Τα υβριδικά επιχειρησιακά δόγματα θολώνουν τα όρια μεταξύ πολέμου και ειρήνης

«Τα διακριτά όρια μεταξύ ειρήνης και πολέμου καθίστανται θολά και δυσδιάκριτα» λέει στηHuffPost Greece o Κων/νος Θ. Λαμπρόπουλος, στρατηγικός αναλυτής και Εταίρος του Κέντρου Μελετών Ασφάλειας της Γενεύης, στο πλαίσιο του αφιερώματος στον υβριδικό πόλεμο, τη φύση του και την έκταση της απειλής που συνιστά για την Ελλάδα.

Σύμφωνα με τον κ. Λαμπρόπουλο, ο σύγχρονος υβριδικός πόλεμος είναι ασύμμετρης υφής και δίνει έμφαση στη δημιουργικότητα, την μη προβλεψιμότητα, την αδυναμία απόδοσης ευθυνών και «στοχεύει πρωτίστως στο γνωσιακό υπόβαθρο του Πολέμου». Όπως σημειώνει, δεν αποτελεί καινούριο φαινόμενο, μα ανιχνεύεται στις συγκρούσεις που διέπουν διαχρονικά την ιστορία, και στον 21ο αιώνα χαρακτηριστικές περιπτώσεις αποτελούν οι συγκρούσεις στην Ουκρανία, ο πόλεμος Ισραήλ- Χεζμπολά στον Λίβανο και η περίπτωση της Συρίας.

Η χρήση των μη στρατιωτικών μέσων στη μελλοντική διεξαγωγή επιχειρήσεων τις επόμενες δεκαετίες, λέει ο κ. Λαμπρόπουλος, αναμένεται να αυξηθεί δραματικά, με αποτέλεσμα να θολώσουν τα όρια μεταξύ ειρήνης και πολέμου, καθώς «οι επιχειρήσεις διεξάγονται στην λεγόμενη “γκρίζα περιοχή” κάτω απ′ το κατώφλι του πολέμου και πάνω απ’ το κατώφλι της ειρήνης».

Ως προς τη χρήση υβριδικών πρακτικών απέναντι στην Ελλάδα, εκτιμά πως η Τουρκία του προέδρου Ερντογάν ενσωματώνει στοιχεία και πτυχές των ρωσικών και κινεζικών υβριδικών προσεγγίσεων, έστω και σε πολύ μικρότερη κλίμακα- προσθέτοντας πως η στρατηγική της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα βασίζεται στη δημιουργία τετελεσμένων.«Στον 21ο αιώνα η έννοια και το περιεχόμενο του στρατηγικού αιφνιδιασμού αποκτά νέα διάσταση, καθώς τα υβριδικά επιχειρησιακά δόγματα θολώνουν τα όρια μεταξύ πολέμου και ειρήνης και επιχειρούν στην λεγόμενη “γκρίζα περιοχή” (grey zone area) και σε «ασφαλή πεδία» (safe spaces) “μαλακώνοντας” τις αντιστάσεις του κράτους-στόχου πριν την εκδήλωση της κύριας φάσης του αιφνιδιασμού» σημειώνει σχετικά, συμπληρώνοντας πως απώτερος στόχος της Τουρκίας θα είναι η Ελλάδα να συρθεί σε μια διαπραγμάτευση εφ′ όλης της ύλης, «έχοντας απωλέσει ισχυρά διαπραγματευτικά όπλα τόσο στο πεδίο των επιχειρήσεων όσο και στο πεδίο των διαπραγματεύσεων».

Κατά τον κ. Λαμπρόπουλο, η Ελλάδα δεν έχει κατανοήσει τον κίνδυνο από μια υβριδική προσέγγιση της Τουρκίας, κάνοντας παράλληλα λόγο για πλήρη υιοθέτηση από την κυβέρνηση μιας στρατηγικής κατευνασμού της γείτονος, «εξαιτίας της ιδεολογικοποίησης της εξωτερικής πολιτικής»

«H Ελλάδα οφείλει να υιοθετήσει μια στρατηγική κατεύθυνση που να επενδύει αφενός στην λογική της Αποτροπής δια της Άρνησης (Deterrence by denial) (μαζί με την Αποτροπή δια της Τιμωρίας) μεταθέτοντας διαρκώς στην Τουρκία το δίλημμα της επιλογής κλιμάκωσης, αποφεύγοντας το ενδεχόμενο τετελεσμένων εις βάρος της» υπογραμμίζει σχετικά.

