Συνέδριο: Το Βυζάντιο και η Νοτιοανατολική Ευρώπη

Ο πολιτισμός και η πρόσληψη του Βυζαντίου στο γεωγραφικό χώρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης ελάχιστα έχει μελετηθεί στη νεώτερη και σύγχρονη εποχή.

Η ιστοριογραφία, κατά γενική ομολογία, έχει επηρεαστεί σημαντικά από το διάσημο έργο «Το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο» του Ρουμάνου ιστορικού NicolasIorga (1932). Σύμφωνα με το συγγραφέα, το Βυζάντιο «όχι μόνο ως προς την εικόνα του, αλλά και ως προς την ουσία του» ενσαρκώθηκε, μέχρι τις αρχές του 19^ου αιώνα, στους Ρουμάνους πρίγκιπες που προέρχονταν από την αριστοκρατία της παλαιάς Αυτο-κρατορίας. Η «αμετάβλητη πραγμα-τικότητα του Βυζαντίου» σείστηκε από την εισβολή των ιδεών του Διαφωτισμού στα Βαλκάνια και ανατράπηκε από την εμφάνιση του εθνικισμού. Η ελληνική Επανάσταση, που άρχισε το 1821 και υποστηρίχθηκε από τους φιλέλληνες της Δύσης, όρισε το τέλος για ένα «Βυζάντιο» που είχε καταφέρει να επιζήσει χωρίς το Κράτος «για τέσσερις αιώνες, αφού είχε ζήσει χίλια έτη».

L’héritage et la perception de Byzance dans l’ensemble de l’Europe du Sud-Est aux époques moderne et contemporaine ont rarement été saisis comme sujet d’étude à part entière.

L’historiographie, il est vrai, a été durablement marquée par la célèbre Byzance après Byzance de l’historien roumain Nicolas Iorga (1932). Pour ce dernier, Byzance – « non pas seulement les dehors, mais aussi l’essence » –, s’incarna dans les princes roumains issus de l’aristocratie de l’ancien Empire jusqu’au début du XIX^e siècle. C’est alors que « l’immuable pérennité byzantine », bouleversée par l’irruption des thèses des Lumières dans les Balkans, chavira face aux nationalismes. La guerre d’indé-pendance grecque, commencée en 1821 et appuyée par les philhellènes d’Occident, aurait mis un terme à cette Byzance qui avait su survivre sans État « quatre siècles après avoir vécu mille ans ».

Il nous semble aujourd’hui que le surgissement de nouveaux États souverains au XIX^e et au XX^e siècle ne marqua pas un point final, mais conduisit à autant d’appropriations de Byzance, à des déclinaisons variées du souvenir, à des dénis, voire bien au contraire à l’idée d’un héritage commun à partager. Qu’en est-il de ces anciennes terres d’Empire ou de celles qui, au Moyen Âge, furent durablement influencées par le voisinage du basileus de Constantinople ? De la Grande Idée grecque aux guerres balkaniques récentes, de la politique des Églises orthodoxes aux historiographies nationales, combien d’empreintes sous-jacentes du passé médiéval ? Quel héritage byzantin, donc, pour l’ensemble du Sud-Est européen ?

Il nous a semblé que le sujet méritait d’être reconsidéré, qu’il autorisait la comparaison, les histoires croisées et la prise en compte de l’aire sud-est européenne dans son ensemble.

The legacy and the perception of Byzantium in modern and contem-porary South-Eastern Europe have scarcely been examined as such.

Nicolas Iorga’s famous “Byzantium after Byzantium” (1932) has influenced historical research on the topic for a long time. Iorga argued that up to the beginning of the 19^th century, Romanian aristocrats of Byzantine origin incarnated Byzantium “not only in its exterior aspects, but also in its essence”. After 1800, the “perennial eternity of Byzantium” was first shaken by the spread of Enlightenment ideas in the Balkans, before being overturned by the emergence of nationalism. According to this Romanian historian, the Greek war of independence, starting in 1821, put a definite end to a “Byzantium” that had survived, without being a state, for four centuries after the fall of Constantinople.

