Η Ομογενειακή Εκπαίδευση στο Τραπέζι του Υπ. Παιδείας της Ελλάδας

Αθήνα 16/4/2018

Του Βασίλη Κυρατζόπουλου

Απ’ ότι πληροφορηθήκαμε, στις 21/3/2018 στο γραφείο του Υπουργού Παιδείας κλήθηκαν έξι παράγοντες από την Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να ξανασυζητηθεί η “περίφημη πρόταση” του Μορφωτικού Ακολούθου του Προξενείου της Κωνσταντινούπολης Δρ. Σταύρου Χ. Γιωλτζόγλου, με θέμα το “σχέδιο διοικητικών αλλαγών” που βαφτίστηκε και ως “μεταρρύθμιση”[1]. Στην κλήση ανταποκρίθηκαν οι πέντε από τους έξι και οι “συζητήσεις” διεξάχθηκαν σε ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα…

Αν και οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις του Ελλαδικού Κράτους και οι επιπτώσεις αυτών στην ομογένεια είχαν αναλυθεί σε προγενέστερη και εκτεταμένη μελέτη[2], σήμερα θα ασχοληθούμε με την ουσία του ζητήματος, που σύρεται από χώρο σε χώρο και από θεσμό σε θεσμό εδώ και δύο έτη. Οι λιγοστοί ικανοί και με όρεξη να προσφέρουν στην γενέτειρά μας, αντί να ασχοληθούν με την επίλυση πολλών άλλων προβλημάτων που αφορούν την ομογένεια, διχάζονται με ένα θέμα που στην ουσία έχει λήξει εν τη γενέσει του. Είναι όμως το θέμα αυτό που αναφέρεται ή “κάτι άλλο” που αποκρύπτεται;…

Ας δούμε ξεχωριστά κάθε παράγοντα που εμπλέκεται στην εν λόγω αδικαιολόγητη διένεξη.

Υπ. Παιδείας, Εξωτερικών και οι Παράγοντες αυτών

Είναι ευτυχές γεγονός ότι ο νυν Υπουργός Παιδείας ως “γνήσιο τέκνο της Βασιλεύουσας” επί της ουσίας γνωρίζει πάρα πολύ καλά και αυτά που του αναφέρουν αλλά και αυτά που θα του αναφερθούν …

Το θέμα λαμβάνει δημοσιότητα όταν: “Την 1/6/2016 στο Σισμανόγλειο Μέγαρο πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ του Υφυπουργού Παιδείας κ. Θεοδόση Πελεγρίνη, του Προέδρου Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής κ. Κώστα Γαβρόγλου και φορέων της ομογενειακής εκπαίδευσης, παρουσία του Γενικού Προξένου κ. Ευάγγελου Σέκερη, του Αν. Συντονιστή Εκπαίδευσης κ. Σταύρου Γιωλτζόγλου και της Προξένου κ. Δανάης Βασιλάκη. Αντικείμενο της συνάντησης ήταν η συζήτηση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα σχολεία και η αναβάθμιση της παρεχόμενης παιδείας με αποκλειστικά ακαδημαϊκά και παιδαγωγικά κριτήρια. Στο πλαίσιο του προβληματισμού αναβάθμισης συζητήθηκε και η «πρόταση» για την αναγκαία διοικητική μεταρρύθμιση στα ομογενειακά σχολεία με προτεινόμενη λύση να αναλάβει «κάθε σχολείο μία βαθμίδα».”[3]

Όταν η πρόταση του Μορφωτικού Ακολούθου απορρίφτηκε από τους μορφωτικούς παράγοντες της Κωνσταντινούπολης, ο ίδιος διαμορφώνει ένα άτυπο θεσμό υπό τον τίτλο “Συμβούλιο Ομογενειακής Παιδείας” (ΣΟΠ) και καταθέτει εκ νέου την πρόταση. Το ΣΟΠ επίσης απορρίπτει την πρόταση. Έτσι το θέμα μεταφέρεται ως “ανοικτό” προς συζήτηση στην ημερίδα της ΟΙΟΜΚΩ που οργανώθηκε στη Αθήνα στις 29/4/2017. Η πρόταση απορρίφθηκε ευγενικά με αναφορά στα συμπεράσματα της ημερίδας “… Το θέμα είναι πολύ σημαντικό και χρήζει περαιτέρω έρευνας…”. Με την επιστροφή των εισηγητών στην Κωνσταντινούπολη εμφανίζεται ένας νέος άτυπος θεσμός υπό τον τίτλο “Διευρυμένο Συμβούλιο Ομογενειακής Παιδείας”, όπου πάλι προεδρεύει ο κ. Γιωλτζόγλου. Η επανερχόμενη πρόταση και πάλι απορρίπτεται. Τέλος, στις 21/3/2018 καλείται μια τελείως διαφορετική σύνθεση[4] στο Υπουργικό γραφείο για να ξανασυζητηθεί η εν λόγω πρόταση.

