Hμερομηνία δημοσίευσης: 19-09-10
Η ρηξικέλευθη προσωπικότητα του πολιτικού από την Πάτρα που ήταν πρωτοπόρος της ιδέας της Ευρώπης των λαών
Του Σπ. Ι. Ασδραχα*
Οπως λέγαμε σε προηγούμενο σημείωμα, για τον έφηβο Γεώργιο Τυπάλδο-Ιακωβάτο (1837), καθώς και για τον μεγαλύτερο αδελφό του, τον Κωνσταντίνο (1835), το παμπάλαιο ελληνικό έθνος μπορούσε να μεταλλαχθεί σε κράτος εθνικό, αν ακολουθούσε την τύχη των εθνών, καθώς την προσδιόρισε η Γαλλική Επανάσταση του 1789 και τα παρεπόμενά της. Χρόνια αργότερα μια άλλη ρηξικέλευθη προσωπικότητα, ο Ανδρέας Ρηγόπουλος, θα δώσει (1857) με κοφτές και σχεδόν σε προφητικό τόνο διατυπωμένες φράσεις το σχήμα του νέου ελληνισμού.
Τα εναρκτήρια χρονικά του ορόσημα δεν είναι ενιαία: άλλα για την εκκλησία, άλλα για την αντίσταση στην οθωμανική κατάκτηση, άλλα για την πνευματική αφύπνιση.
Αυτή η πυκνή διατύπωση βρίσκεται στον επικήδειο λόγο του για τον Κωνσταντίνο Οικονόμο τον εξ Οικονόμων. Ας την παραθέσουμε.
«Τριλογία ιερά και αθάνατος του Προλόγου του Πανελληνίου εκείνου δράματος, το οποίον θέλει αποτελεσθεί υπό τους θόλους της Αγίας Σοφίας, ο Κολοκοτρώνης, ο Οικονόμος και ο Σολωμός. Είναι οι τρεις τελευταίοι αντιπρόσωποι της μεγάλης προδρομικής εποχής της Ελληνικής Παλιγγενεσίας· οι τρεις ως ειπείν τελευταίοι γίγαντες προκατακλυσμιαίου μεγάλου κόσμου. Και ο μεν Κωνσταντίνος Οικονόμος, Αγγελος Ταξιάρχης της Ορθοδόξου ημών Πίστεως και φωτεινός ρήτωρ της εκκλησίας μας, κλείει την πρόδρομον θρησκευτικήν Ελλάδα, την αρχομένην από του Μάρκου του Εφεσίου· ο δε Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Αγγελος Ταξιάρχης του κατά βαρβάρων Αγώνος μας, κλείει την πρόδρομον πολεμικήν Ελλάδα, την αρχομένην από Γεωργίου του Καστριώτου· ο δε Διονύσιος Σολωμός, Αγγελος Ταξιάρχης της εθνικής Ποιήσεώς μας, κλείει την πρόδρομον καλλιτεχνικήν Ελλάδα, την αρχομένην εκ του πρώτου νέου άσματος του Ολύμπου, του άσματος του Ελληνικού Λαού».
Το παράθεμα είναι σαφές, ώστε περιττεύει η αναπαραγωγή του με άλλα λόγια. Η χρονική ενότητα του νέου ελληνισμού αρχίζει με τη θρησκευτική ιδιοπροσωπία που συνεπάγεται η επικράτηση των Ανθενωτικών· η πολεμική ιστορία αρχίζει με την αντίσταση στην οθωμανική εισβολή και ολοκληρώνεται με την εθνική επανάσταση· η καλλιτεχνική έκφραση είναι δημώδης και εθνική, δημοτική ποίηση και λόγια, εκφρασμένη η δεύτερη στη δημοτική γλώσσα. Πρόκειται προφανώς για τον Σολωμό του Υμνου, καθώς τα Ευρισκόμενα βγαίναν αργότερα (1859). Ολες αυτές οι χρονικότητες αποτελούν, παρά την κλιμάκωσή τους, μια σύνθεση, την προδρομική Ελλάδα που θα ολοκληρωθεί με την κατάκτηση της Πόλης, να περάσει έτσι σε νέα σύνθεση, που από την προδρομική (σφραγισμένη από την οθωμανική κατάσταση) θα μεταβεί ή θα μεταλλαχθεί σε μιαν άλλη ποιοτικώς διαφορετική. Είμαστε πριν από την Παρισινή Κομμούνα (1871), συνεπώς δεν είναι αυτός ο προάγγελος της νέας σύνθεσης.