However, it seems to us that the emergence of new sovereign states in the 19^th and 20^th centuries cannot be seen as a breaking-off point. It rather led to as many ap-propriations of Byzantium, to different memories, to denials of Byzantium but also to the idea of a common heritage. What do we know about the direct heirs, those living on the former lands of the Byzantine Empire or in territories which were thoroughly influenced by the vicinity of the basileus in Constantinople during the Middle Ages? What exactly constitutes the Byzantine heritage of South-Eastern Europe? If one considers the Great Idea of Greece, the 20^th-century Balkan wars, the politics adopted by Orthodox churches and the (re-) writing of national histories, one wonders if the Byzantine legacy did ever cease to play a crucial role in South-Eastern Europe.

Ο πολιτισμός και η πρόσληψη του Βυζαντίου στο γεωγραφικό χώρο της νοτιοανατολικής Ευρώπης ελάχιστα έχει μελετηθεί στη νεώτερη και σύγχρονη εποχή.

Η ιστοριογραφία, κατά γενική ομολογία, έχει επηρεαστεί σημαντικά από το διάσημο έργο «Το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο» του Ρουμάνου ιστορικού NicolasIorga (1932). Σύμφωνα με το συγγραφέα, το Βυζάντιο «όχι μόνο ως προς την εικόνα του, αλλά και ως προς την ουσία του» ενσαρκώθηκε, μέχρι τις αρχές του 19^ου αιώνα, στους Ρουμάνους πρίγκιπες που προέρχονταν από την αριστοκρατία της παλαιάς Αυτο-κρατορίας. Η «αμετάβλητη πραγμα-τικότητα του Βυζαντίου» σείστηκε από την εισβολή των ιδεών του Διαφωτισμού στα Βαλκάνια και ανατράπηκε από την εμφάνιση του εθνικισμού. Η ελληνική Επανάσταση, που άρχισε το 1821 και υποστηρίχθηκε από τους φιλέλληνες της Δύσης, όρισε το τέλος για ένα «Βυζάντιο» που είχε καταφέρει να επιζήσει χωρίς το Κράτος «για τέσσερις αιώνες, αφού είχε ζήσει χίλια έτη».

Σήμερα, φαίνεται πως η εμφάνιση νέων κυρίαρχων κρατών κατά το 19^ο και τον 20^ο αιώνα, δεν σηματοδότησε το τέλος, αλλά οδήγησε, στην οικειοποίηση του Βυζαντίου, σε ποικίλες αποκλείσεις της συλλογικής της μνήμης και αρνήσεις, όπως και στην ιδέα μιας κοινής κληρονομιάς. Τι απέγινε με τα παλιά εδάφη της τότε βυζαντινής αυτο-κρατορίας; ή αυτά που επηρεάζονταν από την γειτνίαση με το βασιλέα της Κωνσταντινούπολης κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα; από την ελληνική «μεγάλη ιδέα» έως τους πρόσφατους, βαλκανικούς πολέμους, από την πολιτική των ορθόδοξων εκκλησιών έως τις εθνικές ιστοριογραφίες ποια είναι τα λανθάνοντα ίχνη που παραμένουν από το μεσαιωνικό παρελθόν; Ποια λοιπόν είναι η βυζαντινή κληρονομιά για το σύνολο της νοτιοανατολικής Ευρώπης;

Θεωρήσαμε ότι το θέμα αξίζει να επανεξεταστεί, μέσα από μια συγκριτική προσέγγιση, από ιστορίες που διασταυρώνονται, λαμβάνοντας υπόψη τη νοτιοανατολική Ευρώπη στο σύνολό της.

