Η Ελληνορθόδοξη Παιδεία στον 21ο Αιώνα

Κυρίες καὶ κύριοι εὔχομαι καλὴ νέα χρονιά, καλὴ πνευματικὴ προκοπὴ στὴ νέα αὐτὴ περίοδο τῶν πνευματικῶν ὲκδηλώσεων, τῶν Ὀρθοδόξων, τῶν ἀντιαιρετικῶν, τῶν παραδοσιακῶν, διδακτικῶν καὶ οἰκοδομητικῶν, ὅπως εἶπε ὁ π. Κυριακός. Ζοῦμε σὲ μιὰ ἐποχὴ ἀποδομήσεως -εἶναι μιὰ νέα ὁρολογία ποὺ ἔχει καθιερωθεῖ, θὰ ἔλεγα ἐπιτυχῶς,- καὶ ὅταν κάποιοι προσπαθοῦν νὰ γκρεμίσουν, ἐμεῖς θέλουμε νἀ χτίζουμε ἢ νὰ συντηροῦμε τὰ ἤδη χτισμένα.

Καὶ θέλω νὰ πιστεύω ὅτι αὐτὰ ποὺ κτίζονται ἐδῶ -τὀ’χει ἀποδείξει τὸ ἔργο καὶ ἡ διάρκεια καὶ ἡ ἐπιτυχία- αὐτὰ ποὺ κτίζονται ἐδῶ εἶναι κτισμένα ὄχι ἁπλῶς μὲ τοῦβλα, ἀλλὰ μὲ ἀγάπη Θεοῦ, μὲ φρόνημα ὀρθόδοξο. Γι’αὐτὸ καὶ βλέπουμε νὰ προχωροῦν αὐτὰ τὰ ἔργα καὶ χαίρομαι πραγματικά, εἶναι τιμὴ μου καὶ ποὺ ἀρχίζω αὐτὴ τὴν νέα περίοδο τῶν ὁμιλιῶν, ἀλλὰ εἶναι τιμὴ μου ποὺ γιὰ πολλὲς χρονιὲς καλοῦμαι ἐδῶ καὶ ἔρχομαι νὰ πῶ μερικὲς σκέψεις γιὰ θέματα τοῦ δικοῦ μου τομέως ἢ θέματα ποὺ πιστεύω ὅτι πρέπει νὰ συζητοῦμε καὶ νὰ ἀνταλλάσσουμε ἀπόψεις. Τώρα ποὺ εἴπαμε ὅτι ἐδῶ κάνουμε ἔργο οἰκοδομῆς σὲ μιὰ ἐποχὴ ἀποδομήσεως, θυμᾶμαι μία φράση, προφητεία ἂν θέλετε, ποὺ διάβασα σ’ἕνα βιβλίο ποὺ ἐκυκλοφορήθη πρὶν ἀπὸ δύο-τρία χρόνια, ἕνα βιβλίο ποὺ ἔγραψαν μαθητὲς τοῦ π. Παϊσίου τοῦ ἁγιορείτου, ὅπου τόν ῥωτοῦσαν γιὰ ἕνα θέμα ποὺ εἶναι πάντα ἐπίκαιρο αὐτὴ τὴν ἐποχή. Τοῦ ἔλεγαν «τί θὰ γίνει με τὸ Μακεδονικό, πρέπει νὰ ἀσχολούμαστε;», καὶ ἀπήντησε ὁ π. Παΐσιος «βεβαίως, λέει, νὰ ἀσχολούμαστε, εἶναι ὑποχρέωσή μας νὰ ἀσχολούμαστε καὶ μὲ τὴν Ἱστορία καὶ μὲ τὰ ἐθνικὰ θέματα- τό λέω αὐτὸ γιατὶ ἔχει σχέση και μὲ ὅσα θὰ ποῦμε στὴ συνέχεια- ἀλλὰ λέει προσέξτε, λέει, νὰ ἀσχολούμεθα ἀλλὰ ἐν μέτρῳ. Εἰδικά, λέει, γιὰ τὸ κράτος τῶν Σκοπίων- προφήτευε ὁ π. Παΐσιος- δὲν εἶναι χτισμένο ἀπὸ τοῦβλα, ἀλλὰ ἀπὸ φαρσαλινοὺς χαλβάδες σὲ σχῆμα τούβλου καὶ θὰ διαλυθεῖ σύντομα,  εἶναι δηλαδὴ κάτι ῥευστό. Παρὰ ταῦτα, λέει, ἐμεῖς δὲν πρέπει νὰ ἐπαναπαυόμαστε, πρέπει νὰ ἀσχολούμεθα καὶ μὲ τὴν Ἱστορία μας καὶ γι’αὐτὸ ἔστελνε καὶ συγχαρητήρια σὲ ὅσους ἠσχολοῦντο μὲ τὰ ἱστορικὰ θέματα.

Το θέμα μας εἶναι «Ἡ ἑλληνορθόδοξη παιδεία στὸν 21^ο αἰῶνα».

Κάθε χρόνο τὸν Σεπτέμβριο, τὸν Ὀκτώβριο ξανασυζητοῦμε τὰ θέματα τῆς παιδείας, ἀρχίζει ἡ νέα σχολικὴ χρονιά, βλέπουμε καινούργια βιβλία, συζητοῦμε γιὰ τὸ περιεχόμενο τῶν βιβλίων τῶν σχολικῶν, ἀκοῦμε διαφωνίες συνδικαλιστῶν, διδασκόντων, γονέων. Ἔχω, ὅμως, τὴν ἐντύπωση ὅτι συζητοῦμε τὰ τελευταῖα χρόνια κυρίως γιὰ τὴν ἐκπαίδευση, καὶ ὄχι γιὰ τὴν Παιδεία μὲ Πὶ κεφαλαῖο. Συζητοῦμε γιὰ τὰ κτήρια τῶν σχολείων ποὺ πράγματι ἔχουν προβλήματα πολλὰ ἐξ αὐτῶν. Συζητοῦμε γιὰ τοὺς μισθοὺς τῶν δασκάλων ποὺ πραγματικὰ μακάρι νὰ μπορέσει τὸ κράτος νὰ τούς αὐξήσει. Συζητοῦμε γιὰ τὴν μορφὴ τῆς ἐκπαιδεύσεως, γιὰ τὸ ἂν θὰ κάνουμε δεύτερη ξένη γλῶσσα, ἂν θὰ’ χουμε ὑπολογιστές, πληροφορικὴ καὶ ἄλλα χρήσιμα πράγματι μαθήματα στὰ σχολεῖα. Ὅλα αὐτά, ὅμως, εἶναι ἐκπαίδευση, εἶναι ἐπιμόρφωση, εἶναι κατάρτιση. Καὶ δίνω ἕνα ὁρισμὸ στόν ὁποῖο ἐλπίζω νὰ συμφωνήσουμε: ὅταν λέω Παιδεία μὲ Πὶ κεφαλαῖο –καὶ τὴ λέξη αὐτὴ τή χρησιμοποιεῖ καὶ ἕνας σπουδαῖος Γερμανὸς φιλόσοφος καὶ παιδαγωγός, ὁ Γαῖγκερ, ποὺ ἔγραψε ἕνα τρίτομο ἔργο “Paideia” στὰ γερμανικὰ ἀλλὰ μὲ ἑλληνικὸ τίτλο- Παιδεία μὲ Πὶ κεφαλαῖο εἶναι ἡ ἀπάντηση στὸ ἐρώτημα τί ἄνθρωπο θέλουμε νὰ διαπλάσουμε. Εἶναι ἡ μόρφωση, δηλαδὴ ἡ διαμόρφωση ἀνθρωπίνου χαρακτῆρος. Γι’ αὐτὸ λέμε «αὐτὸς εἶναι μορφωμένος». Μορφωμένος δὲν εἶναι αὐτὸς ποὺ ξέρει ἀπ’ ἔξω τὸν Ὅμηρο ἢ ποὺ ξέρει νὰ λύνει μόνο ἐξισώσεις. Βεβαίως ὅλα αὐτὰ εἶναι μόρφωση, ἀλλὰ μορφωμένος εἶναι αὐτὸς ποὺ ἔχει Παιδεία, δηλαδὴ ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἔχει ὁλοκληρωμένο χαρακτῆρα. Ἡ Παιδεία, λοιπόν, ἀποσκοπεῖ στὸ νὰ παιδεύσει, νὰ ἐκπαιδεύσει, νὰ διαμορφώσει χαρακτῆρα. Πρέπει νὰ ἔχει καὶ ἠθοπλαστικὸ περιεχόμενο. Καὶ εἶναι ἡ βάση ἑνὸς πολιτεύματος κι ἑνὸς πολιτισμοῦ. Τί ἄνθρωπο θέλουμε νὰ διαμορφώσουμε; Ἀντιθέτως, ἡ ἐκπαίδευση, ἡ κατάρτιση, ἡ ἐπιμόρφωση ἀπαντοῦν στὸ ἐρώτημα ποιὲς γνώσεις θεωρητικὲς ἢ πρακτικὲς πρέπει νὰ ἔχει ἕνας νέος γιὰ νὰ κάνει τὸ Α ἢ τὸ Β ἐπάγγελμα. Θέλω κάποιον νὰ τόν κάνω στρατιωτικὸ, θὰ πρέπει νὰ μάθει καὶ νὰ πυροβολεῖ καὶ νὰ διοικεῖ, ἀλλὰ πρέπει νὰ μάθει καὶ Πληροφορικὴ καὶ Συνταγματικὸ Δίκαιο διότι πρέπει νὰ ἔχει μιὰ μόρφωση, γιὰ νὰ γίνει ὅμως στρατιωτικὸς  κυρίως πρέπει νὰ μάθει νὰ διοικεῖ στὸ πεδίο τῆς μάχης. Ἔτσι, λοιπόν, θέλω νὰ ἐπισημάνω αὐτὴ τὴ διαφοροποίηση, διότι πολὺ συζήτηση γίνεται γιὰ τμήματα καὶ τομεῖς τῆς ἐκπαιδεύσεως καί φοβοῦμαι  ὅτι ἔχουμε ξεχάσει τὰ τελευταῖα χρόνια τὸ μεγάλο ἐρώτημα : ποιὸς εἶναι ὁ στόχος τῆς Παιδείας; Τί περιεχόμενο θέλουμε νὰ’ χει ἡ Παιδεία μας γιὰ νὰ διαμορφώσουμε τὸν ἄνθρωπο, τὸν ὁποῖο θέλει αὐτὴ ἡ κοινωνία. Ἄρα, τὸ ἐρώτημα προκύπτει γενικότερα: ποιὸν ἄνθρωπο θέλει αὐτὴ ἡ κοινωνία στὴν ὁποία ζοῦμε νὰ διαμορφώσει; Ἄλλες κοινωνίες τό’ χουν ξεκαθαρίσει: τὰ ὁλοκληρωτικὰ καθεστῶτα, εἴτε χιτλερικοῦ εἴτε σταλινικοῦ τύπου, ξεκαθάρισαν ὅτι θέλουν ἕνα πειθήνιο ἄνθρωπο, ὄργανο τοῦ κόμματος, παρακολουθούμενο συνεχῶς ποὺ νὰ μὴν ἔχει διαφορετικὴ γνώμη, ἀλλὰ νὰ χειροκροτεῖ καὶ νὰ ὑποτάσσεται στὰ ἑκάστοτε κρατοῦντα. Ἄλλες κοινωνίες ἔχουν θέσει ἕνα οἰκονομικὸ ἐπίκεντρο στὴν παιδεία τους. Θέλουν τὸν homo economicus, τὸν ἄνθρωπο ποὺ βγάζει πολλὰ δολλάρια, ποὺ ἔχει δύο αὐτοκίνητα, ποὺ ἀνελίσσεται μὲ κυρίως οἰκονομικὸ κριτήριο καὶ φέρνει πλοῦτο στὴν κοινωνία. Θέλω, λοιπόν, ἐδῶ νὰ ἀναρωτηθοῦμε τί ἄνθρωπο θέλουμε νὰ διαπλάσουμε, -καὶ ἐπειδὴ πιστεύω ὅτι ὅσοι εἴμαστε ἐδῶ συνηγμένοι καὶ ὅσοι μᾶς ἀκοῦν καὶ ἀπὸ τὰ ἑρτζιανὰ τοῦ σταθμοῦ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος πιστεύουμε ὅτι θέλουμε ἕνα ἄνθρωπο μὲ ἑλληνορθόδοξο πρότυπο νὰ διαπλάσουμε- γι’ αὐτὸ θὰ πρέπει καὶ ἡ Παιδεία τὴν ὁποίαν ἀκολουθεῖ αὐτὴ ἡ κοινωνία νὰ ἔχει αὐτὸ τὸ περιεχόμενο.Θέλουμε λοιπόν, καὶ ξεκινοῦμε ἀπ΄αὐτό, ἕναν ἄνθρωπο ὁ ὁποῖος νὰ μὴν ἔχει μόνο γνώσεις ἐπιστημονικές, ἀλλὰ νὰ ἔχει καὶ ἦθος καὶ κυρίως ἕναν ἄνθρωπο ὁ ὁποῖος νὰ μπορεῖ νὰ γνωρίζει ὄχι μόνο τὰ δικαιώματα, ἀλλὰ καὶ τὶς ὑποχρεώσεις του. Νὰ ξέρει τὸ καθῆκον του πρὸς τὸν Θεό, πρὸς τὴν κοινωνία, πρὸς τὸν συνάνθρωπο, πρὸς τὴν οἰκογένεια, πρὸς τὴν πατρίδα. Ἔτσι ἦταν τὸ ἰδεῶδες τῆς παιδείας καὶ στὴ διάρκεια τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν χρόνων, ὅταν φυσικὰ δὲν ἦταν Ὀρθόδοξοι οἱ πρόγονοί μας, δὲν εἶχαν γνωρίσει τὴν ἐξ ἀποκαλύψεως θρησκεία, τὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ. Εἶχαν διαμορφώσει τὸ ἰδανικὸ ποὺ βλέπουμε στὸν ὄρκο τῶν Ἀθηναίων ἐφήβων, στοὺς ὕμνους, τὸν «Παιᾶνα» τῶν Σαλαμινομάχων, νὰ ἔχουν πίστη στὰ ἱερὰ καὶ στὰ ὅσια τοῦ τόπου, τ
ῆς πατρίδος, στὴν κοινωνία, στὴ δημοκρατία τὴν Ἀθηναϊκή, στὸ συνάνθρωπο. Στήν συνέχεια ἔτσι ὁρίζεται ὁ σκοπός τῆς Παιδείας ὅταν πλέον ὁ τόπος αὐτὸς εὐλογεῖται καὶ γίνεται Ὀρθόδοξος, γίνεται χριστιανικὸς καὶ διαμορφώνεται αὐτὸ ποὺ λέμε ἡ ἑλληνορθόδοξη παράδοση κυρίως μέσῳ τῶν Πατέρων, τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Δὲ θέλουμε λοιπὸν μόνο τεχνοκρατικὲς γνώσεις. Σεβόμαστε ὡς ὀρθόδοξοι κάθε ἐπιστήμονα, καὶ τὸ γιατρὸ καὶ τὸν πληροφορικὸ καὶ τὸν οἰκονομολόγο καὶ τὸν ὁποιοδήποτε. Θυμόμαστε ὅμως ὅτι ἤδη ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ὁ Πλάτων εἶχε καθορίσει ὅτι «πᾶσα ἐπιστήμη χωριζομένη ἀρετῆς, πανουργία, οὐ σοφία φαίνεται» καὶ εἶναι θὰ λέγαμε. Ὅταν ἡ γνώση, τὸ «ἐπίστασθαι», τὸ νὰ γνωρίζεις χωρίζεται, διαχωρίζεται ἀπὸ τὴν ἀρετή, ἀπὸ τὸ ἦθος, τότε καταντᾶ πανουργία, καταντᾶ κάτι τὸ δαιμονικό, δὲν εἶναι ἀρετή, δὲν εἶναι σοφία πλέον. Καὶ αὐτὸ τὸ εἴδαμε, γιὰ παράδειγμα μὲ τοὺς στρατηγοὺς τοῦ Χίτλερ, ἔπαιζαν κλασσικὴ μουσική, ἔπαιζαν πιάνο, ἀπήγγελλαν τὸν Ὅμηρο καὶ μετὰ πήγαιναν στὰ Καλάβρυτα ἢ στὸ Δίστομο καὶ ἐκτελοῦσαν μιὰ ὁλόκληρη πόλη. Τί νὰ τήν κάνω τὴν ἀπαγγελία τοῦ Ὁμήρου ἅμα χωρίζεται ἡ γνῶσις ἀπὸ τὸ ἦθος, ἀπὸ τὸ ἠθοπλαστικὸ περιεχόμενο τῆς Παιδείας, ἀπὸ τὸ τί ἄνθρωπο θέλουμε νὰ διαμορφώσουμε. Ἔτσι λοιπόν, ἡ δικὴ μου ἡ πρόταση, καὶ νομίζω τῶν περισσοτέρων Ἑλλήνων, ἀσχέτως ἂν σήμερα ὑπάρχει μιὰ πολυγνωμία- Δημοκρατία ἔχουμε, πολλὰ λέγονται- νομίζω ὅτι τῶν περισσοτέρων Ἑλλήνων ἡ ἄποψη καταλήγει ὅτι θέλουμε μιὰ παιδεία ποὺ νὰ εἶναι ἑλληνορθόδοξη, ἀλλὰ νὰ ἔχει καὶ τὸν νοῦ προσανατολισμένο στὶς ἀνάγκες τοῦ 21^ου αἰῶνος, καὶ θὰ ἐξηγήσω ἀκριβῶς ἂν αὐτὸ μπορεῖ νὰ γίνει.