Προφανώς εάν δεν υπάρχει “κάτι άλλο” ή “κάποιος άλλος”, δεν αρμόζει σ’ έναν δημόσιο υπάλληλο με Ακαδημαϊκό τίτλο να αναζητά απεγνωσμένα έναν θεσμό που θα επικυρώσει την πρότασή του. Και τι κάνουν οι προϊστάμενες αρχές; Γιατί σιωπούν και παραμένουν άπραγες εδώ και δύο έτη…

Προφανώς δεν θα επιλυθεί κανένα πρόβλημα της Ομογενειακής Εκπαίδευσης κλείνοντας όλα τα σχολεία και βαφτίζοντας Πρωτοβάθμιο Σχολείο το Ζάππειο και Δευτεροβάθμια Σχολεία τις ΠΜτΓΣ (Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή) και Ζωγράφειο. Εξ άλλου είναι παντελώς αδιανόητο νήπια να διανύουν καθημερινά 100 – 150 χλμ. για να πηγαινοέρχονται στο νηπιαγωγείο τους, κάτω από οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες. Ποια θα είναι η απόδοση των μαθητών Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου, όταν στο κυκλοφοριακό χάος της Κωνσταντινούπολης θα διανύουν επίσης 100 – 150 χλμ. για να πηγαινοέρχονται στα σχολεία τους; Εξ άλλου όλες οι πλευρές αποδέχονται ότι σήμερα περίπου 60 ομογενείς μαθητές φοιτούν σε ξενόγλωσσα ή Τουρκικά ιδιωτικά σχολεία.

Μία δεύτερη απαράδεκτη διαπίστωση είναι ότι αναζητείται τυφλή εφαρμογή σε μία έκθεση που δεν γνωρίζουμε ούτε τους συντάκτες αλλά ούτε το περιεχόμενό της[5]!… Οι μεν “γονείς” των μαθητών που φοιτούν σε μη μειονοτικά ιδιωτικά σχολεία “διαμαρτύρονται” για το “επίπεδο της εκπαίδευσης” των μειονοτικών σχολείων (ποιοι; και πότε;). Οι δε εκπαιδευτικοί παράγοντες για την Ελληνομάθεια των μαθητών!..

Όμως το πραγματικό ερώτημα είναι πώς δύναται να προσφερθεί ομοιογενής εκπαίδευση σ’ ένα τρίγλωσσο εκπαιδευτικό σύστημα (Ελληνικά, Τουρκικά, ξένη γλώσσα) σε δύο διαφορετικούς γεωγραφικούς χώρους (Κων/πολη, Ίμβρο), σε έξι διαφορετικά σχολικά συγκροτήματα, όπου συμμετέχουν 287 μαθητές[6] εκ των οποίων είναι  οι:

• 44 Έλληνες και ξένοι (παιδιά επαναπατριζόμενων, που δεν γνωρίζουν την Τουρκική)
• 67 από μικτούς γάμους (άρα αναγκαία στην οικία τους χρησιμοποιούν και άλλη γλώσσα)
• 112 Αραβόφωνοι (άρα αναγκαία στην οικία τους χρησιμοποιούν άλλη γλώσσα)
• 61 Ρωμιοί

Εάν δύναται, πού είναι η επιστημονική μελέτη που έχει εκδώσει το Υπουργείο Παιδείας;