PROGRAMME

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Inauguration et présentation du colloque par les organisateurs

Président  |  Πρόεδρος: PaschalisKitromilidis  |  Πασχάλης Κιτρομηλίδης (InstitutdeRecherchesNéohelléniques, FNRS, Athènes. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, EIE, Αθήνα)

Byzance dans la vie et les institutions religieuses

Το Βυζάντιο στη θρησκευτική ζωή και τα εκκλησιαστικά ιδρύματα

Présidente  |  Πρόεδρος: Marie-France Auzépy (Université de Paris VIII. Πανεπιστήμιο Παρίσι VIII)

Vera Tchentsova (Académie des Sciences de Russie, Moscou. Ακαδημία των Επιστήμων της Ρωσίας, Μόσχα) 

Héritage de Constantinople ou de Trébizonde ? Quelques cas de translations de reliques à Moscou au XVII^e s.

Κληρονομιά της Κωνσταντινούπολης ή της Τραπεζούντας; Μερικές περιπτώσεις μετακομιδής των λειψάνων στη Μόσχα του 17^ου αιώνα

Ioannis Kyriakantonakis (Université d’Athènes. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Dositheos Notaras and Aloysios Andruzzi: two conflicting views on Byzantine Church history at the beginning of the 18^th c.

Δοσίθεος Νοταράς και Αλούσιος Αντρούτσι: Δύο αντικρουόμενες απόψεις για τη Βυζαντινή εκκλησιαστική ιστορία στις αρχές του 18^ου αιώνα

Revisiter la Grande Église. Gédéon, Iorga et Runciman sur le rôle du Patriarcat à l’époque ottomane

Επαναθεώρηση της Μεγάλης Εκκλησίας: οι θέσεις των Γεδεών, Γιόργκα και Ράνσιμαν σχετικά με το ρόλο του Πατριαρχείου κατά την οθωμανική περίοδο

Olivier Delouis (Centre National de la Recherche Scientifique, Paris. Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας, CNRS, Παρίσι)

« Le dernier catholique de Byzance » ? Théodore Stoudite en Galicie (Ukraine) ou la renaissance d’un monachisme stoudite au XX^e s.

«Ο τελευταίος καθολικός του Βυζαντίου»; Ο Θεόδωρος Στουδίτης στην Γαλικία (Ουκρανία) ή η αναγέννηση ενός στουδιτικού μοναχισμού στον 20^ο αιώνα

Katerina Seraidari (Université de Toulouse-Le Mirail. Πανεπιστήμιο της Τουλούζης)

Byzance dans le discours d’une minorité religieuse : les catholiques de Tinos et Syros

Το Βυζάντιο στο θεωρητικό λόγο μιας θρησκευτικής μειονότητας των καθολικών της Τήνου και της Σύρου

Isabelle Depret (Centre d’Histoire de Sciences-Po, Paris. Σχολή Πολιτικών Επιστημών, Παρίσι)

L’Église orthodoxe de Grèce, le rejet de l’iconoclasme et l’attachement aux icônes en 1987-1988

Η ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας, η απόρριψη της εικονομαχίας και η προσήλωση στις εικόνες κατά τα έτη 1987-1988

Perception et transmission du patrimoine de Byzance

Πρόσληψη και μετάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Βυζαντίου

Présidente  |  Πρόεδρος: Roxane Kaftanzoglou  |  Ρωξάνη Kαυταντζόγλου(Centre National de la Recherche en Sciences Sociales, Athènes. Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα)

Judith Soria (École Pratique des Hautes Études-Institut National d’Histoire de l’Art, Paris. Πρακτική Σχολή Ανωτάτων Σπουδών, EPHE-Εθνικό Ινστιτούτο Ιστορίας της Τέχνης, Παρίσι)

L’iconographie paléologue et les peintres du XVIII^e s. : David Selenica et Denys de Fourna

Η παλαιολόγια εικονογραφία και οι ζωγράφοι του 18^ου αιώνα: ο Δαυίδ από τη Σελένιτσα και ο Διονύσιος ο εκ Φουρνά

Andrei Timotin (Institut d’Études Sud-Est Européennes, Bucarest. Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Νοτιοανατολικών Σπουδών, Βουκουρέστι)

Prophéties byzantines et modernité roumaine (XVII^e-XIX^e s.)