Ποιὰ εἶναι ἡ Ἑλληνορθόδοξη Παιδεία; Εἶναι ἐκείνη ποὺ στηρίζεται 1^ον) στὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ γραμματεία, βεβαίως ἐπιλεκτικά. Ὡς Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ ἔχουμε τὸν θαυμάσιο ὁδηγὸ ποὺ λέγεται Μέγας Βασίλειος,
ἀλλὰ καὶ γενικότερα καί ἄλλα κείμενα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ Μέγας Βασίλειος στὸ κείμενο ποὺ στέλνει στὰ ἀνήψια του ὅπως λέγεται γιὰ τὸ πῶς θὰ ὠφεληθοῦν οἱ νέοι ἀπὸ τὰ ἀρχαιοελληνικὰ κείμενα  (κείμενο τὸ ὁποῖο ὅταν ἤμουν στὸ Γυμνάσιο-Λύκειο τό διδασκόμασταν, ἤτανε μάθημα ὑποχρεωτικό, λυποῦμαι ποὺ κατηργήθη, ἔστω καὶ ἀπὸ μετάφραση θά ’πρεπε νὰ ὑπάρχει στὰ σχολεῖα μας), ἐκεῖ λοιπὸν ξεκαθαρίζει ὅτι ὁ Χριστιανὸς ἐπιλεκτικὰ προσεγγίζει τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ κείμενα. Δὲν δεχόμαστε διάφορες δεισιδαιμονίες περὶ τῶν θεῶν τοῦ Ὀλύμπου, περὶ ὅλων αὐτῶν τῶν δαιμονικῶν καταστάσεων τῆς μυθολογίας, ὅμως -λέει ὁ Μέγας Βασίλειος- καὶ διαβάζοντας τὸν Ὅμηρο μποροῦμε νὰ ὁδηγηθοῦμε στὴν ἀρετή. Θυμίζει διάφορες παραδόσεις τῆς ἀρχαιότητος, τὸν μῦθο τοῦ Ἡρακλέους μὲ τὸ δρόμο τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς κακίας, θυμίζει ἀπὸ τὸν Περικλῆ, ἀπ’ τὸν Μέγα Ἀλέξανδρο, τὴν ἐγκράτεια τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, θυμίζει λοιπὸν συνετοὺς ἄνδρες τῆς ἀρχαιότητος, γιὰ νὰ δείξει ὅτι μποροῦμε καὶ ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους νὰ βγάλουμε χρήσιμα παιδαγωγικὰ συμπεράσματα. Ἄλλωστε, ἂς μὴ ξεχνοῦμε, ὅτι καὶ ἡ βυζαντινὴ ἡ παιδεία, ἡ ἐκπαίδευση στὸ ἑλληνορθόδοξο Βυζάντιο βασιζόταν πρωτίστως στὸν Ὅμηρο. Μερικοὶ νομίζουν ὅτι τὸ Βυζάντιο ἦταν θεοκρατικὸ καὶ δίδασκε μόνο θρησκευτικά. Ὄχι. Κυρίως ἀρχαῖα ἑλληνικὰ κείμενα μάθαιναν τὰ παιδιὰ στὸ Βυζάντιο, στὴ Ῥωμανία, τὴ βυζαντινὴ Ῥωμῃοσύνη, γι’ αὐτὸ καὶ μιὰ πεπαιδευμένη γυναῖκα τοῦ 11^ου αἰῶνος, ἡ Ἄννα ἡ Κομνηνή, ὅταν γράφει τὴν «Ἀλεξιάδα» γιὰ νὰ τιμήσει τὸν πατέρα της Ἀλέξιο Κομνηνό, ἀναφέρει 66 χωρία τοῦ Ὁμήρου, ξέρει ἀπ’ ἔξω δηλαδὴ τὸν Ὅμηρο, μιὰ μορφωμένη, χριστιανή βυζαντινὴ γυναῖκα.

Ὁ δεύτερος πυλώνας τῆς ἑλληνορθοδόξου Παιδείας εἶναι ἡ διαχρονία τῆς γλώσσας μας. Εἶναι ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα ὄχι ἀποκομμένη καί τριχοτομημένη μεταξὺ ἀρχαίας, νεωτέρας, μεσαιωνικῆς, δημοτικῆς. Ὑπάρχει ἡ διαχρονία, ἡ συνέχεια. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα εἶναι μία καὶ ἑνιαία, ἔχει διάφορες χρονικὲς περιόδους. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὅταν προσήγγιζαν τὸν ἁπλὸ λαό, μιλοῦσαν μιά πιὸ  δημώδη, κοινὴ ἑλληνικὴ τῆς ἐποχῆς. Ὅταν ἔγραφαν τὰ κείμενά τους, μιλοῦσαν, ἔγραφαν τὴ γλῶσσα τὴν ἀττική, τὴ διάλεκτο τὴν ἀττική, ἀκόμη καὶ τήν ὁμηρική. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνὸς ἤξερε καὶ ἔγραφε ποίηση καὶ ἐπιγράμματα μιμούμενος τὸν Ὅμηρο καὶ ἄλλους ἀρχαίους. Ἡ γλῶσσα εἶναι διαχρονική. Σήμερα ἔχουμε τὸν πλοῦτο νὰ πλάθουμε καινούργιες λέξεις μὲ βάση τὴν ἀρχαία, ἀλλὰ νὰ μιλοῦμε, ὅταν κάνει τὸ κήρυγμα ὁ ἱερεὺς ὁμιλεῖ τὴν ἁπλῆ νεοελληνική, ἀλλὰ στὴν Θεία Λειτουργία μας ἔχουμε τὴν γλῶσσα τῶν Εὐαγγελίων καὶ τὴ γλῶσσα τὴ λειτουργική. Ἔχουμε, λοιπὸν, τὸν πλοῦτο νὰ μποροῦμε νὰ ἀντλήσουμε ἀπ’ αὐτὴ τὴ διαχρονικὴ γλῶσσα καὶ νὰ πάρουμε κι ἀπ’ τὰ ἀρχαῖα κι ἀπ’ τὰ μεσαιωνικὰ κι ἀπ’ τὰ νεώτερα ἑλληνικὰ καὶ νὰ πλάσουμε νέες λέξεις. Ὅταν λευτερώθηκε αὐτὸς ὁ τόπος, μετὰ τὸ 1830, στὶς πρῶτες κυβερνήσεις, ὅταν ἄρχισαν νὰ γίνονται τὰ πρῶτα λεξικὰ καὶ τὸ πρῶτο πανεπιστήμιο, βρῆκαν οἱ λόγιοι ὅτι εἴχαμε λέξεις τούρκικες καὶ φράγκικες. Τὸ «γκουβέρνο», τό μεταγλώττισαν καί εἶπαν «ἡ κυβέρνησις», ἡ «γκαζέτα», λέει, τῆς κυβερνήσεως, τό μετέφρασαν σέ «ἐφημερίδα» τῆς κυβερνήσεως, καὶ ἄλλες τέτοιες λέξεις. Μέχρι τὸ 1850 ἔπλαθαν συνέχεια λέξεις μὲ βάση τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικά. Ἡ νέα ἑλληνικὴ ἐκεῖ βασίζεται. Ἀλλὰ καὶ οἱ ξένοι ἀρδεύονται ‘΄από τήν ἑλληνική. Κάποιοι Γάλλοι ἢ κάποιοι Αμερικανοί, δὲν ξέρω, ὅταν δημιουργοῦσαν νέες ὁρολογίες στὸν τομέα τῶν συγχρόνων ἐπιστημῶν, ἔφτιαξαν τὴ λέξη «τηλεματική». Ἀπὸ ἔξω μᾶς ἦρθε. Ξένοι τήν ἔφτιαξαν τὴ λέξη, τὴ δημιούργησαν ἄνθρωποι μὴ Ἕλληνες, ἀλλὰ ἑλληνικῆς παιδείας. Πῆραν τὸ «τῆλε» τὸ ἀρχαῖο ἑλληνικὸ πρόθεμα ποὺ σημαίνει «μακρυὰ» καὶ τὸ «-ματική», ὅπως λέμε αὐτόματος ἀπὸ ἕνα ἀρχαῖο ῥῆμα «μάω», τὸ ὁποῖο εἶναι ἀρκετὰ ἀνώμαλο ὅπως θὰ μᾶς ποῦν οἱ φιλόλογοι. Ἔτσι δημιουργήθηκε ἡ λέξη «τηλεματική». Καὶ λέμε σήμερα ἐμεῖς ὅτι μαθαίνουν τὰ παιδιὰ μας στὸ πανεπιστήμιο τηλεματική. Ξέρουν ἀπὸ ποῦ προέρχεται; Ὅτι εἶναι ἀρχαῖα ἑλληνικὰ καὶ πάρα πολλὲς τέτοιες λέξεις βασίζονται παγκοσμίως στὴν διαχρονία τὴν ἑλληνική;