Μερικοί ψελλίζουν περί “ποιοτικής εκπαίδευσης”, όταν είναι γνωστό ότι τα εργαστήρια (φυσική, βιολογία – χημεία, Η/Υ) που διαθέτουν τα σχολεία μας δεν τα διαθέτουν πολλά ιδιωτικά σχολεία που εδρεύουν στην Κωνσταντινούπολη! Τί είναι αυτό που τους λείπει; Προφανώς καταρτισμένοι δάσκαλοι και καθηγητές, ικανοί να ανταπεξέλθουν στους παιδαγωγικούς στόχους και ανάγκες σε μια ανομοιογενή τάξη (γνωστικό και γλωσσικό επίπεδο) και ταυτόχρονα να κατέχουν την χρήση των εργαστηρίων. Άρα είναι ελλιπής (ή εκλείπει παντελώς) ο έλεγχος του βαθμού κατάρτισης των μετακλητών πριν αποσταλούν στην Τουρκία και τα σεμινάρια κατάρτισης των ομογενών δασκάλων και καθηγητών στην Κωνσταντινούπολη. Βέβαια λείπει και η επιβεβαίωση-επιθεώρηση υλοποίησης των παιδαγωγικών στόχων στις τάξεις. Τέσσερα σημαντικά γεγονότα που ουδέποτε έπραξαν οι λαλίστατοι παράγοντες του Υπουργείου Παιδείας!

Από την άλλη, η μοναδική θεσμική ευθύνη που έχει και πρέπει να έχει το Υπ. Παιδείας της Ελλάδας είναι η επιλογή και αποστολή μετακλητών και η συνεχής κατάρτιση των ομογενών καθηγητών στην Κωνσταντινούπολη. Κάθε άλλο θέμα με το οποίο ασχολείται δημιουργεί επιπλέον προβλήματα και μεταλλάσσει το Υπουργείο σε μέρος του προβλήματος!

Εάν το πρόβλημα είναι οικονομικό, προτείνουμε και καταγγέλλουμε από την παρούσα στήλη να βρεθούν οι δις αποσπασμένοι[7] δάσκαλοι και καθηγητές του πελατειακού κράτους, που προκαλούν και οικονομική αιμορραγία στη χώρα. Το σκάνδαλο δεν αφορά μόνο τους μετακλητούς στην Τουρκία, εξ άλλου είναι επικίνδυνη περιοχή, αλλά κυρίως στις χώρες της ΕΕ και των ΗΠΑ. Τώρα δικαίως θα αναρωτηθείτε εάν είναι ικανή η κρατική μηχανή να ξεριζώσει του τέτοιου είδους ψηφοθηρική διαδικασία, όταν το Υπ. Παιδείας δεν είναι σε θέση να επιβάλει στους μετακλητούς δημόσιους υπαλλήλους δασκάλους και καθηγητές πενταετή θητεία σε μία παραμεθόρια περιοχή όπως η Ίμβρος και η Τένεδος;

Έχοντας υπ’ όψιν και το βούλευμα κατά Ν. Μαθιουδάκη[8], επίσης σ’ ότι αφορά την αγορά μουσικών οργάνων προς εκπαίδευση, κ.ά., τα Υπουργεία Παιδείας και Εξωτερικών δεν πρέπει να αφήνουν σ’ εκκρεμότητα θέματα που παράγουν πολύ καπνό, αλλά άμεσα να σβήνουν την φωτιά.

Η ΟΙΟΜΚΩ

Είναι γεγονός ότι η ΟΙΟΜΚΩ και ο πρόεδρος κ. Ν. Ουζούνογλου (με βαθιά εμπειρία στα διοικητικά εν Ελλάδι Πανεπιστήμια) παρακολουθούν σθεναρά τις εξελίξεις που έχουν δρομολογηθεί από τον Ιούνιο του 2016. Εφόσον ο κ. Ουζούνογλου έχει κληθεί στην Υπουργική συνάντηση στις 21/3/2018, ως πρόεδρος της ΟΙΟΜΚΩ, θεωρούμε ότι κάθε πράξη περί του θέματος αφορά το ΔΣ της ΟΙΟΜΚΩ. Ξεπερνώντας το γεγονός ότι υπήρχαν μικρές αλλά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο “ομοίων” εγγράφων[9], επικροτούμε τις προτάσεις της ΟΙΟΜΚΩ, με τις παρακάτω επισημάνσεις μας:

• Αν και το δικαίωμα στη χρήση “Αρχή της Αμοιβαιότητας” βάσει της Συνθήκης Λωζάννης (άρθρα 39 και 45) δίδεται μόνο στην Ελληνική πλευρά, η Τουρκική Δημοκρατία (ΤΔ) καταπατώντας τα εν λόγω άρθρα (και όχι μόνο) με δικαιολογία την “αμοιβαιότητα”, έχει προκαλέσει τεράστιες ζημιές στην Ελληνική Εκπαίδευση σε Κωνσταντινούπολη και Ίμβρο. Αντί να ζητηθεί η αποκατάσταση των πεπραγμένων, η ΟΙΟΜΚΩ προωθεί τις επιθυμίες του T.Erdoğan, δηλαδή την διάτρηση της Συνθήκης Λωζάννης, προτείνοντας “Θα πρέπει το ζήτημα της ομογενειακής Παιδείας να απαγκιστρωθεί να είναι θέμα της «αμοιβαιότητας” [4η παράγ. Newsletter].
• Στη σωστή επισήμανση “Εκτίμηση του μαθητικού πληθυσμού για τα επόμενα χρόνια” [7η παράγ. (β). Newsletter], πρέπει να συγκαταλεγούν και οι Αραβόφωνοι Ελληνορθόδοξοι που θα έλθουν από την υπό κατοχή Afrin της Συρίας [ως προέκταση των περιοχών Samandağ (Σαμάνταγ) και Altınözü (Αλτίνοζου) της Αντιόχειας της ΤΔ].
• Είναι γνωστή η υπερπροσπάθεια στελεχών της ΟΙΟΜΚΩ για την έκδοση και μεταφορά σχολικών βιβλίων στην Κωνσταντινούπολη, με τις όποιες ατέλειες εμφάνιζαν[10]. Για την επίλυση του προβλήματος, αλλά και για να απαγκιστρωθεί η Κωνσταντινουπολίτικη Ομογενειακή Εκπαίδευση από οποιαδήποτε πολιτική κατάσταση και από τους εργολάβους της Ελλάδας, πρέπει να επαναλειτουργήσει το τυπογραφείο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το γεγονός αυτό δεν θα βοηθήσει μόνο την ομογένεια, αλλά θα επιλύσει και ένα βασικό ζήτημα της Ορθοδοξίας σ’ ότι αφορά την έκδοση σχολικών θρησκευτικών βιβλίων.
• Τα στελέχη της ΟΙΟΜΚΩ πριν να μεταβούν στην Άγκυρα για να συζητήσουν τα “εκπαιδευτικά προβλήματα”, πρέπει να διαμορφώνουν το πλαίσιο συζήτησης από κοινού με τα στελέχη εκπαίδευσης της Κωνσταντινούπολης.
• Ο γράφων, αν και σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις αλλά και σε Γενικές Συνελεύσεις της ΟΙΟΜΚΩ αναφέρθηκε (ειδικά για το Δημοτικό Σχολείο της Χαλκηδόνας) στους κινδύνους και τα προβλήματα που θα προκληθούν από τους αποχαρακτηρισμούς των σχολείων, δεν εισακούστηκε. Τώρα δεν είναι πρέπον η ΟΙΟΜΚΩ να αναζητά υπεύθυνους των καταστάσεων, όταν ο αείμνηστος Τσιτσάκος είχε φέρει το θέμα σε Γενική Συνέλευση της ΟΙΟΜΚΩ και ο γράφων με παραδείγματα είχε υποδείξει τους κινδύνους που εγκυμονούν. Δυστυχώς επί των ημερών μας το ζήτημα της λειτουργίας σχολείων σε στρατηγικά σημεία της Κωνσταντινούπολης εμφανίζεται ως πρόβλημα προς επίλυση [(στ) Newsletter].
• Τέλος ως προς τις προτάσεις της ΟΙΟΜΚΩ, πριν αναζητηθούν θεσμοί που θα επιβάλλουν ποινές πρέπει να θεσμοθετηθεί στον ίδιο χώρο η Αρχή που επιβάλει τους κανόνες

Κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο, διαπιστώνουμε ότι η ΟΙΟΜΚΩ, την περίοδο που διαμόρφωνε τις προτάσεις της, δυστυχώς δεν έλαβε υπόψη τις προτάσεις που είχαν μεταφέρει οι διδάσκοντες στην Κωνσταντινούπολη και είχαν εκφραστεί στην ημερίδα που οργανώθηκε στην Αθήνα στις 29/4/2017[11].