Βυζαντινές προφητείες και η ρουμανική νεωτερικότητα (17^ος-19^ος αιώνας)

Effie Athanassopoulos (University of Nebraska-Lincoln, États-Unis. Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα–Λίνκολν, ΗΠΑ)

Βυζάντιο και αρχαιολογική πρακτική στην Ελλάδα του 19^ου αιώνα

Waldemar Deluga (Université Cardinal Stefan Wyszyński, Varsovie. ΠανεπιστήμιοΚαρδινάλιουStefan Wyszyński, Βαρσοβία)

Néobyzantinismes dans l’art des nations d’Europe centrale

Νεοβυζαντινισμοί στην τέχνη των εθνών της κεντρικής Ευρώπης

L’héritage byzantin dans l’art et la pensée artistique roumaine au tournant du XX^e siècle

Η βυζαντινή κληρονομιά στην τέχνη και στη σκέψη των ρουμάνων καλλιτεχνών στο γύρισμα του 20^ου αιώνα

Andrei Pippidi (Université de Bucarest et Institut d’Études Sud-Est Européennes. Πανεπιστήμιο Βουκουρεστίου και Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Νοτιοανατολικών Σπουδών)

Το Βυζάντιο των Φαναριωτών: Η λογοτεχνική κληρονομιά

Tonia Kiousopoulou (Université de Crète, Réthymnon. Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο)

La participation de la Grèce aux premiers congrès internationaux des études byzantines (1924-1934)

Η συμμετοχή της Ελλάδας στα πρώτα διεθνή συνέδρια βυζαντινών σπουδών (1924-1934)

Maria Kambouri-Vamvoukos (Université Aristote, Thessalonique.Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Θεσσαλονίκη)

L’architecture de style néo-byzantin durant l’entre deux guerres en Grèce.

Η αρχιτεκτονική του νεοβυζαντινού ρυθμού κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου στην Ελλάδα

Troisième partie | Μέρος τρίτο

Président  |  Πρόεδρος: Jean-Claude Cheynet (Université de Paris IV. Πανεπιστήμιο Παρίσι IV)

Srdjan Pirivatrić (Académie Serbe des Sciences et des Arts, Belgrade. Σερβική Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών, Βελιγράδι)

Images and notions of Byzantium and ways of its transmission among the Serbs of the 18^th century

Εικόνες και έννοιες του Βυζαντίου και τρόποι διάδοσής τους στους Σέρβους του 18^ου αιώνα

Marios Hatzopoulos (Institut d’Études Néohelléniques-Fondation Nationale de la Recherche Scientifique, Athènes.Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών-Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα)

Receiving Byzantium in Early Modern Greece (1830-1840): A reappraisal of evidence

Η πρόσλήψη του Βυζαντίου στην πρώιμη νεώτερη Ελλάδα (1830-1840): Επαναξιολόγηση των στοιχείων

Despina Christodoulou, Paul Stephenson (Durham University, Royaume-Uni. Πανεπιστήμιο Durham, Μεγάλη Βρετανία)

Paparrigopoulos and Koumanoudes review the latest history books: versions of Byzantium in Greek historiography of the early 1850s

Ο Παπαρρηγόπουλος και ο Κουμανούδης, η αναθεώρηση των τελευταίων ιστορικών βιβλίων: όψεις του Βυζαντίου στην ελληνική ιστοριογραφία των αρχών της δεκαετίας του 1850

Dessislava Lilova (Université de Blagoevgrad, Bulgarie.Πανεπιστήμιο Blagoevgrad, Βουλγαρία)

L’héritage partagé ? Byzance, Fallmerayer et la formation de l’historiographie bulgare au XIX^e siècle

Μία κοινή κληρονομιά; Το Βυζάντιο, ο Φαλμεράϊερ και η διαμόρφωση της βουλγαρικής ιστοριογραφίας του 19^ου αιώνα

Nicolae-Şerban Tanaşoca (Université Nationale des Arts, Bucarest.Εθνικό Πανεπιστήμιο των Τεχνών, Βουκουρέστι)

Byzance dans la conscience historique des Roumains : étude diachronique

Το Βυζάντιο στην ιστορική συνείδηση των Ρουμάνων: διαχρονική μελέτη

IvoGoldstein(Université deZagreb, Croatie. Πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ, Κροατία)