Ακολουθεί η πλήρης συνέντευξη: 

HuffPost Greece: Πώς ορίζεται ο υβριδικός πόλεμος; Τι περιλαμβάνει και κατά πόσον αποτελεί κάτι «καινούριο» ως στρατηγική;

Κων/νος Λαμπρόπουλος:Καταρχάς, θα πρέπει να τονίσουμε πως υπάρχει μια θεωρητική σύγχυση αναφορικά με τον όρο «Υβριδικός Πόλεμος» (hybridwarfare) ,η οποία έγκειται στην πανσπερμία ορισμών του από διάφορους στρατηγιστές ,διαμορφωτές πολιτικής και θεωρητικούς του Πολέμου. Ένας γενικός ορισμός του υβριδικού πολέμου περιλαμβάνει την συγχρονισμένη χρήση πολλαπλών εργαλείων ισχύος εναντίον στοχευμένων τρωτοτήτων του αντιπάλου σ’όλο το φάσμα των λειτουργιών της κοινωνίας, στοχεύοντας σε επιπτώσεις προκύπτουσες από το άθροισμα της συνδυαστικής χρήσης των διαφόρων εργαλείων ισχύος.

Ο σύγχρονος Υβριδικός Πόλεμος είναι ασύμμετρης υφής, χρησιμοποιεί διαφορετικά εργαλεία ισχύος σε πολλαπλές διαστάσεις και επίπεδα κλιμάκωσης ταυτόχρονα σ ένα συγχρονισμένο μοτίβο, δίνοντας έμφαση στην δημιουργικότητα, την μη προβλεψιμότητα, την αδυναμία απόδοσης ευθυνών και στοχεύει πρωτίστως στο γνωσιακό υπόβαθρο του Πολέμου. Τα στοιχεία αυτά διαφοροποιούν την υβριδική προσέγγιση από την αντίστοιχη παραδοσιακή που στοχεύει στην φθορά των αντίπαλων δυνάμεων όπου η ποιοτική και ποσοτική στρατιωτική ισχύς του ενός υπερτερεί έναντι του άλλου.

Βασικό χαρακτηριστικό του Υβριδικού Πολέμου που τον διαφοροποιεί από τον Παραδοσιακό Συνδυαστικό Πόλεμο (CompoundWarfare) αποτελεί η επιχειρησιακή και τακτική σύντηξη (fusion) συμβατικών και μη συμβατικών δυνάμεων σ ένα ενοποιημένο πεδίο μάχης. Οι λεγόμενοι παραδοσιακοί πόλεμοι περιλαμβάνουν χρήση τόσο συμβατικών όσο και μη συμβατικών δυνάμεων αλλά σε διαφορετικά θέατρα επιχειρήσεων.

Πρέπει να σημειωθεί πως ο Υβριδικός Πόλεμος δεν αποτελεί καινούργιο φαινόμενο αλλά δύναται να ανιχνευθεί στις πολεμικές συγκρούσεις που διέπουν διαχρονικά την Ιστορία της Ανθρωπότητας. Χαρακτηριστικά ο Γαλλο-Βρετανικός Πόλεμος για τον έλεγχο της Βόρειας Αμερικής περιείχε υβριδικά χαρακτηριστικά, ενώ το ίδιο ισχύει και για τον Δεύτερο Πόλεμο των Μπόερς εναντίον της Βρεταννικής Αυτοκρατορίας. Ακολούθως ο Πόλεμος των Βιετμίνχ έναντι των Γάλλων στην Ινδοκίνα θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στο πλαίσιο των Υβριδικών Πολέμων.

