ἀπουσία αὐτοκριτικῆς, [γ]ραφειοκρατίες, αναποτελεσματικότητες, τυραννικές συμπεριφορές, τὶς 1.400 δημόσιες υπηρεσίες ποὺ παραμένουν απτόητες, τὴν άρνηση των αξιολογήσεων ποὺ εξακολουθεί αρειμανίως, τους δημοσίους υπαλλήλους, στοὺς ὁποίους προστίθενται 60.000 συμβασιούχοι, και ούτω καθεξής. Οἱ κατὰ μέγιστον 128 λέξεις τῆς ὁμιλίας πού, ὑποτίθεται, προσέβαλαν τήν ρασοφοροῦσα δημοσιοϋπαλληλία μᾶς μάραναν ;
Δυστυχώς ο κάθε Ράμφος ψάχνει για ακροατήριο ακόμα και σε μαντριά (ή και χειμαδιά)…. Ο καθείς ό,τι πουλάει…
Το πρόβλημα της ΝΔ είναι ότι δεν έχει ακόμα γιουχαΐσει τον Κ. Καραμανλή, δηλαδή; Και ποιος από αυτά τα δυνάμη καρεκλοσαυράκια θα έχει τα guts να το κάνει. Γιατί αν το κάνουν, μάλλον τιμή θα ήταν για αυτόν.
@Γεώργιος Ἰακ. Γεωργάνας
Κύριε Γεωργάνα, ένα απλό ερώτημα. Ποιος είναι για σας ο εντιμότερος στο πολιτικό σκηνικό αυτή τη στιγμή; Ένα όνομα φτάνει. Και όπως πιθανόν προσέξατε, χρησιμοποίησα συγκριτικό βαθμό…
Πολύ βιαστικά:
1. Ας μην συγχέουμε τη νεωτερικότητα με την τεχνολογία (πχ τις διαδικτυακές συζητήσεις)
2. Το ένα αίτιο κατά Ράμφο είναι οι “προ-νεωτερικοί όροι” της κοινωνίας. Υποτίθεται ότι όλα απορρέουν από αυτό. Κατά Ράμφο πάντα. Και το ένα και μοναδικό παράδειγμα που δίνει ως προς το τι συνιστά “προ-νεωερικούς όρους” είναι ένα αμιγώς νομικό σχήμα: το ότι η Εκκλησία είναι ΝΠΔΔ. Συγγνώμη, το βρίσκω παιδιάστικο. Τουλάχιστον, αν έλεγε για την “επιρροή της πίστης στους Έλληνες” θα ήταν αφ’ ενός πιο τίμιος με τον εαυτό του, αφ’ ετέρου θα είχε μια στοιχειώδη συνέπεια η θέση του. Αλλά όχι.
3. Τα παραδείγματα των δημοσίων οργανισμών κλπ, δεν μπορούν να συγκριθούν με το αίτιο. Υποθέτω μπορείτε να διακρίνετε τη διαφορά χωρίς να επεκταθώ.
4. Το τι είναι προ-νεωτερικό δεν είναι κοινός τόπος. Γι’ αυτό χρησιμοποίησα τα δύο και μόνο δύο δικά του παραδείγματα: από παιδιάστικα (ρύθμιση σχέσεων ανθρώπων) μέχρι αφελή (παρεμβάσεις για σχολική ύλη – μα θα είναι πολλαπλάσιες βρε κύριε Ράμφο μας αν η Εκκλησία γίνει ΝΠΙΔ!). Πόσο πιο σκηροπηρυνικά προ-νεωτερικό είναι το ΗΒ με τα κριτήρια Ράμφου; το βλέπετε το παράδοξο; αν γνωρίζαμε μόνο την Ελλάδα, ίσως ήταν πιο εύπεπτες οι απόψεις του, αλλά η δυτική Ευρώπη δείχνει αλλά πράγματα. Δύση δεν είναι μόνο η Γαλλία. Μάλλον η Γαλλία έχει μοναδικότητα πάρα η Ελλάδα.