Περιττεύει ο σχολιασμός της οντολογίας της τριλογίας του Α. Ρηγόπουλου και η χρήση των όρων Ελλάδα και ελληνικός. Ας υπομνήσουμε ότι στην ιστορική αυτή τριλογία μετέχουν και άλλοι, πριν και μετά τον Ρηγόπουλο· και βέβαια ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος (1852). Από τους κατοπινούς, ας θυμίσουμε τον «αντιστασιακό χαρακτήρα» που προσέδωσε στη νεοελληνική ιστορία ο Νίκος Σβορώνος, μετονομάζοντας μια μακρά ιστοριογραφική παράδοση. Για τους όρους Ελλάδα και ελληνικός, ας θυμίσουμε ότι έχουν από καιρό αποκτήσει τους τίτλους της ευγένειάς τους, παρά την αμφιλογία (αρχαιότητα, σύγχρονη εποχή) που εμπεριέχουν. Δυο μόνο ενδεικτικά παραδείγματα: «Ελληνική Διοίκησις», «Ελληνική Νομαρχία».
Στους αντίποδες, ο Γεώργιος Τυπάλδος-Ιακωβάτος θα πει ότι το υπόδουλο «γένος» δεν έχει τίποτε να επιδείξει στα «πολεμικά» και θα συναιρέσει την ιστορία του σ’ εκείνη των Γραμμάτων του. Είδαμε ότι ο Ρηγόπουλος μιλά μόνο για «εθνική ποίηση», δηλαδή ποίηση του λαού. Πρόκειται για άγνοια ή απόρριψη της λεγόμενης λόγιας παράδοσης. Νομίζω όχι.
Αλλωστε το εγκώμιο που κάνει στον Κωνσταντίνο Οικονόμο σ’ αυτή την παράδοση παραπέμπει. Υποθέτω ότι δεν πρόκειται για ελλιπή, ως προς τα συστατικά της στοιχεία, και αντιφατική συγκρότηση της «τριλογίας» της «πρόδρομης» χρονικότητας του νέου ελληνισμού. Θεωρώ ότι υπέρκειται μια έννοια που καθορίζει το υπόλοιπο: το «πνεύμα του λαού». Δεν είναι απρόσμενη η συνάντηση με τον Χέρντερ.
Ως προς την απόληξή του ο πρόδρομος ελληνισμός του Ρηγόπουλου είναι ένα πλάσμα. Η «Μεγάλη Ιδέα» θα ναυαγήσει αργότερα στην Ιωνία και το νεανικό όνειρο του Γεωργίου Τυπάλδου-Ιακωβάτου, να ιδεί το «ξανθό του Οθωνα γένος» στη Βασιλεύουσα, μεταλλάχθηκε με το πέρασμα του χρόνου σε άλλης λογής ουτοπία. Αλλά, ας μη μετατρέπουμε τους μάρτυρες της ιστορίας σε κατηγορούμενους κι ας μη γινόμαστε αναρμόδιοι εισαγγελείς. Οι μάρτυρες καταθέτουν στην εποχή τους και εκφράζονται απ’ αυτή, θέλοντας πάντα να την εκφράσουν. Ας τους ακροαζόμαστε κι ας τους κατανοούμε, μη λησμονώντας ωστόσο ότι η ιστορία, εκτός από τις προλήψεις της, έχει και την οντολογία της· πρωτίστως αυτή.
* Ο κ. Σπ. Ι. Ασδραχάς είναι ιστορικός.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_19/09/2010_415202
.