Στον 21ο αιώνα, χαρακτηριστικές περιπτώσεις Υβριδικού Πολέμου αποτελούν οι πολεμικές συγκρούσεις των Ρώσων έναντι της Τσετσενίας και της Ουκρανίας, ο πόλεμος Ισραήλ- Χεζμπολά στον Λίβανο και βεβαίως η περίπτωση της Συρίας.

Ο υβριδικός πόλεμος αναφέρεται κυρίως σε σχέση με τη Ρωσία και την Κίνα. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των «φιλοσοφιών» των εν λόγω χωρών σε σχέση με αυτόν; Κατά πόσον θεωρείται επιτυχημένη η χρήση τους;

Τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα έχουν επενδύσει στην μη γραμμική μορφή Πολέμου ,απορρίπτοντας τον όρο υβριδικός ,εν αντιθέσει ,με το ΝΑΤΟ που ενέταξε τόσο το σύγχρονο ρωσικό όσο και το κινεζικό δόγμα στην υβριδική κατηγορία αναφερόμενο στην σύγχρονη μορφή του στον 21ου αιώνα.

Το ρωσικό δόγμα γνωστό ευρέως στην Δύση και ως δόγμα Γκερασίμοφ αποτελεί ένα ολιστικό δόγμα επιχειρήσεων που εδράζεται στην καθολική θεώρηση του Πολέμου, βασισμένη στην πρότερη σοβιετική λογική του διαρκούς αγώνα τόσο εν καιρώ ειρήνης όσο και εν καιρώ πολέμου για την επίτευξη των πολιτικών στόχων.

Για τον Γκερασίμοφ και τους Ρώσους επιτελείς η σύγχρονη πολεμική σύγκρουση του 21ου αιώνα, περιλαμβάνει την συνδυαστική χρήση στρατιωτικής, πολιτικής οικονομικής και πληροφοριακής ισχύος από κρατικούς και μη κρατικούς δρώντες.

Κατά συνέπεια, επέκτεινε θα λέγαμε την ρήση του Κλαούζεβιτς περί πολέμου, ότι δηλαδή ο πόλεμος όχι μόνο αποτελεί την συνέχιση τη πολιτικής μ άλλα μέσα αλλά αποτελεί συστατικό στοιχείο της πολιτικής και ενυπάρχει σ αυτήν.

Ακολούθως, η χρήση των μη στρατιωτικών μέσων στην μελλοντική διεξαγωγή επιχειρήσεων τις επόμενες δεκαετίες, θα αυξηθεί δραματικά, όπερ μεθερμηνευόμενον σε αναλογία τουλάχιστον 4 προς 1 υπέρ της χρήσης μη στρατιωτικών μέσων έναντι της χρήσης των στρατιωτικών.

Ως εκ τούτου, τα διακριτά όρια μεταξύ ειρήνης και πολέμου καθίστανται θολά και δυσδιάκριτα.Οι επιχειρήσεις διεξάγονται στην λεγόμενη «γκρίζα περιοχή» κάτω απ το κατώφλι του πολέμου και πάνω απ’ το κατώφλι της ειρήνης.

Αντιστοίχως το κινεζικό υβριδικό δόγμα γνωστό και ως δόγμα των Τριών Πολέμων διέπεται από παραπλήσια λογική ως προς τον διαρκή αγώνα ανατροπής συσχετισμών τόσο εν καιρώ ειρήνης όσο και εν καιρώ πολέμου, συνεπικουρούμενο και από την στρατηγική θεώρηση του Σουν Τζου που προτρέπει σε μια δημιουργία προϋποθέσεων«νίκης χωρίς μάχη» στο στρατηγικό επίπεδο στοχεύοντας το ψυχολογικό-γνωσιακό υπόβαθρο του αντιπάλου.