Τρίτος πυλώνας τῆς ἑλληνορθοδόξου παιδείας εἶναι ἡ ἱστορικὴ συνείδηση. Ὅταν λέμε ἱστορικὴ συνείδηση μιλοῦμε γιὰ τὸν ὑγιῆπατριωτισμό, τὴν ἀνάγκη ἑνὸς ἀνθρώπου νὰ γνωρίζει τοὺς προγόνους του, τὴ συνέχεια, νὰ διαπλάθουμε χαρακτῆρες τῶν νέων παιδιῶν μὲ συνείδηση παρελθόντος καὶ μέλλοντος, χωρὶς ὅμως φανατισμούς, χωρὶς ἐμπάθειες, χωρὶς νὰ μισοῦμε ἄλλους λαούς. Πάλι ὁ Μέγας Βασίλειος σ’ αὐτὸ τὸ κείμενο ποὺ σᾶς ἀνέφερα, ἀλλὰ καὶ σ’ ἄλλα κείμενά του,  λέει καὶ ποιά μαθήματα πρέπει νὰ διδάσκονται οἱ νέοι ἀναφέρει δέ καί τήν Ἱστορία. Τό λέει ῥητά. Καὶ στὰ κείμενά του φαίνεται ὅτι γνωρίζει Ἱστορία, διότι σᾶς εἶπα ὅτι δίνει παραδείγματα ἀπὸ τὸν Μέγα Ἀλέξανδρο, ἀπ’ τὸν Περικλῆ, ἄρα γνωρίζει τὴν μέχρι τότε ἱστορία τοῦ Ἑλληνισμοῦ, τὴ συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Στὴ νεώτερη Ἑλλάδα, στὴ νεώτερη ἐποχὴ, στὴ διάρκεια τῆς δουλείας, ὑπῆρχε ἕνας σπουδαῖος διανοητὴς καὶ ἀγωνιστής, ὁ Ῥήγας Φερραῖος, ὁ ἐθνομάρτυρας. Ὁ Ῥήγας Φερραῖος, ὁ ὁποῖος ὅταν συνελήφθη ἀπ’ τοὺς Αὐστριακοὺς δήλωσε: «πρῶτα θέλω νὰ σώσω τὴν ψυχὴ μου καὶ μετὰ νὰ λευτερώσω τὴν πατρίδα μου», ἔδειχνε δηλαδὴ καὶ ὀρθόδοξο φρόνημά του, ποὺ κάποιοι τό ἀμφισβήτησαν. Ὁ Ρήγας δὲν ἦταν ἄθεος, δὲν ἦταν δυτικότροπος διαφωτιστής, ἦταν ἕνας ὀρθόδοξος χριστιανός, καί γράφει στὸ Σύνταγμά του, στὴν Νέα Πολιτικὴ Διοίκηση: «ὅταν ἐλευθερωθεῖ ἡ Ἑλλάδα, τὰ παιδιὰ πρέπει νὰ μαθαίνουνε τὴν ἑλληνική γλῶσσα καὶ ἐπιπλέον τοὺς ἱστορικοὺς συγγραφεῖς». Νὰ μαθαίνουν καὶ τὴν Ἱστορία, γιὰ νὰ μὴν ξαναϋποδουλωθοῦμε, γιατὶ ἂν δὲν ἔχεις ἱστορικὴ συνείδηση, εὔκολα γίνεσαι δοῦλος εἴτε πνευματικὰ εἴτε καὶ μὲ τὴν ἔννοια τῆς κατακτήσεως.

Καὶ φυσικὰ τὸ κυριώτερο στοιχεῖο , ἴσως μ’ αὐτὸ ἔπρεπε ν’ ἀρχίζουμε, γιά τήν Παιδεία εἶναι νὰ βασίζεται στὴν Ὀρθόδοξη πίστη καὶ παράδοση. Ἡ ἑλληνορθόδοξη Παιδεία στηρίζεται στο Εὐαγγέλιο, στηρίζεται στοὺς Πατέρες, στηρίζεται στὴν παράδοση γενικότερα τὴν Ὀρθόδοξη, ἀλλὰ ἀκόμη αὐτὴ ἡ παράδοση δὲν εἶναι μόνο τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν, αὐτὴ ἡ παράδοση διαπνέει κι ἄλλους τομεῖς. Ὑπάρχουν  ἄνθρωποι ποὺ γνωρίζουν τὸν τομέα τῆς Παιδαγωγικῆς καλύτερα ἀπὸ μένα. Θὰ πῶ ὅμως κάτι τὸ ὁποῖο μοῦ ἀνέφερε ἕνας γνωστὸς συγγραφεὺς τῶν πατερικῶν μελετῶν Πρὶν ἀπὸ λίγο καιρὸ εἶχα τὴν τύχη, τὴν χαρὰ, νὰ βρεθῶ σὲ μία ὁμήγυρη, στήν ὁποία ἦταν ὁμιλητής ὁ κύριος Βασίλειος Χαρώνης, ὁ ὁποῖος, ὄπως ξέρουμε, ἔχει γράψει γιὰ τὴν παιδαγωγικὴ διδασκαλία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ  τοῦ Ἰωάννου Χρυσοστόμου. Τὸ πῶς ὁ Ἰωάννης Χρυσόστομος διδάσκει τοὺς γονεῖς καὶ τοὺς διδάσκοντες νὰ παιδαγωγοῦν τὰ παιδιά. Καὶ ἔλεγε ὁ κ. Χαρώνης τὸ ἑξῆς: ὅταν πῆγε στὴν Ἀγγλία γιὰ κάποια μετεκπαίδευση, ὁ κορυφαῖος καθηγητὴς ἐκεῖ τῶν παιδαγωγικῶν, κάποια στιγμὴ κάλεσε τοὺς νέους φοιτητές, εἰδικὰ τοὺς ἀλλοδαπούς, στὸ σπίτι του. Καὶ πλησιάζει τοὺς Ἕλληνες καὶ τούς λέει: «Ὅλα αὐτὰ ποὺ σᾶς λέω, ἡ δῆθεν μοντέρνα παιδαγωγική, δικὰ μου δὲν εἶναι» καὶ εἶχε στὴ Βιβλιοθήκη του τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο. «Ἀπ’ αὐτὸν τά παίρνουμε», λέει. Καὶ οἱ σύγχρονοι Ἄγγλοι παιδαγωγοὶ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο χρησιμοποιοῦν γιὰ νὰ διδάσκουν τὴν παιδαγωγική, ὅσοι τοὐλάχιστον σέβονται τὴν ἐπιστήμη καὶ σέβονται καὶ τὰ παιδιὰ μας, γιατὶ ὅσοι δὲν σέβονται τὰ παιδιὰ μπορεῖ νὰ διδάσκουνε στὰ παιδιὰ νὰ σηκώνονται καὶ νὰ δέρνουν τοὺς γονεῖς. Λέμε ὅμως ποιά εἶναι ἡ διαχρονικὴ παιδαγωγική, ἡ δοκιμασμένη.

Πάνω σ’ αὐτοὺς τοὺς πυλῶνες βασίζεται ἡ ἑλληνορθόδοξη Παιδεία. Καὶ φυσικά, ὅταν καλλιεργοῦμε στὸν ἄνθρωπο μέσῳ τῆς ἀρχαίας γραμματείας, μέσῳ τῆς Πίστεώς μας, μέσῳ τῆς Ἱστορίας, μέσῳ τῆς γλώσσης, αὐτὴ τὴν ἀγωγή, σκοπὸς εἶναι νὰ καλλιεργήσουμε καὶ τὴν πραγματικὰ δημοκρατικὴ εὐθύνη. Ἡ δημοκρατία δὲν σημαίνει μόνο δικαιώματα. Στὴ σημερινὴ ἐποχὴ ἀκούω 99% τὸν ὅρο «δικαιώματα» καὶ 1% τὸν ὅρο «ὑποχρεώσεις». Φυσικά, δὲ θὰ φτάσουμε σὲ καθεστῶτα τὰ ὁποῖα εἶναι θιασῶτες τῆς ἀπόλυτης πειθαρχίας καὶ τοῦ καταναγκασμοῦ, διότι αὐτὰ τά καθεστῶτα εἶναι καταδικαστέα. Ἀλλὰ ἔχω τὴν αἴσθηση ὅτι ἡ σημερινὴ Παιδεία ἔφτασε στό ἄλλο ἄκρο: μὴ βάλουμε κόκκινο μολύβι στὰ τετράδια, μὴ θιγεῖ τὸ παιδί. Μὴ βάλεις ἀσκήσεις, μὴ κουραστεῖ τὸ παιδί. Μὴ βάλεις πολλὲς ἐκθέσεις, μὴ κουραστεῖ τὸ παιδί. Κόψε ὕλη ἀπό ΄δῶ, κόψε ὕλη ἀπό ΄κεῖ, μὴ κουραστεῖ τὸ παιδί. Δικαιώματα τοῦ παιδιοῦ, Συνήγορος τοῦ παιδιοῦ, ὡραῖα, βεβαίως. Ἡ εὐρωπαϊκὴ δημοκρατία ἐμμένει στά ἀνθρώπινα δικαιώματα. Ἀλλὰ τὸ παιδὶ δὲν πρέπει νὰ μάθει ὅτι ἔχει καί ὑποχρεώσεις; Δὲν πρέπει νὰ διδαχθεῖ ὅτι ἔχει  ὑποχρεώσεις ἀπέναντι στοὺς γύρω του, ἀπέναντι στὴν κοινωνία, ἀπέναντι στὴν πατρίδα;

