Η οικουμενική πολιτιστική «δεξίωση» της καθ' ημάς Ανατολής ως συμβολή του Μιθριδάτιδου Βασιλέως της Κομμαγηνής (Ευφρατησίας) Αντιόχου Α Θεού «Δικαίου», «Φιλέλληνος» και «Φιλορωμαίου»

Από παλαιοτάτων χρόνων η περιοχή γύρω
από τις πήγες του Ευφράτη ήταν σημείο συναντήσεως πολεμικών, πολιτικών και πολιτισμικών
συγχρωτισμών. Η περιοχή γενικώς ονομάζονταν «Αρμενία» και γίνονταν διάκριση σε «μεγάλη»
και «μικρή» η σε «παλαιά» και «νέα» Αρμενία. Όταν εννοείτο η περιοχή πέραν των
πηγών, δηλαδή προς τα ανατολικά τότε μιλούσαν για την μεγάλη η παλιά Αρμενία,
ενώ για τις περιοχές πριν τις πηγές, δηλαδή το δυτικό μέρος, τότε την
αποκαλούσαν μικρή η νέα Αρμενία.

Ο όρος Αρμενία ήταν μάλλον ασαφής
καθότι και σε  συναξάρια ακόμη περιοχές
καθαρά π.χ. «ποντιακές» αποκαλούνται Αρμενία, όπως συμβαίνει π.χ. στον βίο του αγίου
Ιωάννου Χρυσοστόμου, αλλά και άλλων αγίων. Στα χρόνια μάλιστα των σταυροφοριών
(πριν και λίγο μετά) λόγω των μεγάλων πληθυσμιακών μετακινήσεων από την μεγάλη Αρμενία
προς την περιοχή της αρχαίας Κομμαγηνής το όνομα μικρή Αρμενία εμπεδώθηκε περισσότερο.

Σε αυτήν λοιπόν την ευρύτερη περιοχή
των πηγών του Ευφράτη ευρίσκεται και το αρχαίο βασίλειο της Κομμαγηνής[1]  του οποίου η ιστορία αρχίζει από πολύ νωρίς, δηλαδή
τον 9^ο π. Χ. αιώνα. Είναι μάλιστα πολύ πιθανό να ήταν και μέρος του βασιλείου
των Χετταίων (Πελασγών Χετταίων, βλέπε και τους Ετεοκρήτες του Ομήρου), που είχε
ως πρωτεύουσα την Χαττούσα, της οποίας τα κτίσματα έχουν κατάδηλη ομοιότητα με
τα ανάκτορα των Μυκηνών (π.χ. Πύλη Λεόντων).

Οι Ετέοι είχαν μάλιστα στενές επαφές
με τους συγγενείς τους, τους “Αχιγιάβα”, δηλαδή τους Αχαιούς και ο βασιλιάς
τους μάλιστα αποκαλούσε τον Αχαιό βασιλέα «αδελφέ μου». Μετά από διαδοχικές υποδουλώσεις
υπό περσικό και ασσυριοβαβυλωνικό ζυγό, η Κομμαγηνή διοικείται από το 323 π. Χ.
από τους Έλληνες του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδοχών του. Τους Έλληνες διαδέχονται
οι Ρωμαίοι[2] και μετά ακολουθεί η ενσωμάτωση
της στο Αρμενικό βασίλειο. Από το 109 π. Χ. η Κομμαγηνή αποκτά την ανεξαρτησία
και έκτοτε την κυβερνούν οι Μιθριδάτιδες βασιλείς της, με πρώτο τον Μιθριδάτη Καλλίνικο[3].