Οι δύο προσεγγίσεις έχουν σαφείς ομοιότητες αλλά και σημαντικές διαφορές που πηγάζουν από την διαφορετική στρατηγική κουλτούρα του κάθε κράτους. Και οι δύο επενδύουν στην λεγόμενη Αιχμηρή Ισχύ, ήτοι στον εξαναγκασμό του κράτους-στόχου να δεχθεί τετελεσμένα, στην δημιουργία χάους και αστάθειας στον αντίπαλο, στην υπονόμευση των βασικών λειτουργιών των θεσμών του κράτους και των δυτικών κοινωνιών , μέσω της παραπληροφόρησης, της χειραγώγησης της κοινής γνώμης μέσω Ψυχολογικών Επιχειρήσεων, της αποδιοργάνωσης των Ενόπλων Δυνάμεων μέσω στοχευμένων επιθέσεων στο πλαίσιο του Πολέμου στον Κυβερνοχώρο, στην απορρύθμιση του συστήματος ασφάλειας των Κρίσιμων Υποδομών.

Κοινός τόπος αποτελεί η συνδυαστική χρήση της στρατιωτικής ισχύος και της χρήσης μη στρατιωτικών εργαλείων πολιτικής οικονομικής νομικής και πληροφοριακής υφής, με στόχο την επίτευξη ασύμμετρου πλεονεκτήματος έναντι του αντιπάλου, την διατήρηση της στρατηγικής πρωτοβουλίας και ως απώτερο στόχο την συνέχιση της νομιμοποίησης του καθεστώτος κεφαλαιοποιώντας στο εσωτερικό πολιτικό μέτωπο, τα επιτεύγματα στο στρατηγικό επίπεδο.

Η επιτυχία των ανωτέρω δογμάτων είναι προφανής σε βραχυ-μεσοπρόθεσμο επίπεδο αλλά αμφίβολη σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, καθώς εξαρτώνται από σημαντικές μεταβλητές που εγκυμονούν κινδύνους για την διατήρηση της δυνατότητας επίτευξης πλεονεκτήματος. Στο πλαίσιο του στόχου της νομιμοποίησης στο εσωτερικό τόσο το καθεστώς Πούτιν όσο και το καθεστώς του Σι Τζινπινγκ απολαμβάνουν συντριπτικά ποσοστά αποδοχής ενώ έχουν δημιουργήσει προϋποθέσεις αμφισβήτησης της αμερικανικής και νατοϊκής ηγεμονίας σε περιφερειακό επίπεδο. Ο ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων πρόκειται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια συνεπώς τα ανωτέρω δόγματα διαρκώς θα εξελίσσονται , το ίδιο βέβαια και τα αντίμετρα των αμερικανικών και νατοϊκών δογμάτων.

Υβριδικός πόλεμος και Τουρκία: Θεωρείτε πως η γείτονας επιδίδεται σε τέτοιου είδους πρακτικές εναντίον της Ελλάδας ή/ και άλλων χωρών; Αν ναι, σε πόσο μεγάλη έκταση;

Η Αναθεωρητική Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν ενσωματώνει στοιχεία και πτυχές των ρωσικών και κινεζικών υβριδικών προσεγγίσεων, έστω και σε πολύ μικρότερη κλίμακα. Θα πρέπει να απασχολήσει πολύ σοβαρά τους λήπτες αποφάσεων της χώρας μας, η συστηματική προσπάθεια του τουρκικού καθεστώτος να καταστεί περιφερειακή υπερδύναμη μέσω ενός εμπλουτισμού του δόγματος εθνικής ασφάλειας με υβριδικά στοιχεία.

Στοιχεία στο στρατηγικό επίπεδο που θα πρέπει να τύχουν αυξημένης προσοχής: Η Στρατηγική της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας βασίζεται στην δημιουργία τετελεσμένων (faitaccompli) προιόντος ενός στρατηγικού αιφνιδιασμού.

Στον 21ο αιώνα η έννοια και το περιεχόμενο του στρατηγικού αιφνιδιασμού αποκτά νέα διάσταση, καθώς τα υβριδικά επιχειρησιακά δόγματα θολώνουν τα όρια μεταξύ πολέμου και ειρήνης και επιχειρούν στην λεγόμενη «γκρίζα περιοχή» (grey zone area) και σε «ασφαλή πεδία» (safe spaces) «μαλακώνοντας» τις αντιστάσεις του κράτους-στόχου πριν την εκδήλωση της κύριας φάσης του αιφνιδιασμού.