Θυμᾶμαι κάποτε στὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ -ἐγὼ δὲν τὸ διδάχθηκα, ἀλλὰ θυμᾶμαι ὅτι ὑπῆρχε- ἕνα κείμενο τοῦ Λυκούργου μέ τίτλο: «Λόγος κατὰ Λεωκράτους». Τοῦ ῥήτορος Λυκούργου τοῦ Ἀθηναίου, ὄχι τοῦ Σπαρτιάτη. Ἐκεῖ, λοιπόν, ὑπῆρχε μέσα καὶ ὁ περίφημος ὅρκος τῶν Ἀθηναίων ἐφήβων. Καὶ ἐδιδάσκετο τὸ κείμενο αὐτὸ διότι ἔδινε τὸ δίδαγμα πῶς οἱ Ἀθηναῖοι ἔφηβοι σὲ μιὰ δημοκρατικὴ κοινωνία, ποὺ ὅλοι σήμερα τὴν τονίζουν ὡς πρότυπο δημοκρατίας μὲ τὰ δεδομένα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, στὴν ἀρχαία Ἀθήνα δηλαδή , ἔπαιρναν τὴν ἀγωγή τους. Αὐτοί οἱ παῖδες, οἱ νέοι, ἔδιναν τὸν ὅρκο νὰ τιμοῦν τὴν πατρίδα, τὸ συναγωνιστή, τὰ ἱερὰ καὶ τὰ ὅσια ἐκεῖνα ποὺ ἐσέβοντο τότε. Τέτοια κείμενα ἀρχίζουν καὶ φεύγουν ἀπὸ τὰ σχολεῖα, ὅπως καὶ τὰ κείμενα τῶν Πατέρων ἔχουν φύγει, καὶ γενικὰ νομίζω ὅτι τείνουμε σὲ μία ἀγωγὴ ὑπερβολικῶν δικαιωμάτων μὲ ἐλάχιστη ἀναφορὰ σὲ καθήκοντα. Θά ’πρεπε ἴσως, καὶ γι’ αὐτὸ μιλοῦμε γιὰ ἑλληνορθόδοξη παιδεία, τὸ σχολεῖο νὰ μιλᾶ στὰ παιδιὰ νωρὶς καὶ γιὰ τὴν ἔννοια τῶν καθηκόντων, τὴν ἔννοια τῶν ὑποχρεώσεων πρὸς τὸ κοινωνικὸ σύνολο. Ἂς ἔρθουμε στὰ ἐπιμέρους μαθήματα, νὰ δοῦμε σήμερα τί ἀντιρρήσεις ὑπάρχουν καὶ ποιό θά ’ταν τὸ περιεχόμενο, ποιό πρέπει νά ’ναι τὸ περιεχόμενο μιᾶς πραγματικὰ ἑλληνορθοδόξου παιδείας στὸν 21^ο αἰῶνα. Δὲν λησμονοῦμε τὴν ἐποχὴ ποὺ ζοῦμε, δὲν ζοῦμε στὸ Βυζάντιο, δὲν ζοῦμε στὴν τουρκοκρατία. Τιμοῦμε ὅλες τὶς γενιὲς ἐκεῖνες ποὺ δούλεψαν σὲ δύσκολα χρόνια, σὲ κρυφὰ ἢ φανερὰ σχολειά, ἀλλὰ σήμερα ζοῦμε, δόξα τῷ Θεῷ, σὲ μιὰ κοινωνία, ἡ ὁποία ἔχει ἀνέσεις, ἔχει ἐλευθερίες. Ὅμως θὰ πρέπει νὰ προσέχουμε μήπως οἱ ἐλευθερίες αὐτὲς τελικὰ λειτουργήσουν εἰς βάρος τῆς κοινωνικῆς καὶ ὀρθοδόξου συνειδήσεως καὶ τῆς ἑλληνορθοδόξου καὶ πατριωτικῆς συνειδήσεως τῶν νέων μας. Ἂς πᾶμε στὰ ἐπιμέρους μαθήματα, διότι γι’ αὐτὰ ἀκοῦμε κατὰ καιροὺς διάφορες ἀμφισβητήσεις καὶ τώρα τελευταία ὑπάρχει μιὰ ἔντονη πολεμικὴ κυρίως γιὰ δύο μαθήματα, γιὰ τὰ Θρησκευτικὰ καὶ γιὰ τὴν Ἱστορία.

Μάθημα Θρησκευτικῶν. Πάντοτε στοὺς μαθητικούς Ἐλέγχους ἂν θυμόσαστε ἤδη ἀπ’ τὸν 19^ο αἰῶνα μέχρι σήμερα, οἱ βαθμολογίες ἀρχίζουν μὲ τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν. Ἰσχύει τὸ «ἀπὸ Θεοῦ ἄρξασθαι» – ἐλπίζω νὰ μὴν ἔχει ἀλλάξει στὰ σύγχρονα σχολεῖα – ὅταν παίρνει τὴν βαθμολογία τὸ παιδί, ἀρχίζει πάντα ἀπὸ τὰ Θρησκευτικά. Τὰ τελευταῖα χρόνια στὴν Ἑλλάδα καὶ μόνο στὴν Ἑλλάδα θὰ ἔλεγα, ὑπάρχει μία ἀμφισβήτηση, μία πολεμική, ἡ ὁποία λέει ὅτι δὲν πρέπει νὰ διδάσκεται ἡ Ὀρθοδοξία ὡς βάση στὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, ἀλλὰ νὰ γίνει τὸ μάθημα αὐτὸ θρησκειολογικό. Δηλαδὴ πέντε σελίδες Ὀρθοδοξία, πέντε Ἰσλάμ, πέντε Βουδδισμός, πέντε Ἰουδαϊσμός, νὰ γίνει ἕνα συνονθύλευμα ἐγκυκλοπαιδικῶν γνώσεων. Οἱ ἐπικαλούμενοι αὐτὸ τὸ ἐπιχείρημα λένε 1^ον) ὅτι τό ἐπιβάλλει ἡ Εὐρώπη – θὰ ἀποδείξω ὅτι δὲν ἐπιβάλλει τίποτα τέτοιο ἡ Εὐρώπη, ἀντιθέτως ἄλλα ἐφαρμόζει ἡ Εὐρώπη, καὶ 2^ον) ἐπικαλοῦνται τὸ ὅτι « ἔχουμε καὶ κάποιους ἀλλοδαποὺς πλέον στὰ σχολεῖα, μέσα στὶς τάξεις».

Ξεκινῶ ἀπ’ τὸ δεύτερο ἐπιχείρημα καὶ λέγω: Σαφέστατα ὑπῆρχαν καὶ θὰ ὑπάρχουν ἀλλόθρησκοι, δὲν τοὺς ὑποχρεώνει κανεὶς νὰ παραμείνουν ἂν δὲν θέλουν στὸ μάθημα τῶν ὀρθοδόξων Θρησκευτικῶν, ἀλλὰ κι ἂν θέλουν νὰ μείνουν, κέρδος θὰ εἶναι. Ξέρω σὲ πολλὲς περιπτώσεις παιδάκια ποὺ πηγαίνουν στὸ Δημοτικὸ ἢ στὸ Γυμνάσιο, καὶ κατάγονται ἀπὸ ἄλλες χῶρες, ἀπὸ ἄλλους πολιτισμούς, ἀπὸ ἄλλες θρησκεῖες, τά ὁποῖα ἀκούγοντας τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν βαπτίστηκαν, ἔφεραν καὶ τὴν οἰκογένειά τους κοντὰ στὴν Ἐκκλησία. Εἶναι κι αὐτὸ μιὰ μορφὴ ἱεραποστολῆς. Δὲν βλάπτει ἂν θέλει καὶ ὁ ἄλλος νὰ ἀκούει, ἂν δὲν θέλει μπορεῖ νὰ φύγει ἀπ’ τὸ μάθημα, ἔχει νομοθετηθεῖ αὐτό, ἀλλὰ ἐδῶ ὑπάρχει ἡ διαφορά. Σ’ ὅλες τὶς εὐρωπαϊκὲς χῶρες, Ἱσπανία κι ἀλλοῦ, ὁ μὴ χριστιανὸς ὅταν φεύγει ἀπ’ τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, δὲν πάει στὴν αὐλὴ νὰ παίξει μπάλα, ὅπως γίνεται ἐδῶ, ἀλλά πηγαίνει στὴ διπλανὴ αἴθουσα καὶ διδάσκεται εἴτε Φιλοσοφία εἴτε Ἠθικὴ εἴτε στοιχεῖα τοῦ πολιτισμοῦ τῆς χώρας ποὺ τόν φιλοξενεῖ, καὶ εἶναι μάθημα ποὺ βαθμολογεῖται. Διότι τώρα, τί γίνεται στὴν Ἑλλάδα, ἔτσι ὅπως ἔχει γίνει ἡ νομοθεσία; Ὁ ὀρθόδοξος κάνει Θρησκευτικά, ἐξετάζεται, βαθμολογεῖται, ὁ μὴ ὀρθόδοξος ἐὰν θέλει νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπαλλάσσεται, πάει παίζει μπάλα κι ἔχει ἕνα μάθημα λιγότερο. Ἐὰν θεσπίσουμε ὅτι στὴ διπλανὴ αἴθουσα θὰ διδάσκεται ἐναλλακτικά Φιλοσοφία ἢ Ἠθικὴ ἢ Γλῶσσα γιὰ νὰ βελτιωθεῖ ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα, θά εἶναι πολλοὶ λίγοι ἐκεῖνοι ποὺ θὰ ἀπαλλάσσονται ἀπ’ τὰ Θρησκευτικά, διότι τώρα λειτουργεῖ κάπως σάν κίνητρο: Ἄ, γιὰ νὰ ἀπαλλαγῶ ἀπὸ ἕνα μάθημα δηλώνω ἀντιρρησίας, δηλώνουν οἱ γονεῖς, «τὸ παιδὶ μου νὰ ἀπαλλαγεῖ», καὶ μερικοὶ ἀπαλλάσσονται. Νὰ ὑπάρχει ἀπαλλαγὴ, ἀλλὰ μὲ ἐναλλακτικὸ μάθημα ἐξ ἴσου ἐξεταζόμενο καὶ βαθμολογούμενο. Αὐτὸ γίνεται σ’ ὅλη τὴν Εὐρώπη.

Γιὰ νὰ δώσουμε λοιπὸν ἕνα περίγραμμα ἐν συντομίᾳ, ἐπειδὴ ζοῦμε στὸν 21^ο αἰῶνα, σήμερα στὴν ἐποχὴ μας τί γίνεται στὸν εὐρωπαϊκὸ χῶρο. Ἰσχύει αὐτὸ ποὺ λένε ὁρισμένοι ὅτι ἡ Εὐρώπη ἐπιβάλλει νὰ κάνουμε θρησκειολογία; Ὄχι, δὲν ἰσχύει.

Περίπτωση πρώτη: Ἀνατολικὴ Εὐρώπη. Χῶρες ποὺ ἔζησαν ἐπὶ πενήντα ἢ ὀγδόντα χρόνια ἕνα ἀθεϊστικὸ σύστημα ἐπαναφέρουν τὰ Θρησκευτικὰ εἴτε ὡς ὑποχρεωτικὸ μάθημα εἴτε ὡς πειραματικὸ μάθημα, δοκιμαστικά, καὶ μάλιστα μὲ ἔμφαση στὸ ὀρθόδοξο περιεχόμενο. Ἡ Σερβία, τὰ Σκόπια, πλὴν τῶν Ἀλβανῶν τῶν Σκοπίων, καὶ ἡ Ῥουμανία ἐπανέφεραν ὑποχρεωτικὸ τὸ μάθημα τῶν ὀρθοδόξων Θρησκευτικῶν. Στὴ Σερβία μάλιστα, δὲν τό ζήτησε ἡ Ἐκκλησία, τὸ κράτος ζήτησε ἀπ’ τὴν Ἐκκλησία νὰ γράψει τὰ βιβλία γιὰ νὰ ἐπανέλθει τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν. Ἡ Βουλγαρία ἀπὸ πέρσυ τό ἐφαρμόζει πειραματικά. Ὀρθόδοξα Θρησκευτικὰ ἐκεῖ ποὺ εἶναι ὀρθόδοξοι, στὸ νότο ποὺ ἔχει μουσουλμάνους νὰ μαθαίνουν τὴν θρησκεία τους, εἶναι δικαίωμά τους. Καὶ ἡ Ῥωσσία σέ ὁρισμένες περιοχὲς ποὺ δὲν ὑπάρχει ἰσχυρὸ μουσουλμανικὸ στοιχεῖο, ἐκεῖ ποὺ εἶναι μόνον ὀρθόδοξοι, ἀπὸ πέρσυ εἰσήγαγε δοκιμαστικὰ τὸ μάθημα «Στοιχεῖα ὀρθοδόξου πίστεως καὶ ὀρθοδόξου πολιτισμοῦ». Εἶναι δοκιμαστικὸ γιατὶ ἐπὶ ἑβδομήντα χρόνια δὲν εἶχαν βιβλία, δὲν ἤξεραν αὐτὸ τὸ μάθημα, δὲν τό ἐδίδασκαν. Ἀρχίζει ὅμως νὰ ἐπανέρχεται. Καὶ ἐρωτῶ: ὅταν θά ’ρθουν οἱ Ῥουμάνοι καὶ οἱ Ῥώσσοι καὶ οἱ Σέρβοι καὶ θὰ ζητήσουν τὰ δικὰ μας σχολικὰ βιβλία ὡς πρότυπα γιὰ νὰ γράψουν τὰ δικὰ τους, τί θὰ τούς ποῦμε; Ξέρετε, τώρα ποὺ ἐσεῖς ἀνακαλύπτετε καὶ πάλι τὰ ὀρθόδοξα Θρησκευτικὰ, ἐμεῖς εἴμαστε οἱ μοντέρνοι καὶ ἀποφασίσαμε νὰ τά μεταρέψουμε σέ θρησκειολογία; Πρὸς Θεοῦ!