Τέλος:
6. Στις 8 Δεκεμβρίου 2002 έγραψε τα εξής ο Στέλιος Ράμφος για την Κύπρο
“Στον εθνικισμό των συμβαλλομένων μερών, το σχέδιο Aνάν προσφέρει τα «συστατικά κράτη», την ελληνοκυπριακή και την τουρκοκυπριακή πολιτεία· στο υπερεθνικό ή μεταεθνικό πνεύμα των καιρών, προσφέρει το «κοινό κράτος». Aυτός ο δυναμικός συνδυασμός επιτρέπει στις εθνικές οντότητες των κοινοτήτων να συμβιώνουν ανενόχλητα στους κόλπους του μεταεθνικού ομοσπονδιακού κοινού κράτους σε μια σχέσι ανάλογη προς εκείνη της Eυρωπαϊκής Eνώσεως και των κρατών-μελών της. Δεν πρόκειται για εθνικό μόρφωμα, αλλά για μεταεθνικό. … Aυτό επιτάσσει να απαλλαγούμε από τις μυθολογίες του παρελθόντος για να προχωρήσουμε συνειδητά στην δυναμική του μέλλοντος. Δυναμική του μέλλοντος είναι οι εθνικές οντότητες να ανθίσουν στο μεταεθνικό σύστημα. …”
Νομίζω δεν χρειάζεται να πω περισσότερα.
Για τις σχέσεις κοινωνίας – κράτους, καλά το αρχίσατε.
Ανδρέας.
Υγ. Έχω ήδη παραθέσει μέσα στο άρθρο τον σύνδεσμο με ολόκληρη την ομιλία του στο YouTube.
Απ’όλη του τη φλυαρία, στέκομαι σε δύο φράσεις, που ήταν και το ζουμί της ομιλίας του:
“- To σύγχρονο κράτος δίνει σκοπό και κίνηση στην κοινωνία και την εγχρονίζει”
“- Από το τέλμα στην ποιότητα θα περάσουμε με τη δυνατότητα αυτοπραγματώσεως του πολίτη μέσα σ’ένα πλαίσιο γνήσιου φιλελευθερισμού”.
Δεν είναι ότι έχει χάσει προ πολλού τον προσανατολισμό του ο άνθρωπος, φαίνεται ότι τώρα βρήκε ο ίδιος νόημα και σκοπό, στην αποθέωση του κράτους και σ’ αυτήν την περιώνυμη “αυτοπραγμάτωση” – έλεος πια μ’αυτήν τη λέξη που να σου γεμίζει το στόμα και να κοιμίζει το μυαλό – που εκφέρεται κυρίως από τιμητές και απολογητές του συστήματος ή από κάτι άσχετους.
Τι σόϊ αυτοπραγμάτωση να κάνει ο πολίτης Ράμφο μου μέσα στο σύγχρονο κράτος, – ας πάρουμε το αναπτυγμένο κράτος της Δύσης, για να μη μιλήσουμε για την νεοαποικία και το προτεκτοράτο που έχει καταντήσει το σύγχρονο ελληνικό κράτος, – που αντιμετωπίζει τους ιθαγενείς του ως υπήκοους και τους εξωβελίζει από την άσκηση της κατ’εξοχήν ιδιότητας του πολίτη, την συμμετοχή στην λήψη των αποφάσεων που τους αφορούν;
Γιάννης κερνάει Γιάννης πίνει, αυτό είναι το σύγχρονο κράτος σου και ο Γκριγκόρι Ρασπούτιν τα κατάφερνε καλύτερα από σένα στον ρόλο της υπεράσπισής του κι από πάνω πηδούσε και την τσαρίνα!
Θὰ παρακαλοῦσα νὰ συζητήσουμε μόνον τὴν συγκεκριμένη ὁμιλία. Δὲν παρακολουθῶ τὶς σκέψεις καὶ τὶς πράξεις τοῦ συγκεκριμένου «φιλοσόφου» τόσον στενῶς ὥστε νὰ μπορῶ νὰ ἀποφαίνωμαι σχετικῶς. Μάλιστα, ὅποιος ἐπικαλεῖται ἄλλες, τριτοτέταρτες, γνῶμες τοῦ Ράμφου, μᾶλλον ὁμολογεῖ ὅτι δὲν βρίσκει ἀρκετὰ ἀποδεικτικὰ στοιχεῖα στὴν ὑπὸ συζήτηση ὁμιλία γιὰ νὰ τὸν καταδικάσῃ καὶ πετᾷ τὴν μπάλλα στὶς κερκίδες ὅπου κάθεται τὸ Σχέδιο Ἀνάν.