Υβριδικά Στοιχεία στο επιχειρησιακό επίπεδο που θα πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα:

α) Το ενοποιημένο περιβάλλον των τουρκικών επιχειρήσεων από την Μαύρη Θάλασσα ως την Ανατ. Μεσόγειο και η λεγόμενη άσκηση “MaviVatan”κατά το πρότυπο (σε μικρή κλίμακα) των ρωσικών ασκήσεων “Zapad”.Η ανωτέρω άσκηση πρόκειται να τυποποιηθεί και κινείται στο πλαίσιο επίτευξης βέλτιστου συντονισμού και βέλτιστης δυνατότητας κινητοποίησης των τουρκικών αεροναυτικών δυνάμεων με έμφαση στην συνδυαστική χρήση στρατιωτικών μέσων, ειδικών δυνάμεων, με συμμετοχή της Διοίκησης Ασφάλειας Ακτών και ειδικών μονάδων της ΜΙΤ.

β) Η χρησιμοποίηση παραστρατιωτικών ομάδων και σχηματισμών υπό τουρκική διοίκηση σε ένα ενιαίο περιβάλλον μάχης όπως συνέβη στο Αφρίν και η αδυναμία απόδοσης ευθυνών για την εγκληματική τους δράση στο μέτωπο. Αυτές οι ομάδες λειτούργησαν ως υποκατάστατα του τουρκικού στρατού, πλην όμως η απόδοση ευθυνών πλήττει αυτές καθεαυτές και όχι την τουρκική κυβέρνηση, η οποία αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμιξη σε παραβιάσεις της Συνθήκης της Γενεύης.

Αναφορικά με την τουρκική απειλή, η Ελλάδα, ούτως ή άλλως κινδύνευε και κατά το παρελθόν από μία αιφνιδιαστική στρατιωτική ενέργεια από την πλευρά της Άγκυρας ,καθώς η τελευταία διαθέτει το πλεονέκτημα της πρωτοβουλίας των κινήσεων, ενώ ειδικά στο θέατρο του Αιγαίου διαθέτει την ευχέρεια επιλογής πολλών και σημαντικών στόχων.

Η τουρκική υιοθέτηση πτυχών του Υβριδικού Πολέμου όμως καθιστά την χώρα μας ευάλωτη σε επιβολή αρνητικών τετελεσμένων εναντίον της, με απώτερο στόχο να συρθεί σε μια διαπραγμάτευση εφ όλης της ύλης, έχοντας απωλέσει ισχυρά διαπραγματευτικά όπλα τόσο στο πεδίο των επιχειρήσεων όσο και στο πεδίο των διαπραγματεύσεων.

Η τουρκική στρατηγική στοχεύει το ψυχολογικό-γνωσιακό υπόβαθρο της ελληνικής πλευράς θέτοντας το δίλημμα: Αποδοχή αρνητικών τετελεσμένων ή κίνδυνο σύρραξης.

 Κατά πόσον είναι ευάλωτη η χώρα μας σε πρακτικές υβριδικού πολέμου; Αν ναι, ποιοι είναι οι τομείς όπου απαιτείται περισσότερη προσοχή;

Η Ελλάδα δυστυχώς δεν έχει κατανοήσει τον κίνδυνο που διατρέχει να καταστεί όμηρος της υβριδικής προσέγγισης της Τουρκίας και να συρθεί σε μια επώδυνη διαπραγμάτευση όπου θα θιγούν ζωτικά της συμφέροντα στο Αιγαίο ή στην Θράκη. Αντιθέτως, λειτουργεί ιδίως τα τελευταία 4 χρόνια σε καθεστώς πλήρους αδυναμίας κατανόησης του σύγχρονου διεθνούς περιβάλλοντος και εν πλήρη απουσία εθνικής στρατηγικής στη βάση της Αποτροπής.