Πᾶμε σε μιὰ δεύτερη περίπτωση, γι’ αὐτοὺς ποὺ λένε «εἶπε ἡ Εὐρώπη, εἶπε ἡ Εὐρώπη..». Ῥώτησα γνωστοὺς μου ποὺ ἐργάζονται στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση. Στὸ Στρασβοῦργο, στὶς Βρυξέλλες, ἐκεῖ ποὺ ἔχει ὑπαλλήλους, οἱ εὐρωπαϊκὲς κοινότητες ἔχουν ὑπαλλήλους καὶ πληρώνει ἡ ἴδια ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση τὰ σχολεῖα γιά τά παιδιά τῶν ὑπαλλήλων. Εἶναι τὰ λεγόμενα εὐρωπαϊκὰ σχολεῖα. Ἄρα, λέω, ποιά καλύτερη ἀπάντηση θὰ βροῦμε ἀπ’ αὐτήν; Τὰ παιδιὰ τῶν ὑπαλλήλων τῶν εὐρωπαϊκῶν κοινοτήτων ἀπὸ τὴν πρώτη Δημοτικοῦ κάνουν Θρησκευτικὰ μὲ περιεχόμενο ὁμολογιακὸ καὶ ὄχι θρησκειολογικό. Δηλαδή, γιά τὰ παιδιὰ τῶν Ἑλλήνων Ἑλλάδος καὶ Κύπρου, καὶ τώρα μπῆκε ἡ Βουλγαρία, ἡ Ῥουμανία κ.λ.π στὶς εὐρωπαϊκὲς κοινότητες, ἀπὸ τὴν πρώτη Δημοτικοῦ – πρώτη καὶ δευτέρα Δημοτικοῦ εἶναι μιάμιση ὥρα, μετὰ γίνεται δίωρο τὸ μάθημα – ἔρχεται ἱερεὺς ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Μητρόπολη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ διδάσκει ὀρθόδοξα Θρησκευτικὰ. Τὰ βιβλία καὶ τὸ πρόγραμμα τά ἐλέγχει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἡ τοπική. Στὴ διπλανὴ αἴθουσα τὰ παιδιὰ τῶν Ἰταλῶν, Πορτογάλλων, Ἱσπανῶν κ.ἄ. διδάσκονται ἀπό Ρωμαιοκαθολικὸ κληρικὸ Θρησκευτικά. Παραδίπλα, οἱ Λουθηρανοὶκ.οκ. Ὅσοι εἶναι μουσουλμάνοι ἢ εἶναι ἄθεοι ἤ δηλώνουν ἀδιάφοροι, παρακολουθοῦν μάθημα φιλοσοφίας καὶ ἠθικῆς. Δὲν παίζουν μπάλα, δὲ λουφάρουν ὅπως στὴν Ἑλλάδα. Ὑπάρχει λοιπὸν αὐτὴ ἡ ἐπιλογή. Ἢ κάνεις ὁμολογιακὰ Θρησκευτικὰ ἢ κάνεις φιλοσοφία καὶ ἠθική. Ὅμως κανεὶς δὲ μιλάει γιὰ θρησκειολογία. Τὰ Θρησκευτικὰ γιὰ τὰ Ἑλληνόπουλα καὶ τὰ Βουλγαρόπουλα καὶ Ῥουμανόπουλα εἶναι ὀρθόδοξα Θρησκευτικά. Ὅταν λοιπὸν ἡ ἴδια ἡ Εὐρώπη χρηματοδοτεῖ τὰ σχολεῖα αὐτὰ καὶ ἡ ἴδια ἡ Εὐρώπη καλεῖ τὸν ὀρθόδοξο μητροπολίτη Βελγίου ἢ Γαλλίας ἢ ὁπουδήποτε εἶναι αὐτὰ τὰ σχολεῖα– νὰ γράψει τὰ βιβλία καὶ νὰ ἐπιλέξει τοὺς καθηγητές, ἄς μὴν μᾶς λένε ὅτι ἡ Εὐρώπη ἐπέβαλε νὰ ἀλλάξουμε τὸ περιεχόμενο τῶν Θρησκευτικῶν. Τήν ἐπικαλοῦνται κάποιοι τὴν Εὐρώπη γιὰ τὶς δικὲς τους ἁμαρτίες. Εἶναι προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις.

Πᾶμε στὴν Γαλλία, τὴν ὁποία ἔχουν ὡς πρότυπο οἱ ὀπαδοὶ τῆς θρησκειολογίας. Στὴ Γαλλία ὑπάρχει εἰδικὸ καθεστώς λόγῳ τῆς γαλλικῆς ἐπαναστάσεως, ἐπειδὴ οἱ Γάλλοι δημιούργησαν τὸ κράτος τους πολεμῶντας κατὰ τοῦ κλήρου. Ποιοῦ; Τοῦ ῥωμαιοκαθολικοῦ. Εἰδικὴ περίπτωση. Ἡ Ἑλλάδα δημιουργήθηκε ὡς ἐλεύθερο κράτος, διότι πολεμήσαμε μαζὶ μὲ τὸν ἐπίσκοπο καὶ τὸν ἱερέα. Δίπλα-δίπλα ἤτανε ὁ Μακρυγιάννης μὲ τὸν δεσπότη καὶ τὸν παπᾶ καὶ τὸν καλόγερο, καὶ τά γράφει καὶ ὁ Κολοκοτρώνης καὶ ὅλοι. Ἡ Γαλλία δημιούργησε σύγχρονο κράτος πολεμῶντας κατὰ τοῦ συγκεκριμένου ῥωμαιοκαθολικοῦ κλήρου, εἶναι εἰδικὴ περίπτωση κοινωνικὴ καὶ ἱστορική. Δὲν ἀφορᾶ ἐμᾶς, οὔτε τὸν Ἰρλανδό, οὔτε τὸν Ἰταλό, οὔτε κανέναν ἄλλο. Ἡ Γαλλία ἔχει αὐτὴ τὴν ἀντίληψη, τὴν διαφωτιστική. Καλλιεργήθηκε ἕνα κλῖμα ἀντικληρικὸ καὶ ἀντιθρησκευτικὸ καὶ ἔχει καθιερωθεῖ ἀπ’ τὸ 1905 ὅτι στὰ δημόσια σχολεῖα καὶ μόνον δὲν θὰ ὑπάρχει μάθημα Θρησκευτικῶν. Τὸ σχολεῖο, λέει, εἶναι οὐδέτερο, οὐδετερόθρησκο. Προσέξτε, ὅμως. Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ἐκείνη ἡ ῥωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία ἔχει δημιουργήσει ἑκατοντάδες πολὺ καλὰ ἰδιωτικὰ σχολεῖα. Πληρώνουν οἱ γονεῖς ἕνα συμβολικὸ τίμημα, γιατὶ πρέπει νὰ συντηροῦνται τὰ σχολεῖα αὐτά. Ὅλοι ὅσοι σήμερα διοικοῦν τὴν Γαλλία δὲν εἶναι ἀπόφοιτοι τοῦ δημοσίου σχολείου τοῦ μὴ θρησκευτικοῦ, εἶναι ἀπόφοιτοι τῶν καθολικῶν σχολείων τῶν ἰδιωτικῶν. Καὶ σᾶς λέω ἕνα παράδειγμα. Πρὶν ἀπὸ μερικοὺς μῆνες ἔγιναν προεδρικὲς ἐκλογὲς στὴ Γαλλία. Ἐρώτησε μία ἐφημερίδα, ἡ Figaro, ὅλους τοὺς ὑποψηφίους σε τί σχολεῖο πῆγαν καὶ ποιά ἡ ἄποψή τους γιὰ τὶς σχέσεις Ἐκκλησίας καὶ Πολιτείας, ὅπου στὴ Γαλλία ὑπάρχει ἕνας πλήρης χωρισμός. Καὶ προσέξτε. Ὁ συντηρητικὸς Sarkozy ποὺ ἐξελέγη, ὁ κεντρῶος Bayrou ποὺ ἦταν ὑποψήφιος, ἡ σοσιαλίστρια Segolene Royal, καὶ ἡ κομμουνίστρια ἡ Marie-Georges Buffet, αυτοὶ ἦταν οἱ τέσσερεις γνωστότεροι, ἀπήντησαν: φοίτησα σε καθολικὸ σχολεῖο, σε Γυμνάσιο τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας καὶ τὰ θρησκευτικὰ βιώματα ποὺ ἀπέκτησα μοῦ ἔκαναν καλὸ στὴ ζωὴ μου. Ἄρα λοιπόν, ναὶ μὲν στὴ Γαλλία μᾶς λένε ὅτι τὰ δημόσια σχολεῖα δὲν ἔχουν θρησκευτικά, ἀλλὰ αὐτοὶ ποὺ κυβερνοῦν τὴν Γαλλία, εἶναι αὐτοὶ ποὺ παρακολούθησαν Θρησκευτικὰ στὰ σχολεῖα τοῦ Καθολικισμοῦ καὶ βγῆκαν καὶ ὠφελημένοι. Καὶ μάλιστα ἤδη ἀπ’ τὸν Σεπτέμβριο, πρὶν ἀπὸ λίγες ἑβδομάδες, ἀπὸ τὸ 2007 ὁ Sarkozy ἐπανέφερε διστακτικὰ ἕνα μάθημα μὲ τίτλο «Θρησκεία, εἰσαγωγὴ στὸ θρησκευτικὸ γεγονός» σὰν προστάδιο διότι καταλαβαίνουν ὅτι εἶναι καὶ πολιτιστικὸ ἀτόπημα μία χώρα νὰ μὴ διδάσκει καὶ στὰ δημόσια σχολεῖα τίποτε περὶ τῶν Θρησκευτικῶν δηλαδὴ τοῦ χριστιανισμοῦ ποὺ εἶναι ἡ πλειοψηφία τῶν Γάλλων.

Γερμανία. Στὴ Γερμανία συμβαίνει ἀκριβῶς τὸ ἀντίθετο μὲ τὴ Γαλλία. Γιατὶ νὰ κοιτᾶμε τὴ Γαλλία; Νὰ βλέπουμε τὴ Γερμανία. Στὴ Γερμανία τὸ μάθημα ἐπιβάλλεται ἀπὸ τὸ Σύνταγμα. Τὸ Σύνταγμα τῆς Γερμανίας ἐπιβάλλει θρησκευτικὸ μάθημα μὲ βάση τὶς δύο μεγάλες ὁμολογίες ποὺ ὑπάρχουν, δηλαδὴ στὸν νότο ὁ δάσκαλος τῶν Θρησκευτικῶν καὶ τὸ βιβλίο ἐπιλέγεται ἀπὸ τὴ ῥωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία. Στὸν βορρᾶ ἀπὸ τὴν λουθηρανική. Καὶ τί κάνουν οἱ ὑπόλοιποι; Μέχρι τώρα οἱ ὀρθόδοξοι καὶ οἱ μουσουλμάνοι ἐδιδάσκοντο στὴ διπλανὴ αἴθουσα κάποιο ἄλλο μάθημα, ἐναλλακτικὸ μάθημα. Φέτος, ἡ Ὀρθόδοξη Μητρόπολη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου μαζὶ μὲ ἄλλους, μὲ Σέρβους, μὲ Ῥουμάνους κ.λ.π. ζήτησαν καὶ μᾶλλον θὰ γίνει δεκτὸ ἀπ’ ὅ,τι ἔμαθα τό ἑξῆς: Τὴν ὥρα τῶν Θρησκευτικῶν τὰ ὀρθόδοξα παιδιὰ θὰ πηγαίνουν σὲ ἄλλη αἴθουσα καὶ θὰ μαθαίνουν ὀρθόδοξα Θρησκευτικὰ μὲ ἱερεῖς, λαϊκοὺς ἢ κληρικοὺς ποὺ θὰ στέλνει ἡ Ὀρθόδοξη Μητρόπολη Γερμανίας. Βλέπουμε ὅτι ἡ Γερμανία παρέχει γιὰ τὰ Ἑλληνόπουλα ὀρθόδοξα Θρησκευτικά, καὶ στὴν Ἑλλάδα οἱ δῆθεν προοδευτικοὶ θέλουν νὰ μᾶς καταργήσουν αὐτὸ τὸ δικαίωμα.