Οι Ομογενειακοί Παράγοντες στην Κωνσταντινούπολη

Ως πρώτο μέλημα θα πρέπει να έχουν την πάση θυσία αποφυγή της διχόνοιας, που επιδιώκεται να φυτευτεί μεταξύ των εκπαιδευτικών παραγόντων στην Κωνσταντινούπολη. Είναι γεγονός ότι ένα από τα βασικά εργαλεία δημιουργίας διχόνοιας μεταξύ θεσμικών παραγόντων στην γενέτειρά μας, είναι και η ελλιπής εφαρμογή τυπικών διαδικασιών εντός των θεσμικών οργάνων που έχουν κληρονομηθεί εδώ και δεκαετίες. Μία από τις επιπτώσεις των μαζικών διωγμών και της ραγδαίας φυγής των Ρωμιών από την Κωνσταντινούπολη την περίοδο 1963 – 1976 ήταν και η μη μεταφορά γνώσης της αναγκαιότητας εφαρμογής των τυπικών διαδικασιών. Η εν λόγω έλλειψη για δεκάδες χρόνια ήταν ένα “εκμεταλλεύσιμο εργαλείο” για τους επιτήδειους.

Ας αναφερθούμε σε μερικά παραδείγματα. Σε επίσημους ή άτυπους θεσμούς να καθιερωθούν τα:

• Τα τέσσερα πρωτόκολλα (εισερχόμενα έγγραφα, εισερχόμενα ηλεκτρονικά έγγραφα-μηνύματα, εξερχόμενα έγγραφα, εξερχόμενα ηλεκτρονικά έγγραφα-μηνύματα) με αρχειοθετημένα αντίτυπα.
• Τα τρία πρακτικά συνεδριάσεων (Διοικητικού, Γενικών και Έκτατων Συνελεύσεων, επίσημων συναντήσεων με τρίτους εντός θεσμού). Εάν τα πρακτικά δεν είναι υπογεγραμμένα (έστω κα με παρατηρήσεις των υπογραφόντων) τουλάχιστον από το 51% των μελών του ΔΣ, το περιεχόμενό τους να θεωρηθεί προσωπικές θέσεις που δεν θα εκφράζουν τον θεσμό.
• Όλα τα απαραίτητα μέσα προς τήρηση Διεθνών Λογιστικών Προτύπων (ΔΛΠ).

Τα προαναφερόμενα εκτός του ότι θα προστατεύουν τον θεσμό και τα στελέχη του, μακρόπνοα θα αποτελούν ιστορικά δεδομένα προς πάσα χρήση…

Βέβαια εάν η νεοσυσταθείσα Πενταμελής Οικονομική Επιτροπή κατορθώσει να αναλάβει την οικονομική διαχείριση (χωρίς δικαιώματα στην κυριότητα) όλων των Βακούφικων ακινήτων (αυτών που τους ανήκουν αλλά και των καταπατημένων υπόλοιπων που διεκδικούνται), προφανώς θα επιλυθούν τα περισσότερα οικονομικά προβλήματα της ομογένειας. Εξ άλλου η ΟΙΟΜΚΩ στην ημερίδα της Θεσσαλονίκης (18/11/2017) δεσμεύτηκε να διεκδικήσει τουλάχιστον τα εν Ελλάδι ακίνητα δραστηριοποιώντας τα σχολικά σωματεία μέλη της που εδρεύουν στην Ελλάδα.

Εδώ θέλουμε να επιστήσουμε την προσοχή των ιθυνόντων σε ότι αφορά την συνεχή εμφάνιση νέων θεσμών και επιτροπών, που είναι ένα πολιτικό τέχνασμα “θόλωσης των νερών” ή “βάλτωσης των υποθέσεων”. Έτσι τα πάντα αρχίζουν να διεκπεραιώνονται από αόρατα χέρια, που γνωστοποιούνται στις επιτυχίες αλλά εξαφανίζονται στις αποτυχίες!