Κορυφαίως ἀνιστορικὴ βρίσκω την θεωρία ὅτι ἡ τεχνολογία πέφτει ἀπὸ τὸν οὐρανό, ὅπως τὸ μάννα, καὶ δὲν ἔχει σχέση μὲ τὴν νεωτερικότητα. Ὅπως ἐξ ἴσου ἀνιστορικὴ εἶναι καὶ ἡ ἰδέα ὅτι ἡ νεωτερικότης (καὶ ἡ ἀθεΐα) δὲν εἶναι προϊόντα τῆς Χριστιανικῆς φιλοσοφίας καὶ μόνον αὐτῆς.
Μέσα στὴν ὁμιλία καὶ πρὶν κἂν ἀναφερθῇ στὴν σχέση κράτους Ἐκκλησίας, ὁ Ράμφος δίδει πλῆθος συμπτώματα προ-νεωτερικότητος (στὴν παράγραφο 6). Μετά, κάνει τὴν διάγνωσή του, στὶς παραγράφους 7, 8, 9 καὶ 10. Πράγματι, ἡ ἀναφορὰ στὴν Ἐκκλησία στὸ τέλος τῆς παραγράφου 10, δηλαδὴ ἡ ἐπάνοδος στὰ συμπτώματα τῆς προνεωτερικότητος, εἶναι χονδροειδεστάτη ρητορικὴ ἀδεξιότης. Σαφῶς ἡ ἀναφορὰ μπῆκε ἐκεῖ ἐμβολίμως καί, πιθανώτατα, χωρὶς προτέρα σκέψη. Εἶναι, ὅμως, καὶ λάθος οὐσίας, ἀφοῦ ἡ Ἑλλαδικὴ Ἐκκλησία ἔχει ἀποδείξει ἑαυτὴν κατ’ ἐξοχὴν νεωτερική, καὶ μάλιστα σὲ ἐποχές στὶς ὁποῖες δὲν ὑπῆρχε κἂν Ἑλλαδικὸ κράτος. Αὐτὴ τὴν ζωτικότητα τῆς Ἐκκλησίας μᾶς δείχνει καὶ ἡ ἀναβίωση τοῦ Ὀρθοδόξου μοναχισμοῦ στὴν δεκαετία τοῦ 1960, πού συνεχίζεται μέχρι τὶς ἡμέρες μας.
Τὸ συμπέρασμά μου : Τὴν πραγματικὴ Ὁρθόδοξο Ἐκκλησία δὲν τὴν πιάνουν τὰ σχόλια τοῦ Ράμφου (τὸ κράτος νὰ κοιτάξῃ νὰ γλυτώσῃ ἀπὸ τὰ προνεωτερικὰ χάλια του καὶ νὰ ἀφήσῃ τὴν Ἐκκλησία ἥσυχη), ἀλλὰ καὶ δὲν χρειάζεται ἡ Ἐκκλησία αὐτοκλήτους ὑπερασπιστὰς (ἄλλο ἂν μερικοὶ θεομπαῖχτες ποζάρουν ὡς ἐκκλησιαμύντορες ποὺ δὲν σηκώνουν μύγα στὸ σπαθί τους γιὰ νὰ δικαιολογήσουν τὶς κυβερνητικές τους καρέκλες).
Συνεχίζω
7. Επειδή κ. Γεωργάνα γράψατε ότι «προσέβαλαν τήν ρασοφοροῦσα δημοσιοϋπαλληλία», θα σας υπενθυμίσω ότι όταν κάποιος γράφει υπέρ της Δημοκρατίας, δεν συνεπάγεται ότι υποστηρίζει τον Τσίπρα ή την παραμονή του στην εξουσία. Καμία ρασοφορούσα δημοσιουπαλληλία δεν προσεβλήθη! Απορώ με το σχόλιό σας! (Ελπίζω να μην χρειαστεί να επεκταθώ στο σημείο 3 για να τακτοποιήσουμε τα πράγματα ανάλογα με την αξία που έχουν). Αυτό που «προσεβλήθη», ή καλύτερα αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι το σημείο στο οποίο συμφωνούμε μεταξύ μας, αλλά και οι υπόλοιποι σχολιαστές πιο πάνω (πχ, ο Ελευθέριος στο αμέσως προηγούμενο σχόλιο) ότι το κεντρικό σημείο του Ράμφου ήταν ότι το κράτος δίνει την σκόπευση στην κοινωνία.