Ioannis Koubourlis (Institut d’Études Néohelléniques-Fondation Nationale de la Recherche Scientifique, Athènes.Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών-Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα)

Augustin Thierry et l’« hellénisation » de l’Empire byzantin : les historiens grecs et l’école libérale française

Ο Αύγουστος Τιερρύ και ο «εξελληνισμός» της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: Οι έλληνες ιστορικοί και η φιλελεύθερη γαλλική σχολή

L’image de Byzance dans l’historiographie et les lettres bulgares du XVIII^e au XX^e siècle

Η εικόνα του Βυζαντίου στην ιστοριογραφία και τα βουλγαρικά γράμματα από τον 18^ο έως τον 20^ο αιώνα

Quatrième partie | Μέρος τέταρτο

Idées et formes byzantines dans la construction du pouvoir des princes phanariotes au XVIII^e siècle

Βυζαντινές ιδέες και σχήματα στη διαμόρφωση της εξουσίας των Φαναριωτών ηγεμόνων του 18^ου αιώνα

Dimitrios Antoniou (École des Hautes Études en Sciences Sociales, Paris.Σχολή Ανωτάτων Σπουδών στις Κοινωνικές Επιστήμες, EHESS, Παρίσι)

Le choix d’une résurrection partielle : la réintroduction du droit civil byzantin dans le nouvel État hellénique au XIX^e siècle vue par les juristes grecs

Η επιλογή μιας μερικής ανάστασης: Η επανεισαγωγή του βυζαντινού αστικού δικαίου στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος του 19^ου αιώνα κατά τους έλληνες νομικούς

Dimitrios Stamatopoulos (Université de Macédoine, Thessalonique. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη)

From the “Vizantism” of K. Leont’ev to the “Vizantinism” of I. I. Sokolov: Russian imperial ideology and the construction of the Orthodox East

Από τον «Βυζαντισμό» του K. Λεοντίεφ στον «Βυζαντινισμό» του I. I. Σολοκώφ: Η ρωσική επεκτατική ιδεολογία και η διαμόρφωση της Ορθόδοξης Ανατολής

Gabriel Leanca (Université de Iasi, Roumanie. Πανεπιστήμιο Ιασίου, Ρουμανία)

« Byzance » dans les Principautés de Moldavie et de Valachie sous l’influence du modèle institutionnel français

Το «Βυζάντιο» στις Ηγεμονίες της Μολδαβίας και της Βλαχίας και η επήρεια του γαλλικού θεσμικού προτύπου

La référence à Byzance dans les revendications de la Grèce pendant la première guerre mondiale et la conférence de la paix

Η αναφορά στο Βυζάντιο στις διεκδικήσεις της Ελλάδας κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και της διάσκεψης της Eιρήνης

Petre Guran (Institut d’Études Sud-Est Européennes, Bucarest. Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Νοτιοανατολικών Σπουδών, Βουκουρέστι)

Olivier Delouis, Centre National de la Recherche Scientifique-UMR 8167 Orient et Méditerranée, Centre d’Histoire et Civilisation de Byzance, Paris

Anne Couderc, École française d’Athènes-Université Paris I-UMR 8138 IRICE

Petre Guran, Academia Romana, Institut d’Études du Sud-Est européen, Bucarest

Marie-France Auzépy, Université de Paris VIII

Jean-Claude Cheynet, Université de Paris IV

Paschalis Kitromilidis, directeur de l’Institut de Recherches Néohelléniques, FNRS

Dimitrios Konstantios, directeur du Musée Byzantin et Chrétien d’Athènes

Dominique Mulliez, directeur de l’École française d’Athènes

AnneCouderc, Γαλλική Σχολή Αθηνών-Πανεπιστήμιο Παρίσι I

PetreGuran, AcademiaRomana, Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Νοτιο-ανατολικών Σπουδών, Βουκουρέστι

Δημήτριος Kωνσταντιοσ, διευθυντής του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου

Γαλλική Σχολή Αθηνών

Διδότου 6

106 80 Αθήνα

.