Κλείνοντας

Είναι παράλογη η συνεχής απομόνωση στελεχών που διαθέτουν πραγματική βούληση και διάθεση να βοηθήσουν στην επίλυση των Ομογενειακών προβλημάτων. Από την άλλη, είναι απαράδεκτη η προσπάθεια να περιορίζεται όλο και περισσότερο ο αριθμός των ατόμων που απαρτίζουν επίσημους ή άτυπους θεσμούς. Οι όσο το δυνατόν περισσότερες γνώμες (ακόμα καλύτερα και οι αντίθετες), βοηθούν στην σύνθεση τελικών προτάσεων. Τουλάχιστον αυτό αναμένουμε από μία Αριστερή Κυβέρνηση…

βκ

Σημειώσεις

[1] Κοίτα πρακτικά http://www.conpolis.eu/uploadedNews/Praktika%20Hmeridas%2029.04.2017.pdf,  σελ. 129 -144

[2] Κοίτα μελέτη Β. Κυρατζόπουλου, Η Εκπαίδευση και Εκπαιδευτικές Μεταρρυθμίσεις, μηναία συνδρομητική εφημερίδα  “ο Πολίτης”, αρ. φύλ. 592, Αύγουστος 2016. Όπως https://www.academia.edu/36387861/Η_Εκπαίδευση_και_Εκπαιδευτικές_Μεταρρυθμίσεις , http://elzoni.gr/html/ent/001/ent.65001.asp

[3] Εισαγωγή από επίσημο έγγραφο που φέρει ημερομηνία 3/6/2016. Ο Δρ. Σταύρος Χ. Γιωλτζόγλου σε ημερίδα της ΟΙΟΜΚΩ (29/4/2017) έχει αποδεχτεί ότι ήταν ο συντάκτης και ο αποστολέας του εν λόγω εγγράφου.

[4] Οι 3 εκπρόσωποι των σχολείων (ΠΜτΓΣ, Ζωγράφειο, Ζάππειο), ο εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Μητροπολίτης Προύσης, ο  πρόεδρος της ΟΙΟΜΚΩ και ο πρόεδρος ΣΥΡΚΙ που δεν παρέστη.

[5] Αναφερόμαστε στην έκθεση “εμπειρογνώμων” Μάρτιος του 2017, που αναφέρεται και στο Newsletter (Μάρτιος 2018) και στην έκθεση (21/3/2018) της ΟΙΟΜΚΩ. Στην επτασφράγιστη αναφορά των “ειδικών” για την εκπαίδευση στην Κωνσταντινούπολη αναφέρεται ότι είναι “απελπιστική” (έκθεση ΟΙΟΜΚΩ 21/3/2018) ή “πολύ δύσκολη” (Newsletter Μαρτίο 2018 ΟΙΟΜΚΩ).

[6] Αριθμός μαθητών σχολικού έτους 2017 – 2018

[7] Πρώτη απόσπαση στο εξωτερικό για διπλούς μισθούς, δεύτερη απόσπαση σε θεσμό εντός Ελληνικής Επικράτειας ή χειρότερο εις την οικεία τους.

[8] Κοίτα περιοδικό Documento άρθρο Δημήτρης Χατζηνικόλας 3/3/2017, http://www.documentonews.gr/article/kompina-ekatommyriwn-me-tis-bizes-sthn-toyrkia

[9] Τα έγγραφα είναι: α)Θέσεις της ΟΙΟΜΚΩ ενόψει της ειδικής συνάντησης στο Υπ. Παιδείας 21/3/2018,  β)Newsletter Μάρτιος του 2018 τεύχος 8/3, Ανακοίνωση των θέσεων της ΟΙΟΜΚΩ, για τα θέματα Ομογενειακής Παιδείας (21/3/2018)

[10] Κοίτα επιστολές (21/3/2018 και 2/4/2018) Νικόλαου Κεφάλα προς εκπαιδευτικούς της Κωνσταντινούπολης.

[11] Κοίτα πρακτικά http://www.conpolis.eu/uploadedNews/Praktika%20Hmeridas%2029.04.2017.pdf,  σελ. 145 -158