Σε κείμενο 500 λέξεων πρέπει να είσαι πυκνός. Η φράση κλειδί ήταν η εξής
«η κοινωνία προηγείται του κράτους, ως έννοια, και διαμορφώνει το κράτος σύμφωνα με τις δικές της παραδόσεις, αξίες, προτεραιότητες και γενικώς τα χαρακτηριστικά. Υπάρχει ένα δεδομένο συλλογικό υποκείμενο με ιστορικές αναφορές, αποτέλεσμα της ώσμωσης του οποίου με την ανάγκη για ύπαρξη πολιτικής οντότητας, δημιουργεί το κράτος.»
Η οπτική μου λέει ότι υπάρχει ένα συλλογικό υποκείμενο (ας μην το ονομάσουμε, ούτε να το χαρακτηρίσουμε), το οποίο είναι ζωντανό, δηλαδή εξελίσσεται ανά τους αιώνες. Ενδεχομένως να αλλάζει και πολιτιστικό υπόδειγμα. Όμως διατηρείται ως συλλογικό υποκείμενο. Αυτό λοιπόν προηγείται του κράτους, προηγείται της ιδέας της δημιουργίας του κράτους, προηγείται της ανάγκης αυτής. Δεν αλλοιώνεται με τη δημιουργία του κράτους, ούτε καθίσταται υποδεέστερο αυτού. Αλλά η ανάγκη αυτό το συλλογικό υποκείμενο, λόγω εξωτερικών συνθηκών, να αποκτήσει πολιτική οντότητα (δηλαδή κράτος) δημιουργεί μία ώσμωση. Η ώσμωση λοιπόν της κοινωνίας αυτής (του υποκειμένου ή έθνους ή συλλογικότητας ή κοινών ιστορικών αναφορών ή γλώσσας ή θρησκείας ή ό,τι άλλο θέλετε) με την ανάγκη να δημιουργηθεί μία πολιτική οντότητα, διακριτή από τις υπόλοιπες στον πολιτικό περίγυρο, είναι που δημιουργεί το κράτος αυτό.
Ο Ράμφος το αντιστρέφει τελείως. Αντιστρέφοντάς το, θεωρεί υποδεέστερες αυτές τις κοινές αναφορές του συλλογικού υποκειμένου. (ενώ για μένα είναι κεντρικές, τόσο που δεν βλέπω άλλο λόγο ύπαρξης Ελληνικού κράτους αν δεν εκφράζει αυτές τις αναφορές με τον έναν τρόπο ή τον άλλον). Λόγω αυτής της αντιστροφής Ράμφου, στο απόσπασμα που παρέθεσα από το 2002 ήταν ένθερμος υποστηρικτής της πρότασης Ανάν για την Κύπρο, με την φρασεολογία που το έκανε, και όχι γενικώς και αορίστως επειδή ήταν υπέρ μίας λύσης. Η επιχειρηματολογία του ήταν σε ευθεία συνέπεια με αυτό που είπε στο συνέδριο της ΝΔ το 2017: το κράτος είναι ο απόλυτος κυρίαρχος να νοηματοδοτεί την κοινωνία και να την στρέφει όπου νομίζει.
Βλέπω λοιπόν δύο οπτικές γωνίες. Κατά τη μία προηγείται η κοινωνία και κατά την άλλη προηγείται το κράτος. Έχετε δίκιο ως προς το ότι αυτές ενδεχομένως να είναι αντιδιαμετρικές θέσεις και ίσως στην πράξη τα πράγματα να είναι πιο θολά. Όμως σε κρίσιμα ζητήματα, η προτεραιότητα της μίας ή της άλλης, είναι ενδεικτική της σκέψης του καθενός και προσφέρεται για να δίνονται ορισμένες λύσεις.
Επίσης, προχωρώ ακόμα περισσότερο και χαρακτηρίζω την οπτική Ράμφου ότι προηγείται το κράτος, ως μαρξίζουσα. Τέλος, απορώ ή απλώς ρωτώ εάν υπάρχει (ή θα υπάρξει) σύρσιμο της ΝΔ σε αυτήν την αντίληψη. Και υπενθυμίζω ότι ο ένας μεγάλος πολιτικός πόλος σε κάθε κράτος δυτικού τύπου είναι «συντηρητικός» σε αυτό το πεδίο, και δεν υπάρχει λόγος να επιδεικνύεται φοβία ως προς αυτό από το ελληνικό κόμμα αυτού του χώρου.