Καὶ τέλος, γιὰ νὰ κλείσουμε μὲ τὸ θέμα τῶν Θρησκευτικῶν, μία ἁπλὴ παρατήρηση νομικοῦ περιεχομένου, τὴν ὁποία ἴσως ὁρισμένοι ποὺ δὲν ἔχουν συνειδητοποιήσει. Ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση ὁρίζει ξεκάθαρα: Γιὰ θέματα Ἐκκλησίας, Ἐκκλησίας-Πολιτείας δηλαδή, καὶ γιὰ τὴν ὕλη τῶν μαθημάτων, τήν ὕλη τῆς παιδείας, τὸ περιεχόμενο τῆς παιδείας, ἡ Εὐρώπη δὲν παρεμβαίνει. Τά θεωρεῖ θέματα τοῦ ἐθνικοῦ Δικαίου κάθε χώρας. Στὸ Εὐρωσύνταγμα ποὺ δὲν ψηφίστηκε, ἀλλὰ θὰ ἐπανέλθει μὲ κάποια βελτίωση, μὲ κάποια ἄλλη μορφή, ἀναγράφεται ξεκάθαρα: φορολογία, ἐμπόριο, ἀνταγωνισμός, οἰκονομία, νόμισμα εἶναι ἁρμοδιότητα μόνο τῆς Εὐρώπης, ἡ Εὐρώπη νομοθετεῖ. Ἀστυνομία, ἀσφάλεια, μετανάστευση, δικαιοσύνη εἶναι συντρέχουσες ἁρμοδιότητες, νομοθετεῖ ἡ Εὐρώπη σέ συνεργασία μέ τὰ κράτη-μέλη. Θέματα Ἐκκλησίας καὶ θέματα παιδείας, δηλαδή τό περιεχόμενο τῆς παιδείας, εἶναι καθαρὰ ἐθνικὰ θέματα, εἶναι θέμα τοῦ κάθε κράτους. Ἄρα μὴ μᾶς λένε ψέμματα ὅτι ἡ Εὐρώπη ζήτησε νὰ ἀλλάξουμε τὰ βιβλία Ἱστορίας ἢ τῶν Θρησκευτικῶν. Ἡ Εὐρώπη στὰ θέματα αὐτά, λέει: ὁ Ἰρλανδὸς εἶναι Ρωμαιοκαθολικός, ἂς κάνει ὅ,τι θέλει. Ὁ Ἕλληνας εἶναι Ὀρθόδοξος, ὁ Γάλλος εἶναι διαφωτιστής. Εἶναι γραμμένο στὰ κείμενα αὐτό, καὶ δὲν ἀφορᾶ μόνο τούς Ἕλληνες. Οὔτε ὁ Αὐστριακὸς θέλει οὔτε ὁ Ἰρλανδὸς θέλει νὰ τοῦ ἀλλάξουν τὰ μαθήματά του. Εἶναι θεσμοθετημένο ὅτι γι’ αὐτὰ τὰ θέματα ἡ Εὐρ. Ἔνωση δὲν θὰ ἐκδώσει ντιρεκτίβες.

Μάθημα γλωσσικό. Ἔχουμε πρόβλημα. Ἔχουμε πρόβλημα στὸ θέμα τῆς γλώσσης, ἔχουμε πρόβλημα ἐκφραστικό, ἔχουμε λεξιπενία, βλέπουμε τοὺς νέους νὰ δυσκολεύονται νὰ ἐκφραστοῦν, κι αὐτὸ μοῦ τό βεβαιώνουν καὶ καθηγητὲς τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν, ὄχι μόνο τῶν θεωρητικῶν. Μοῦ λέγουν καθηγητὲς φυσικῆς ὅτι τὰ παιδιὰ δὲν μποροῦν νὰ ἀρθρώσουν ἕναν ὁρισμό. Τὸ θεώρημα στὰ μαθηματικά. Ὅλα αὐτὰ τὰ ὁποῖα απαιτοῦν μιὰ γνώση συντεταγμένων ἑλληνικῶν. Καὶ θὰ ἐπαναλάβω κάτι, τὸ ὁποῖο θὰ τό ’χετε ἀκούσει ἴσως καὶ ἀπὸ ἄλλους ὁμιλητὲς. Πρὶν ἀπὸ δύο χρόνια ὅταν ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας μας διοργάνωσε ἡμερίδα γιὰ τὸ ἂν πέτυχε ἢ ὄχι τὸ μονοτονικό, ἐκεῖ παρουσιάστηκε μία ἐπιστημονικὴ ἔρευνα. Πρόκειται γιά σοβαρή ἐργασία παιδαγωγῶν καὶ ψυχιάτρων ποὺ μελέτησαν παιδιὰ τοῦ Δημοτικοῦ. Τά παιδιὰ τοῦ Δημοτικοῦ ποὺ διδάχθηκαν μόνο τὸ μονοτονικὸ ἔχουν μεγαλύτερο πρόβλημα δυσμαθίας καὶ δυσλεξίας ἀπὸ παιδιά τῆς ἴδιας ἡλικίας τοῦ ἰδίου κοινωνικοοικονομικοῦ πλαισίου, τά ὁποῖα διδάχθηκαν ἐπὶ δύο χρόνια λίγα Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ καὶ τὸ πολυτονικὸ σύστημα. Σήμερα βλέπουμε παντοῦ νά ἐπικαλοῦνται ὅτι ἔχουν δυσλεξία, γι’ αὐτὸ ἐξετάζονται προφορικά. Ἂς ἐλεγχθεῖ σοβαρὰ κι ἀπ’ τὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας μήπως τελικὰ οἱ δυσλεξίες καὶ οἱ δυσμαθίες αὐτὲς βασίζονται στὴν ὅλη φιλοσοφία ποὺ δὲν εἶναι μόνο τὸ μονοτονικό, εἶναι ἡ «ἥσσων προσπάθεια», ἡ λιγότερη προσπάθεια γιά τό παιδί τοῦ σχολείου. Στὴ γλῶσσα τὰ τελευταῖα περίπου εἴκοσι χρόνια ἐπικρατεῖ ἡ ἀρχή: μὴν κουραστεῖ τὸ παιδί. Μὰ τὸ πολυτονικὸ ἔβαζε τὸ μυαλὸ νὰ δουλεύει. Τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ σοῦ μαθαίνουν μία δομὴ συντάξεως καὶ γραμματικῆς πού ’ναι χρήσιμη στὸν μαθηματικό, στὸν πληροφορικὸ ἀναλυτή, σε ὅλους. Οἱ Ἰάπωνες δὲν εἶναι ἀνόητοι. Ὅταν πρὶν ἀπὸ δεκαπέντε χρόνια προτάθηκε στοὺς Ἰάπωνες καὶ στοὺς Κορεάτες νὰ φέρουν τὸ λατινικὸ ἀλφάβητο γιὰ νὰ γίνουν δῆθεν μοντέρνοι, Εὐρωπαῖοι, συνέστησαν μία ἐπιτροπὴ μέ ἐπιστήμονες διαφόρων εἰδικοτήτων, ἡ ὁποία ἐπὶ δύο χρόνια μελέτησε τὶς συνέπειες τῆς εἰσαγωγῆς τοῦ λατινικοῦ ἀλφαβήτου. Ἐκεῖ ἔχουν τὰ ἰδεογράμματα, πολὺ δύσκολα γράμματα, καὶ χρειάζονται δύο χρόνια, δύο τάξεις τοῦ Δημοτικοῦ στὸ παιδάκι γιά νὰ μάθει τὰ ἰδεογράμματα. Ἐπὶ δύο τάξεις ὁ Ἰάπων καὶ ὁ Κορεάτης μαθαίνει στὸ Δημοτικὸ τὰ γράμματα, εἶναι πάρα πολλὰ καὶ δύσκολα. Ἀπάντηση τῆς ἐπιτροπῆς ὁμόφωνη: κάτω τὰ χέρια ἀπὸ τὰ ἰδεογράμματα! Ὁ κόπος ποὺ καταβάλλει τὸ παιδὶ γιὰ νὰ μάθει τὰ ἰδεογράμματα εἶναι ἡ βάση τοῦ οἰκονομικοῦ θαύματος τῆς Ἰαπωνίας καὶ τῆς Κορέας. Ἄρα λοιπὸν δὲν εἶναι μόνον ἐθνικισμὸς ἢ ῥομαντισμὸς τὸ νὰ μιλοῦμε γιὰ τὰ Ἀρχαῖα καὶ τὸ πολυτονικό. Ἀκόμη καὶ ἀπό οἰκονομική σκοπιά νὰ τό πάρουμε – εἶναι σήμερα τῆς μόδας νὰ τά βλέπουμε ὅλα μὲ οἰκονομικὰ ἐπιχειρήματα- τό συμπέρασμα εἶναι: Καί ἐπιχειρηματία ἂν θὲς νὰ κάνεις τό παιδί σου καὶ καλὸ πληροφορικὸ ἀναλυτή, βάλ’ το ἀπὸ μικρὸ νὰ μάθει Ἀρχαῖα καὶ πολυτονικό, γιά νά γίνει δημιουργικότερο τό μυαλό του.

Καὶ φυσικά, ὅταν μιλοῦμε γιὰ διαχρονία τῆς γλώσσας, πρέπει νὰ ἐπανέλθουν καὶ τὰ Πατερικὰ κείμενα. Ἤτανε μία ἐπιθυμία ποὺ ἐξέφραζε κατὰ καιροὺς ὡς πρύτανης ὁ κος. Μπαμπινιώτης, ἐλπίζω τώρα ἀπὸ τὶς θέσεις ποὺ βρίσκεται νὰ ἐπιμείνει. Καὶ ἐλπίζω ὅσοι διοικοῦν τὴν Παιδεία νὰ μὴν στεροῦν τὰ παιδιά μας ἀπὸ τὸν πλοῦτο τῶν Πατερικῶν κειμένων, καὶ ὡς μαθήματος πίστεως καὶ Ὀρθοδοξίας, ἀλλὰ και ὡς γλωσσικοῦ και ὡς κοινωνικοῦ ἀκόμη προβληματισμοῦ. Γιὰ τὴν οἰκογένεια, γιὰ τὸ παιδί, γιὰ τὸ γάμο, γιὰ τὸν πλοῦτο, τόσο ὡραῖα πράγματα.