Το όνομα του βασιλείου καθεαυτό
είναι μια σύνθεση ελληνικών λέξεων και σημαίνει κάτι σαν «συνάντηση» ή
«δεξίωση»[4] Γενών (εθνών, φυλών),
βασικά δηλαδή του ελληνικού και του περσικού γένους ή πολιτισμού ειδικότερα.
Ιστορικά η περιοχή της Κομμαγηνής[5] κατελάμβανε μια μεγάλη έκταση
από τα βόρεια της Συρίας μέχρι και τον Αντίταυρο. Στα όρια αυτής της περιοχής βρίσκεται
ένα αξιόλογο μνημείο του πολιτισμού της Κομμαγηνής – είναι το ιερόν τέμενος του
Νέμρουτ Νταγ επί της οροσειράς του Αντιταύρου. Βασικά πρόκειται για ταφικό μνημείο
του Αντιόχου Α’, υιού του Καλλίνικου σε επιβλητική τοποθεσία ύψους 2.150 μ. περίπου.

Πριν όμως εξιστορήσω, εν συντομία
βέβαια, τα του όρους Nemrud Dag, θα ήθελα να αναφερθώ στην πόλη της Μαλάτειας,
διότι έτσι είναι η πόλη αυτή γνωστή σε εμάς τους Έλληνες. Η πόλη αυτή λοιπόν της
Μαλάτειας (δηλαδή η αρχαία Μελίτη
και η βυζαντινή Μελιτινή) βρίσκεται κάπου στο νοτιοανατολικό άκρο της Τουρκίας
και κοντά στα σύνορα Συρίας / Ιράκ. Είναι ιστορική πόλη και γνωστή για την περίφημη
μάχη του 575 μ. Χ. όπου ο Ιουστίνος κατατρόπωσε τον βασιλιά των Περσών Χοσρόη, έτσι
που από τότε οι Πέρσες έπαψαν πλέον να είναι ένας επικίνδυνος γείτονας[6]. Εκεί λοιπόν κοντά ευρίσκεται
και ο Ευφράτης ποταμός ή καλλίτερα το τεράστιο φράγμα του και λίγο μακρύτερα
στο όρος Nimrod Dag
(οροσειρά
του Ταύρου / Αντίταυρου), σε υψόμετρο 2.160 μ. ακριβώς (μετρημένο με GPS) το ταφικό μνημείο του Αντιόχου
Α΄[7].

Ο προαναφερθείς λοιπόν Αντίοχος Α΄ της Κομμαγηνής (βασιλεία
από 69 – 38 π. Χ.) ίδρυσε ένα «ιερόν»
με ένα σύνολο ανάγλυφων πλακών, αγαλμάτων και ανδριάντων ύψους 5 έως
7 μ.,
προς «μνημόσυνον αιώνιον» της βασιλείας του και των «θεοποιημένων»
προγόνων του. Όπως ο ίδιος μας πληροφορεί (το έχει λαξεύσει πάνω
σε πέτρινες πλάκες και μάλιστα σε Ελληνική γλώσσα) έλκει από πατέρα (Μιθριδάτης
Καλλίνικος[8])
την καταγωγή του από τους Πέρσες  με απαρχή
τον Δαρείο (Δαρείος Α΄ , 522-486 π. Χ.), ενώ από μητέρα (Λαοδικεία,  γυναίκα του Μιθριδάτη Καλλινίκου και απόγονος
του Σελεύκου Α’ , Νικάτορος) δηλώνει Έλληνας με απαρχή τον Μέγα Αλέξανδρο
(356-323 π. Χ.)[9].
Μάλιστα η σειρά των Ελλήνων προγονών ανάγεται στον Πτολεμαίο Α΄ Σωτήρα της Αίγυπτου, τον Αντίγονο Α΄ Μονόφθαλμο τον Μακεδόνα, τον Λυσίμαχο Θράκης και τον ηγεμόνα της Μακεδονίας Αντίπατρο[10]. Με την Ελληνίδα σύζυγο
του Ισιάδα απέκτησαν πέντε παιδιά, τον διάδοχο του Μιθριδάτη Β’, την Λαοδίκεια,
σύζυγο του Ορώδη Β’ της Παρθίας, τον Αντίοχο Β’, την Αντιοχίδα και μια άλλη
κόρη, σύζυγο του Αρταβάσδη Α’, της Ατροπατηνής.