Ανδρέας.
Ἐν τάξει, μὲ λίγα λόγια, τὸ ἔθνος προηγεῖται τοῦ κράτους καί, πολύ περισσότερο, τοῦ νεωτερικοῦ κράτους. Τὸ ζήτημα πού θέτει ὁ Ράμφος εἶναι ἐὰν τὸ κράτος πρέπει νὰ περιμένῃ καθοδήγηση ἀπὸ τὴν κοινωνία, ὅπως γιὰ παράδειγμα στὴν Ὀθωμανικὴ Τουρκία ἥ στὴν Τσαρικὴ Ρωσσία, ἢ μιὰ «φωτισμένη» μειοψηφία πρέπει νὰ ἀναλαμβάνῃ τὴν πρωτοπορεία. Ἡ λενινιστικὴ (καὶ ὄχι μαρξιανὴ οὔτε μαρξιστικὴ) ἀπάντηση εἶναι ὅτι, ἂν περιμένουμε νὰ ξεκουνηθῇ ἡ πλειοψηφία, ζήτω ποὺ καήκαμε. Τὸ «Ἀντίβαρο», ἐπίσης, στὸ συγκεκριμένο ἐρώτημα εἶναι μὲ τὸν Λένιν. Ἀλλιῶς, θὰ περίμενε νὰ ξεσηκωθῇ ἡ πλειοψηφία γιὰ τὶς ἀνοησίες στὸ βιβλίο Ἱστορίας τῆς Στ’ Δημοτικοῦ ἀπὸ μόνη της. Γενικῶς, ὅσοι ἔχουν χαρίσματα, τὸ τάλαντον ποὺ λέει ἡ σχετικὴ παραβολὴ στὸ Εὐαγγέλιο, ἔχουν ὑποχρέωση νὰ καθοδηγοῦν τοὺς ὑπολοίπους. Τώρα, ἐὰν τὸ νεωτερικὸ κράτος εἶναι κατάλληλο ὄχημα γιὰ τὴν δουλειὰ αὐτήν, εἶναι Πολύ ἀμφίβολο. Μπορεῖ, ὅμως, τὸ κράτος, ἰδίως τὸ προνεωτερικό (καὶ ὅ,ποτε ποζάρει ὡς νεωτερικό, δηλαδὴ ναζιστικὸ ἢ κομμουνιστικό) νὰ ἐμποδίσῃ καὶ νὰ στρεβλώσῃ, ἀκόμη καὶ νὰ διαστρέψῃ καὶ νὰ διαφθείρῃ τὴν κοινωνία γιὰ πολύ μακρὰ χρονικὰ διαστήματα.
Πολύ ἐνδιαφέρων σχετικῶς εἶναι ὁ διάλογος τοῦ προέδρου τῶν ΗΠΑ Τζὼν Κέννεντυ μὲ τὸν νομιζόμενο ὡς «προοδευτικὸ» ἀκαδημαϊκὸ οἰκονομολόγο, Τζὼν Κέννεθ Γκάλμπραιηθ. Ὁ πρόεδρος παρετήρησε ὅτι τὸ κράτος δὲν κατορθώνει πολλὰ στὰ μεγάλα ζητήματα καὶ ὁ σύμβουλός του ἀπήντησε ὅτι, ἐὰν κάποιος μελετήσῃ τὸ θέμα, θὰ διαπιστώσῃ ὅτι τὸ κράτος δὲν κατορθώνει πολλὰ οὔτε καὶ στὰ μικρὰ ζητήματα. Αὐτὸ ὁ Ράμφος δὲν τόλμησε νὰ τὸ πῇ ἀφοῦ τὸ ἀκροατήριό του ἦταν ἀκριβῶς « … σειληνοὶ τοῦ κράτους πού ξερνάει καί νά ‘τους … ». Ἔτσι, ἀναίρεσε μόνος του τὸν ρόλλο του τοῦ καθοδηγητῆ ! Ὁ καθοδηγητὴς χρειάζεται γιὰ νὰ λὲῃ τὶς πικρὲς ἀλήθειες ποὺ οἱ πολιτικοὶ δὲν μποροῦν νὰ ποῦν.