Πᾶμε στὸ μάθημα τῆς Ἱστορίας ποὺ τώρα τελευταῖα ἔχει γίνει πάρα πολὺ διάσημο. Θὰ ἀναρωτηθοῦν ὁρισμένοι: καλὰ ἐμεῖς Χριστιανοὶ Ὀρθόδοξοι δηλώνουμε πάνω ἀπ’ ὅλα. Εἴμαστε Ἕλληνες, ἀλλὰ ἄλλοι εἶναι Σέρβοι, ἄλλοι εἶναι Βούλγαροι, ἄλλοι εἶναι ἀραβόφωνοι ὸρθόδοξοι. Πρέπει νὰ τονίζουμε τὴν ἐθνική μας καταγωγή, τὴν ἐθνική μας παράδοση; Ἢ μήπως σήμερα νὰ τά καταργήσουμε αὐτὰ καὶ νὰ ποῦμε, ἔλα μωρὲ τώρα, παγκοσμιοποίηση ἔχουμε, νὰ σταματήσουμε τὴν Ἱστορία καὶ νὰ τά διδάσκουμε ὅπως θὰ ἤθελε τὸ βιβλίο τὸ ἀποσυρθὲν τῆς Στ’ Δημοτικοῦ. Θὰ ἀναφέρω δύο παραδείγματα ἀπὸ τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς συγγραφεῖς πού έξηγοῦν γιατὶ χρειάζεται ἡ Ἱστορία. Πέραν τῶν ἄλλων, δηλαδὴ πέραν τοῦ ἐθνικοῦ γεγονότος, ὅτι ὡς Ἕλληνας θέλω νὰ ξέρω ἀπὸ ποῦ ξεκινῶ καὶ ποῦ πάω, καὶ οἱ ἐκκλησιαστικοί μας συγγραφεῖς, ἡ ὀρθόδοξη παράδοσή μας μιλᾶ γιὰ τὸ θέμα αὐτό. Πρῶτον, Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός. Ἐκφωνεῖ δύο ὁμιλίες, δύο ἐπιστολὲς ἂν θέλετε, Πρὸς Ἰουλιανὸν βασιλέα στηλιτευτικός Α’ καὶ Β’. Δύο καταγγελτικοὺς λόγους γιὰ τὸν Ἰουλιανὸ τὸν παραβάτη. Ὁ πρῶτος ἀπὸ τοὺς δύο αὐτοὺς λόγους, ἐκρηκτικὸ κείμενο, γκρεμίζει τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ μυθολογία καὶ ξεκαθαρίζει τί δέχονται οἱ χριστιανοὶ ἀπὸ τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ γραμματεία. Ἐκεῖ βλέπει κανεὶς ὅτι ὁ Γρηγόριος γιὰ νὰ ἀπαντήσει στὸν Ἰουλιανό, τὸν νεοπαγανιστὴ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, γνώριζε ἄριστα καὶ τὴν Ἱστορία τὴν ἀρχαιοελληνικὴ καὶ τὴ μυθολογία. Τοῦ μιλάει γιὰ Ἐρινύες, γιὰ θεότητες, τά γνωρίζει καλά γιὰ νὰ μπορέσει νὰ ἀπαντήσει. Γνωρίζει γιὰ νὰ μπορέσει νὰ εἶναι ἀπολογητὴς, γιὰ νὰ ἔχει λόγο ἀντιρρητικό, ἀπολογητικό, ἀλλὰ καὶ οἰκοδομητικό. Γνωρίζει ἄριστα τὴν μέχρι τότε Ἱστορία, ὅπως κι ὁ μέγας Βασίλειος. Παράδειγμα δεύτερο. Περὶ τὸ 1300 στὴν Κύπρο, ἀκριβῶς τότε ποὺ ἔπαυε ἡ βυζαντινὴ διοίκηση, ἡ ῥωμαίικη διοίκηση, καὶ τήν κατέλαβαν πρῶτα Ἄγγλοι, μετὰ Ναΐτες ἱππότες καὶ στὴ συνέχεια οἱ Φραγκογάλλοι Λουζινιάν, τότε ζῆ σε μία σπηλιὰ κοντὰ στὴν Πάφο ὁ Ἅγιος Νεόφυτος ὁ Ἔγκλειστος. Ἔτσι ὀνομάζεται καὶ τὸ μοναστήρι του, εἶναι ἡ Ἐγκλείστρα. Ὁ Ἅγιος Νεόφυτος μπορεῖ νὰ ἦταν ἔγκλειστος μέ τήν θέλησή του, ἀλλὰ μὲ τὴ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ μὲ τὴν παιδεία ποὺ μόνος του ἀπέκτησε, ἔγραψε πάρα πολλὰ κείμενα καὶ ἐγκώμια σε Ἁγίους στὴν Παναγία. Ἔγραψε καὶ ἕνα ἔργο ἱστορικό: «Περὶ τῶν κατὰ χώραν Κύπρον σκαιῶν». Γιὰ τὰ δεινὰ καὶ τὰ δυσάρεστα ποὺ ἦρθαν στὴν χώρα τῆς Κύπρου.

Αὐτό, λοιπὸν, εἶναι ἕνα κείμενο πατριωτικότατο, εἶναι ἕνα κείμενο ποὺ τονίζει καὶ λέει: «ἀλλοίμονο, ἦρθαν ἐδῶ ἄνθρωποι ἀπὸ διάφορα μέρη, μᾶς ἀλλοιώνουν τὴν παράδοσή μας». Δὲν ἔχει μῖσος, δὲν ἔχει ἐθνοφυλετισμό, ἀλλὰ ἔχει τὸν ὑγιῆ πατριωτισμὸ τοῦ Ῥωμηοῦ. Ἀναφέρει καὶ ὅλες τὶς ἀποστάσεις καὶ λέει ὅτι ἦρθαν ἀπὸ τὴν Ἰγγιλτέρρα, ἀπὸ τὴν Ἀγγλία, ἦρθαν μέσα σε πλοῖα ἀπὸ τὴν Ἰγγιλτέρρα, ἡ ὁποία «πόρρω πρὸς βορρὰν τῆς Ῥωμανίας ἀπέχει». Βρίσκεται μακρυὰ καὶ βόρεια τῆς Ῥωμανίας, δηλαδὴ τοῦ βυζαντινοῦ κράτους, ἀπὸ τὴ νέα Ῥώμη– Κωνσταντινούπολη. Ὁ Ῥωμηὸς αὐτός, ὁ Ἑλληνορθόδοξος Ἅγιος, ἀσκητικότατος μέν, πατριωτικότατος δέ. Καὶ εἶναι ἕνα ἱστορικότατο κείμενο τὸ ὁποῖο ἔχει ἐκδοθεῖ καὶ πρὶν ἀπὸ τρία χρόνια ἀπὸ τὸ μοναστήρι του καὶ πραγματικὰ μᾶς δείχνει ὅτι καὶ οἱ ἅγιοί μας εἶχαν ἱστορικὴ συνείδηση, ὅταν κινδύνευε ὁ τόπος τους καὶ βοηθοῦσαν τὸν λαὸ νὰ ἀντισταθεῖ γιὰ νὰ παραμείνει καὶ ὀρθόδοξος ἀλλὰ καὶ Ῥωμηός, αὐτὸ ποὺ λέμε Ἑλληνορθόδοξος. Σήμερα μᾶς λένε ὅτι πρέπει νὰ ἀκολουθοῦμε τὴ γραμμὴ τοῦ τελευταίου σχολικοῦ βιβλίου, τὸ ὁποῖο, ἐπαναλαμβάνω, χαίρομαι ποὺ ἀπεσύρθη. Εἶναι εὐχάριστο ὅτι καὶ ἀπ’ αὐτὴν ἐδῶ τὴν αἴθουσα συγκεντρώθηκαν ὑπογραφὲς κι ἀπ’ ὅλη τὴν Ἑλλάδα. Εἶναι μιὰ πανελλήνια ἐπιτυχία ὅτι ἀπεσύρθη.Ἰσχυρίζονται, ὄμως, ὁρισμένοι, μιὰ μειοψηφία ἱστορικῶν, ὅτι θὰ πρέπει νὰ τά βροῦμε μὲ τοὺς γείτονες ψαλιδίζοντας τὴν Ἱστορία μας. Πιστεύω ὅτι κάθε χριστιανὸς καὶ κάθε δημοκρατικὸς ἄνθρωπος θέλει τὴν εἰρήνη. Ἐφ’ ὅσον ὁμολογοῦμε Χριστό, θέλουμε τὴν εἰρήνη. Δὲν μπορεῖ νά εἴμαστε Χριστιανοὶ κι ἀπ’ τὴν ἄλλη μεριὰ νὰ θέλουμε νὰ βλάψουμε ἢ νὰ μισήσουμε λαούς. Ὅμως, ἡ συνύπαρξη θὰ ἔρθει ὅταν λέμε ἀλήθειες. Ἐὰν θέλω μαζὶ σας νὰ κάνω παρέα ἢ νὰ δημιουργήσουμε μία ἑταιρεία ἢ μιὰ συνεργασία, πρέπει νὰ ξέρετε ποιός εἶμαι. Ἐὰν σᾶς πῶ ἐγὼ ὅτι εἶμαι μουσουλμάνος καὶ ὅτι λέγομαι διαφορετικά, σᾶς λέω ψέμματα. Θὰ σᾶς πῶ: λέγομαι ἔτσι, αὐτὰ πιστεύω, αὐτὴ εἶναι ἡ ἰδιότητά μου κι ἂν θέλετε νὰ συνεργαστοῦμε θὰ πρέπει νὰ ξέρω κι ἐγὼ ποιός εἶστε ὁ καθένας ἀπὸ σᾶς καὶ γιατὶ συνεργαζόμαστε. Ἔτσι λοιπὸν σχετικά με την Τουρκία και με οποιαδήποτε ἄλλη χώρα θὰ πῶ: Κάποτε ἔγιναν αὐτά, ἔγιναν, εἶναι ἱστορικῶς καταγεγραμμένα. Ἔγιναν σφαγές, ἔγιναν γενοκτονίες, ἀλλὰ παρὰ ταῦτα στὸ Ἑλληνόπουλο θὰ διδάξω ὅτι τώρα θέλουμε μιὰ νέα περίοδο σχέσεων καὶ νὰ ἔχουμε εἰρήνη.Ὅμως νὰ ξέρουμε τί ἔγινε στὸ παρελθὸν γιὰ νὰ μὴν ἐπαναληφθεῖ στὸ μέλλον. Διότι ἂν εἴμαστε ἡττοπαθεῖς καὶ ἂν ἀγνοοῦμε τὴν Ἱστορία μας, ἐμεῖς χάνουμε. Οἱ ἄλλοι λαοὶ δὲν σταμάτησαν νὰ διδάσκουν τὴ δική τους Ἱστορία. Ἡ Τουρκία δὲν ἔπαψε νὰ διεκδικεῖ μέσα ἀπ’ τὰ σχολικά της βιβλία ὅλα ὅσα διεκδικεῖ, οὔτε ἄλλοι γείτονες ἔπαυσαν νὰ διεκδικοῦν τὴ Μακεδονία μέ τήν Θεσσαλονίκη ἢ τὴν Πρέβεζα κλπ. Ἡ Ἱστορία λοιπὸν δὲν εἶναι μάθημα οὔτε ἐθνικῆς λωβοτομῆς οὔτε ὅμως μάθημα ὑπερεθνικισμοῦ. Γεγονότα, ψύχραιμη ἀνάλυση καὶ συμπεράσματα στὸ τέλος γιὰ τὰ παιδιά, καὶ βέβαια τὰ συμπεράσματα θὰ βγοῦν στὰ παιδιὰ τοῦ Λυκείου. Στὸ Δημοτικὸ πρέπει νὰ δώσεις ἀφήγηση, καὶ τὸ κυριώτερο, πρέπει νὰ δώσεις πρότυπα.

Ὁ νέος θέλει πρότυπα. Τί πρότυπα θὰ πάρει; Τόν Σούπερμαν; Τὰ διάφορα αὐτὰ, τὰ ὁποῖα βλέπουμε σε βιβλία πού ἔχουν καὶ αἱρετικὸ περιεχόμενο; Τί πρότυπα θὰ πάρει; Κάτι ἀνθρωπάκια τερατόμορφα ποὺ δείχνει ἡ τηλεόραση καί τά ὁποῖα δέρνονται ἀπ’ τὸ πρωῒ ὡς τὸ βράδυ; Δὲν πρέπει νὰ ποῦμε στά παιδιά ὅτι αὐτὸς ὁ τόπος ἔβγαλε καὶ μάρτυρες, ἔβγαλε καὶ ἁγίους, ἔβγαλε καὶ Σουλιώτισσες, ἔβγαλε καὶ γυναῖκες στὴ Νάουσα ποὺ ἔπεσαν στὴν Ἀραπίτσα; Γιὰ τὰ ἀγόρια καὶ τὰ κορίτσια πρέπει νὰ δώσουμε πρότυπα μέσα ἀπ’ τὴν Ἱστορία καὶ μέσα ἀπὸ τὴν πίστη μας. Στὸ κάτω-κάτω αὐτὸ ποὺ ἀκόμη δὲν μᾶς τό ἄλλαξαν, ἂν καὶ κάποιοι ἴσως θὰ θελήσουν νὰ τό ἀλλάξουν, ὁ Ἐθνικός μας Ὕμνος, λέει: ἀπὸ τὰ κόκκαλα βγαλμένη εἶναι ἡ ἐλευθερία. Στὴν Ἑλλάδα, στὴν Κύπρο, στὴν ὁμογένεια, παντοῦ ὁ Ἕλληνας δακρύζει μὲ αὐτὸν τὸν Ἐθνικὸ Ὕμνο. Ἀπ’ τὰ κόκκαλα, κόκκαλα σημαίνει ὅτι κάποιοι πέθαναν γιὰ τὴν ἐλευθερία, κάποιοι σκοτώθηκαν, κάποιοι μαρτύρησαν. Δὲν λέει ἀπὸ τὸν καναπὲ βγαλμένη ἡ ἐλευθερία ἢ ἀπ’ τὸ video game. Σέ λίγο, ἂν δὲ διδάξουμε τὴν Ἱστορία, θὰ νομίζουν τὰ ἑλληνόπουλα ὅτι πατᾶμε ἕνα κουμπὶ στὸ video game καὶ ξαφνικὰ ἐλευθερώνεται ἡ Ἑλλάδα, διότι δὲ χρειάζονται οὔτε Κολοκοτρώνηδες οὔτε Μακρυγιάννηδες οὔτε Ἅγιος Κοσμᾶς. Ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς κυκλοφοροῦσε μὲ παπιγιὸν καὶ ἦταν διαφωτιστής, σύμφωνα μὲ αὐτοὺς ποὺ γράφουνε ὁρισμένα βιβλία. Μὲ τὸν ἀγῶνα ποὺ ἔγινε τοὺς τελευταίους μῆνες καὶ ἐπειδή, δόξα τῷ Θεῷ, ἡ πλευρὰ τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανικοῦ κόσμου προέβαλε ἐπιχειρήματα, καταφέραμε καί ἀποσύρθηκε τὸ βιβλίο. Ἴσως εἶναι καὶ ἕνα μήνυμα στοὺς συγγραφεῖς τῶν ἑπομένων βιβλίων νὰ μὴν παίζουν μὲ τὴν εὐαισθησία τῆς μεγάλης πλειοψηφίας τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ.