Η αδυναμία πρόσληψης της ζοφερής πραγματικότητας έγκειται στα στοιχεία της ελληνικής στρατηγικής κουλτούρας που κυριαρχεί από το 1974 και εντεύθεν, ιδίως κατά τις δεκαετίες 90 και 00, η οποία συνίστατο στην πρόκριση ενός φοβικού συνδρόμου έναντι της γείτονος , στην επένδυση σ’ έναν εξωραϊσμό της Τουρκίας που απείχε παρασάγγας από την πραγματικότητα.

Οι διαρκείς και αδιάλειπτες επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας, ανέδειξαν τις αδυναμίες της ελληνικής πλευράς σ’ ό,τι αφορά στην ορθή ανάγνωση της τουρκικής απειλής και κατ’ επέκταση του περιφερειακού και διεθνούς περιβάλλοντος ασφάλειας, απόρροια των χρονιζόντων θεσμικών ανεπαρκειών του ελληνικού μηχανισμού εθνικής ασφάλειας αλλά και των ιδεοληψιών και στερεοτύπων που κατατρέχουν σημαντικό μέρος της πολιτικής ελίτ (ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων του 21ου αιώνα με τα μεθοδολογικά εργαλεία του ιδεολογικού ανταγωνισμού του 20ου αιώνα, υιοθέτηση διεθνιστικών προτύπων στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, αποφυγή συστημικής γεωπολιτικής ανάλυσης και επεξεργασίας στρατηγικών επιλογών στα νέα δεδομένα) .

Η ελληνική πλευρά δια της τωρινής αριστερής κυβερνήσεως , έχει υιοθετήσει πλήρως μια στρατηγική κατευνασμού της Τουρκίας εξαιτίας της ιδεολογικοποίησης της εξωτερικής πολιτικής που χαρακτηρίζει την παρούσα ελληνική ηγεσία και εδράζεται σ ένα κράμα διεθνιστικών στερεοτύπων και προσεγγίσεων με πρόσχημα αρχές του ευρωπαϊκού νεο-λειτουργισμού.

Το αποτέλεσμα είναι η κατίσχυση των τουρκικών διεκδικήσεων και αναθεωρητικών ενεργειών-απόρροια και των υβριδικών πτυχών του τουρκικού δόγματος, η συρρίκνωση του ειδικού βάρους της χώρας και το μήνυμα αδυναμίας που εκπέμπεται προς την τουρκική πλευρά, ενθαρρύνοντας και αποθρασύνοντάς την να συνεχίσει τις παράνομες και επιθετικές ενέργειές της.

Πρόκειται περί αυτοχειρίας στο στρατηγικό επίπεδο, καθώς η τουρκική υβριδική προσέγγιση έχει ακριβώς αυτόν τον στόχο: Να φινλανδοποιήσει την Ελλάδα επ’ απειλή ενός θερμού επεισοδίου ή μιας γενικευμένης σύρραξης.

Προς αντιμετώπιση στρατηγικού αιφνιδιασμού και των υβριδικών πτυχών του τουρκικού δόγματος ασφάλειας ,η πρόληψη και η έγκαιρη προειδοποίηση (early warning) απότοκος της ορθής και ακριβούς πληροφόρησης (intelligence),αποτελεί την ικανή και αναγκαία συνθήκη αποτροπής ενός αιφνιδιαστικού κτυπήματος και των επιπτώσεων μιας υβριδικής προσέγγισης σε όλο το εύρος δραστηριοτήτων των πυλώνων που συγκροτούν την εθνική ασφάλεια.

Εντούτοις, θα πρέπει να τονισθεί, ότι η εξάλειψη εξ ολοκλήρου του κινδύνου του στρατηγικού αιφνιδιασμού, είναι σχεδόν αδύνατη, ιδίως στα νέα δεδομένα του 21ου αιώνα όπου η υβριδική προσέγγιση δυσχεραίνει κατά πολύ την αντίδραση του αμυνόμενου . Κατά συνέπεια, η διαχείριση ενός τέτοιου φαινομένου αν λάβει χώρα, αποκτά την μέγιστη σημασία, λαμβάνοντας υπόψη πως η ανθεκτικότητα (resilience) και η επαναλειτουργία (recovery) του μηχανισμού εθνικής ασφάλειας πρέπει να αποτελέσει ύψιστη προτεραιότητα.