Πίνακας 1: Πρόγονοι
Αντιόχου Α’ Θεού Δικαίου Φιλλέληνος και Φιλορωμαίου

 

Παρόλο που κάθε ηγεμόνας της εποχής
εκείνης φρόντιζε να κατάγεται από «επίσημους» προγόνους, στην περίπτωση του
Καλλίνικου και του Αντίοχου Α’ το γενεαλογικό δένδρο δεν είναι
«κατασκευασμένο». Η αναγραφή των προγονικών (πίνακας 1) ονομάτων, άλλα και
αυτών των απογόνων, μας δίνει μια εικόνα της οικουμενικότητας του DNA των
αναφερθέντων Μιθριδατιδών βασιλέων.

 

Πίνακας 2: Απόγονοι
Αντιόχου Α’ Θεού Δικαίου Φιλλέληνος και Φιλορωμαίου

 

Τα τεράστια αυτά αγάλματα (ότι απέμεινε
δηλαδή) παριστάνουν από αριστερά προς δεξιά τον Αντίοχο Α’, την πάτρια θεά Κομμαγηνή
(με «κάλαθο» στο κεφάλι), τον Δία ή Αχούρα Μάζδα, Ορομάσδης, τον
Απόλλωνα ή Μίθρα – Ήλιο – Ερμή , τον Ηρακλή – Άρη, ένα λιοντάρι / aslan (επίγεια και «εφήμερη»
δύναμη) και ένα αετό / kartal (θεία και «αιώνια» δύναμη)[12]. Πάνω στις πέτρινες
πλάκες δεν είναι μόνο χαραγμένα τα ονόματα των Ελλήνων και Περσών προγόνων του
Αντίοχου Α’, αλλά επίσης και ο «Νόμος» του (εντολές και παραινέσεις στα ελληνικά
περί του «ιερού τόπου» προς τους απογόνους του). Οικουμενικό όμως ενδιαφέρον
παρουσιάζουν οι ανάγλυφες σε πέτρα «δεξιώσεις» του, όπου ο Αντίοχος Α’ χαιρετά
με το δεξί χέρι (δεξιώνεται) τον Ηρακλή, τον Απόλλωνα και την επιτόπια θεά
Κομμαγηνή.

Από τις άνω αναφερθείσες επιγραφές ιδιαίτερο
αστρονομικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το 5^ο ανάγλυφο (1, 75 μ. επί 2, 40 μ.), όπου απεικονίζεται
ένα λιοντάρι με την Σελήνη κρεμασμένη στο λαιμό του και με 19 αστέρια χαραγμένα
πάνω στο σώμα του. Από αυτά τρία (3) είναι μεγάλα (συμβολίζουν με ελληνικά γράμματα τους πλανήτες Δια,
Ερμή και Άρη)
και έχουν 16 ακτίνες (πανομοιότυπα με το αστέρι της Βεργίνας), ενώ τα
υπόλοιπα 16 μικρότερα αστέρια έχουν από 8 ακτίνες. Πρόκειται δηλαδή για το
παλαιότερο ωροσκόπιο του
κόσμου και μάλιστα με ελληνική επιγραφή και το Μακεδονικό αστέρι (Βεργίνας).
Είναι λοιπόν το ωροσκόπιο της ανέγερσης του ιερού από τον Αντίοχο Α’, γιό του Μιθριδάτη 
«Καλλίνικου» (= πορθητή)[13], το έτος 62 π. Χ., στις
14 Ιουλίου και περίπου στις 19.30.