Ἡ καταστροφικὴ ἐμπλοκὴ νεωτερικοῦ νομιζομένου κράτους μὲ προνεωτερικὴ κοινωνία ἀναδεικνύεται ἀνάγλυφη στὴν τρέχουσα κρίση χρεωκοπίας τῆς Ἐλλάδος καὶ στὶς ἐννέα ἄλλες ποὺ προηγήθηκαν. Τὰ χρήματα, πού δανειστήκαμε μὲ χαμηλὸ ἐπιτόκιο χάρη στὴν συμμετοχή μας στὴν Εὐρωζώνη, ἀντὶ νὰ τὰ ἐπενδύσουμε στὸ νὰ χτίσουμε ἐργαλεῖα γιὰ τὸ μέλλον, τὰ «ἐπενδύσαμε» σὲ πελατειακὲς παροχές πού ἔγιναν κατανάλωση καὶ εἰσαγωγές.
Πάμε καλά. Αυτό που ονομάζετε «φωτισμένη μειοψηφία» δεν είναι εξωτερικός παράγοντας της κοινωνίας. Είναι κομμάτι της. Εφόσον λοιπόν μία οποιαδήποτε φωτισμένη μειοψηφία, για οποιοδήποτε θέμα, καταφέρνει και παίρνει με το μέρος της την πλειονότητα της κοινωνίας και διαμορφώνει κατά οποιονδήποτε τρόπο το κράτος, αυτό συμβαδίζει απολύτως με την οπτική ότι προηγείται η κοινωνία. Άρα, δεν λέμε κάτι διαφορετικό.
Η παρομοίωση με τον Λένιν είναι ανεδαφική, διότι υπάρχει η τεράστια διαφορά της εξουσίας. Τελείως άλλο πράγμα ένας εξουσιαστής να επιχειρεί να κάνει ό,τι θέλει την κοινωνία του κράτους, το οποίο εξουσιάζει, από το να επιχειρεί κάποιο απλό μέλος της κοινωνίας να επηρεάσει ανθρώπους προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.
Εύχομαι το 2018 να σταματήσετε να χρεώνετε στο Αντίβαρο μαζικά επίθετα. Το έχουμε πει πάνω από 100 φορές. Ο καθένας εκφράζει τον εαυτό του και μόνο. Τι είναι τόσο δύσκολο σ’ αυτό την πρόταση;
Γεωργάνα,
λες “ρασοφοροῦσα δημοσιοϋπαλληλία” τον Ιερό Κλήρο ή δεν κατάλαβα καλά και κάνω λάθος;
Δὲν ἔγραψα ὅτι τὸ «Ἀντίβαρο» εἶναι Λἐνιν. Πολλοῦ γε καὶ δεῖ ! Ἔγραψα ὅτι εἶναι «μὲ τὸν Λένιν» σὲ ἕνα συγκεκριμένο ἐρώτημα, ὅπως καὶ εἶναι. Δἑν εἶναι αὐτὸ κακό, οὔτε γιὰ τὸ «Ἀντίβαρο» οὔτε κἂν γιὰ τὸν Λένιν καὶ τὴν ὅποια φήμη του. Οὐδεμία ἀντίρρησις ὅτι ἡ φωτισμένη μειοψηφία εἶναι κομμάτι τῆς κοινωνίας. Τὸ θέμα τίθεται ὄ,ποτε διεκδικεῖ τὸν ρόλο ὡς μόνιμο καὶ κατ’ ἐπάγγελμα. Τότε, τίθεται, αὐτομάτως, ἐκτὸς κοινωνίας, ὡς κάτι ξεχωριστό (καὶ ψωνισμένο).
Τέλος, ὅπως ἔγραψα, τὸ κράτος μπορεῖ νὰ μὴν κάνῃ καλό, ἀλλὰ εἶναι ἱκανὸ νὰ κάνῃ τεραστία ζημία στὸ ἔθνος. Συνεπῶς, μὲ τὴν τροποποίηση αὐτήν, οἱ παραινέσεις τοῦ Ράμφου μπορεῖ νὰ εἶναι πολύ χρήσιμες : Νὰ συγκρατηθῇ ὁ Νέα Δημοκρατία ἀπὸ τὸν πειρασμὸ τοῦ νὰ ἐπιχειρήσῃ πράγματα γιὰ λόγους «ἐπικοινωνίας».