Σ αυτό το πλαίσιο, η αλλαγή υπαρχόντων στοιχείων της ελληνικής στρατηγικής κουλτούρας καθίσταται επιτακτική.

Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει να γίνει σαφές και κατανοητό από την ελληνική πολιτική και την στρατιωτική ηγεσία, το διαφορετικό πλαίσιο ανάλυσης και εκτίμησης κινδύνων της τουρκικής πλευράς.

H Ελλάδα οφείλει να υιοθετήσει μια στρατηγική κατεύθυνση που να επενδύει αφενός στην λογική της Αποτροπής δια της Άρνησης (Deterrence by denial) (μαζί με την Αποτροπή δια της Τιμωρίας )μεταθέτοντας διαρκώς στην Τουρκία το δίλημμα της επιλογής κλιμάκωσης, αποφεύγοντας το ενδεχόμενο τετελεσμένων εις βάρος της.

Της αυτή η προσπάθεια δεν μπορεί να ιδωθεί σ’ένα μονοδιάστατο δογματικό πλαίσιο(one size fits all) αντιθέτως, η Αποτροπή δια της Άρνησης πρέπει να λογίζεται ως μέρος μιας συνολικής συνεκτικής στρατηγικής προσέγγισης για την αντιμετώπιση της αναθεωρητικής Τουρκίας με καθολικό τρόπο διαχείρισης (whole of government approach) και επιμέρους στρατηγικές αλληλοσυνδεόμενες με την Υψηλή Στρατηγική της χώρας.

Κλείνοντας: Πώς εκτιμάτε πως μεταβάλλει το διεθνές περιβάλλον η διεύρυνση της χρήσης πρακτικών υβριδικού πολέμου;

Εν κατακλείδι, ο Υβριδικός Πόλεμος αν και δεν αποτελεί ένα καινούργιο φαινόμενο , εντούτοις παρουσιάζει μια διαφορετική δυναμική τον 21ο αιώνα αναφορικά με το μέλλον του Πολέμου και τις δυνητικές επιπτώσεις στο διεθνές σύστημα. Αναθεωρητικά Κράτη, έχοντας επίγνωση των αδυναμιών τους δύναται να υιοθετήσουν μια υβριδική προσέγγιση προς απόκτηση ενός ασύμμετρου πλεονεκτήματος υπονομεύοντας τοιουτοτρόπως την περιφερειακή και κατ’ επέκταση την διεθνή ασφάλεια.

Αντιστοίχως οι Μεγάλες Δυνάμεις προσαρμόζονται ανάλογα στις απαιτήσεις της νέας εποχής, εμπλουτίζοντας διαρκώς τα επιχειρησιακά δόγματα με καινοτόμες προσεγγίσεις, στοχεύοντας να ηγηθούν στην νέα εποχή.

Σ ότι αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και την υβριδική φιλοσοφία του νέου τουρκικού δόγματος ασφάλειας, η Ελλάδα πρέπει να υιοθετήσει αρχικά μια στρατηγική Αποτροπής προσαρμοσμένη στα δεδομένα του 21ου αιώνα.

Η αποτελεσματικότητα της ελληνικής αποτρεπτικής στρατηγικής θα κριθεί στο κατά ποιο βαθμό θα αποφύγει την εσκεμμένη χειραγώγηση του ορίου (thresholds manipulation) που διέπει της ελληνοτουρκικές σχέσεις, ήτοι κατά πόσο η Ελλάδα θα καταστεί ανθεκτική (resilient) και θα αποκρούσει (push back) την συνδυαστική στρατηγική αιφνιδιασμού της επίτευξη τετελεσμένων (fait accompli) της τουρκικής πλευράς.