Η ευρύτερη λοιπόν  περιοχή της Mαλάτειας ή Μελιτινής ήταν πάντα
πεδίο συγκρούσεων και «συναντήσεων»
διαφόρων πολιτισμών. Ενώ κατά την ρωμαϊκή περίοδο ο Αντίοχος Α΄ ( όπως και ο
Αριοβαρζάνης της Καππαδοκίας) ήταν πολύ προσεκτικός με τους τότε ισχυρούς της
οικούμενης (εξ ου και «φιλορωμαίος»
απεκλήθη), κατά την ύστερο-βυζαντινή περίοδο (Ρωμανία) στην περιοχή υπήρχαν
ονομαστές επισκοπές όπως τα Σαμοσάτα, η Απάμεια, η Κύρρος, η Ιεράπολις, η
Μακεδονόπολις και η Γερμανίκεια, με πολλούς αγίους καταγόμενους  ή μαρτυρήσαντας εκεί.

Μεταξύ αυτών και ενδεικτικά μόνο είναι
π.χ. ο άγιος Δομετιανός επίσκοπος Μελιτινής (10.01.), ο άγιος Ευθύμιος ο Μέγας
(εκ Μελιτινής ή Μελίτης, 20.01.), οι άγιοι επτά οι εν Σαμοσάτοις τελειωθέντες
μάρτυρες Φιλόθεος, Υπερέχιος, Άββιβος, Ιουλιανός, Ρωμανός, Ιάκωβος και
Παρηγόριος (29.01.),  ο άγιος Ακάκιος,
επίσκοπος Μελιτινής (31.03 και 15.09), ο άγιος ιερομάρτυρας Ευτυχής επίσκοπος
Μελιτινής (28.05), οι άγιοι τρεις μάρτυρες οι εν Μελιτινή τελειωθέντες (21.07.),
ο εκ Πολύευκτος μάρτυς (09.01.), η εκ Μελιτινής αγία Κυριακή (07.07), οι εκ
Μελιτινής επτά μάρτυρες Ρωμύλος, Ζήνων, Μακάριος, Ανδροπελαγία, Καλοδότη, Θέκλα
και οι συν αυτούς 1.120 μαρτυρήσαντες στρατιώτες του ρωμαϊκού στρατού.

Τα Σαμοσάτα μάλιστα, τα οποία ιδρυθήκαν από τον Μιθριδάτη Α’, πατέρα
του Αντίοχου Α’, περίπου το 80 π. Χ., ήταν πρωτεύουσα του βασιλείου της
Κομμαγηνής, το οποίο όπως αναφέραμε και πιο πάνω επεκτεινόταν από τον Ταύρο
μέχρι και την σημερινή Γαζιανθό (Gaziantep).
Τα αρχαία Σαμόσατα ήταν όμως και πατρίδα του Λουκιανού και του Ευσεβίου των
Σαμοσατέων. Αργότερα μάλιστα έγιναν και έδρα επισκόπου και τόπος μαρτυρίου
πολλών αγίων. Τα Σαμοσάτα όμως έχουν και μια ιδιαίτερη σημασία για τον
Χριστιανισμό ως γενέτειρα του Λουκιανού, μέσω του οποίου, εμμέσως πλην σαφώς,
μας παραδίδεται στο έργο «Περί της
Περεγρίνου Τελευτής» η «απόδειξη» για την «ιστορικότητα» του Κ.Η.Ι.Χ
λέγοντας, ότι: «(11)…μετά γουν εκείνον ον έτι σέβουσιν, τον
άνθρωπον, τον εν τη Παλαιστίνη ανασκολοπισθέντα, ότι καινήν ταύτην τελετήν
εισήγαγεν ες τον βίον… (13) …έπειτα δε ο νομοθέτης πρώτος έπεισεν αυτούς ως
αδελφοί πάντες είεν αλλήλων, έπειδαν άπαξ παραβάντες, θεούς μεν τους Ελληνικούς
απαρνήσωνται, τον δε ανεσκολοπισμένον εκείνον σοφιστήν αυτόν <Ιησούν
Χριστόν> προσκυνώσι και κατά τους εκείνου νόμους βιώσι, καταφρονούσιν ουν απάντων
εξ ίσης και κοινά ηγούνται».

 

Δημήτριος Γ. Μαυρίδης

.