Καὶ θά με ῥωτήσει κάποιος, μὰ καλὰ οἱ θετικὲς ἐπιστῆμες ἔχουν ῥόλο σ’ αὐτὸ ποὺ λέμε ἑλληνορθόδοξη παιδεία; Καὶ βέβαια ἔχουν ῥόλο. Ὁ ἴδιος ὁ Μέγας Βασίλειος ὅταν συμβουλεύει ποιά μαθήματα πρέπει νὰ διδάσκεται τὸ παιδί, προτείνει καὶ μαθήματα τῶν τότε ὑπαρχουσῶν θετικῶν ἐπιστημῶν. Ἀπαντοῦμε σ’ ἐκείνους ποὺ νομίζουν ὅτι ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι ἐναντίον τῶν ἐπιστημῶν ὅτι ἡ Ἐκκλησία γενικὰ εἶναι ἐναντίον τῆς ἀθεΐας, ἐναντίον τῆς εἰσβολῆς τοῦ ἀθεϊσμοῦ μέσῳ δῆθεν τῶν ἐπιστημῶν. Κι ἂν θυμηθεῖ κάποιος τήν ἱστορία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, συγκεκριμένα τὴν ἐπιστολὴ ποὺ ἔστειλε στοὺς Ἑπτανησίους ὅταν ἔφυγαν οἱ Βενετοὶ καὶ μπήκανε γιὰ λίγα χρόνια οἱ Γάλλοι τῆς γαλλικῆς ἐπαναστάσεως στὰ Ἑπτάνησα – τέλη 18^ου αἰῶνος- ἐκεῖ γράφει ξεκάθαρα: φοβούμεθα τίς ἀθεϊστικὲς ἰδέες. Δὲν εἶναι οὔτε ἐναντίον ἄλλων ἀπόψεων, οὔτε ἐναντίον τῶν ἐπιστημῶν. Τὴν ἀθεΐα πάντοτε ἡ Ἐκκλησία μας ἦταν ποὺ καταπολεμοῦσε μὲ τὴν ἔννοια ὅτι μέσῳ τῶν μαθημάτων θέλουν ορισμένοι νὰ διδάξουν ἰδεολογήματα, τὰ ὁποῖα ὁδηγοῦν στὸν ἀθεϊσμό. Ἀλλὰ τὶς θετικές ἐπιστῆμες ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τίς εἰσήγαγε στὴν καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολή. Ὁ Εὐγένιος Βούλγαρις καὶ ὁ Νικηφόρος Θεοτόκης ποὺ εἰσήγαγαν τὶς θετικὲς ἐπιστῆμες στὴν Ἀθωνιάδα καὶ στὰ σχολεῖα τοῦ 18^ου αἰῶνος, ἦσαν κληρικοί.

Καὶ κάτι ἀκόμη ποὺ ἴσως δὲν εἶναι γνωστό. Σήμερα πολλὰ παιδιά μας θέλουν νὰ μάθουν διοίκηση ἐπιχειρήσεων, βλέπετε ὅτι οἱ σχολὲς διοικήσεως ἐπιχειρήσεων, χρηματοοικονομικὰ κλπ. συγκεντρώνουν ὑψηλὲς βαθμολογίες, στίς Πανελλήνιες ἐξετάσεις. Λοιπόν, ἡ πρώτη σχολὴ διοικήσεως ἐπιχειρήσεων στὸν νεώτερο Ἑλληνισμό, ξέρετε πότε ἱδρύθηκε καὶ μὲ ποιόν σχολάρχη; Ἱδρύθηκε περὶ τὸ 1850, εἶναι ἡ Ἐμπορικὴ σχολὴ τῆς Χάλκης στὴν Κωνσταντινούπολη, καὶ εἶχε σχολάρχη ἕναν μοναχὸ ποὺ λεγόταν Βαρθολομαῖος Κουτλουμουσιανός. Αὐτὸς ὁ μοναχός, πανεπιστήμων τῆς ἐποχῆς του, δίδασκε θρησκευτικά, ἀρχαῖα ἑλληνικὰ, καὶ φυσικὴ καὶ μαθηματικά, καὶ ἔγραψε βιβλίο ἄλγεβρας βασισμένο στὰ πρότυπα τῆς Γαλλίας τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ἕνας καλόγερος δίδασκε καὶ θρησκευτικὰ καὶ τελοῦσε κάθε Κυριακὴ καὶ τὴ Θεία Λειτουργία. Ἀλλὰ παράλληλα ἔγραφε βιβλία μαθηματικῶν καὶ φυσικῆς. Δὲν εἶναι, λοιπόν, ἀντίθετες μὲ τὴν Ὀρθόδοξη πίστη καὶ τὴν ἑλληνορθόδοξη παιδεία οἱ θετικὲς ἐπιστῆμες. Ἀντίθετοι εἴμαστε καὶ ἐκεῖνο ὅταν μέσῳ αὐτῶν τῶν ἐπιστημῶν θέλει κάποιος νὰ ὁδηγήσει τὰ παιδιὰ σέ ἀλλότριες κατευθύνσεις π.χ. μέσῳ τῆς ἐμμονῆς σε ἰδέες Δαρβίνου. Σέ ἕνα ἐλεύθερο χῶρο, σ’ ἕνα ἐλεύθερο σχολεῖο σωστό εἶναι νὰ ἀκούγονται ὅλες οἱ ἀπόψεις. Ὅμως ὁρισμένοι ὀπαδοὶ τῆς θεωρίας τοῦ Δαρβίνου θέλουν νὰ ἀκούγεται στὸ σχολεῖο μόνον ἡ θεωρία τοῦ Δαρβίνου καὶ ὄχι ἡ ἄποψη τῆς Δημιουργίας τοῦ κόσμου. Αὐτὸ τό ἐπέβαλαν σε ὁρισμένες πολιτεῖες τῆς Ἀμερικῆς, ἐλπίζω νὰ μὴν τό ἐπιβάλουν καὶ στὴν Ἑλλάδα. Νὰ ἀκούγονται ὅλα. Θὰ ἀκουστεῖ καὶ ἡ φωνὴ τῆς Ἐκκλησίας, θὰ ἀκουστεῖ καὶ ἡ φωνὴ τῶν δαρβινιστῶν. Καὶ ἐν πάσῃ περιπτώσει, δὲν εἶμαι εἰδικός, ἁπλῶς διάβασα πρὶν ἀπὸ ἕνα μῆνα ὅτι καὶ οἱ ἴδιοι οἱ βιολόγοι πλέον καὶ οἱ θετικοὶ ἐπιστήμονες ἀρχίζουν καὶ ἀμφισβητοῦν τὴν θεωρία τοῦ Δαρβίνου. Ἐγὼ μένω σ΄ αὐτό: ὅτι ἡ ἑλληνορθόδοξη παιδεία δὲν εἶναι ἀντίθετη μὲ τὶς θετικὲς ἐπιστῆμες.

Τελευταῖο ἐρώτημα. Μά, τὰ περισσότερα ποὺ εἴπαμε βασίζονται σ’ αὐτὸ ποὺ λέμε παραδοσιακὲς ἀξίες. Ἡ ἐποχὴ τοῦ 21^ου αἰῶνος ἔχει καὶ νέες τεχνολογίες. Καὶ ἔχει καὶ τὸ μεγάλο φαινόμενο ποὺ λέγεται παγκοσμιοποίηση. Τί κάνουμε μπροστὰ σ’ αὐτά; Ἡ ἑλληνορθόδοξη παιδεία γιὰ τὴν ὁποία μιλοῦμε, μπορεῖ νὰ δώσει ἀπαντήσεις στὶς νέες τεχνολογίες καὶ στὴν παγκοσμιοποίηση; Οἱ νέες τεχνολογίες εἶναι ὅπως τὸ μαχαίρι. Ἐὰν τὸ μαχαίρι τό χρησιμοποιήσω γιὰ νὰ βλάψω, ὅ μή γένοιτο, νά σκοτώσω κάποιον ἄνθρωπο, δὲ φταίει τὸ μαχαίρι, φταίει αὐτὸς ποὺ τό χρησιμοποιεῖ. Μὲ τὸ ἴδιο μαχαίρι ὅμως μπορεῖ νὰ κόψω ψωμὶ νὰ δώσω σ’ ἕναν πεινασμένο. Ἔτσι γίνεται καὶ μέ τὸ διαδίκτυο τό INTERNET. Ἂν προβάλλει κάποιος πράγματα ἀνήθικα, φταίει αὐτὸς ποὺ τά προβάλλει. Ἐὰν ὅμως τό χρησιμοποιεῖ ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ἡ Πανελλήνιος Ἕνωση Γονέων, μιὰ Μητρόπολη γιὰ κείμενα Πατερικά, κείμενα ἱστορικά, κείμενα παραδοσιακά, εἶναι ὠφέλιμο. Τό ἐρώτημα εἶναι ποιός τό χρησιμοποιεῖ. Γι’ αὐτὸ εἶπα στὴν ἀρχή: τὸ ζήτημα στὴ Παιδεία μὲ ‘’π’’ κεφαλαῖο εἶναι τί ἄνθρωπο θέλω νὰ διαμορφώσω. Τὴν ἐπιστήμη καὶ τὴν τεχνολογία ἂν τήν χρησιμοποιεῖ ἄνθρωπος μὲ συνείδηση Θεοῦ, πατρίδος, δημοκρατίας καὶ εὐθύνης, δὲν ἔχω πρόβλημα. Μὰ ἂν τήν χρησιμοποιεῖ κάποιος μὲ φρόνημα ὁλοκληρωτικὸ ἢ ὀπαδός παραθρησκειῶν καὶ νεοφανῶν αἱρέσεων, φυσικὰ εἶναι ἐπικίνδυνη ἡ τεχνολογία.

Ἡ Ἰαπωνία εἶναι μιὰ χώρα ποὺ ὅλοι παραδεχόμαστε ὅτι ἔχει προηγμένη τεχνολογία. Ἔτσι δὲν εἶναι; Δὲν τό ἀμφισβητεῖ κανείς, δὲν λέει κανεὶς ὅτι εἶναι ὀπισθοδρομικὴ χώρα. Ὅταν ὅμως, ἐπρόκειτο νὰ ὁρκιστεῖ ὁ καινούργιος αὐτοκράτορας πρὶν ἀπὸ μερικὰ χρόνια, περίμεναν ἕνα χρόνο γιὰ νὰ φυτρώσει τὸ ἱερὸ ῥύζι. Ἡ Ιαπωνία, λοιπὸν, εἶναι ὀπισθοδρομική; Κι ὅμως ἔχει μιὰ τρομερὴ τεχνολογία. Τό λέω αὐτὸ διότι ἰσχυρίζονται ὁρισμένοι: Ξέρετε, ἂν ὁμιλοῦμε πολὺ γιὰ ἑλληνορθόδοξη παράδοση, τὰ παιδιά μας θὰ γίνουν ὀπισθοδρομικά, σήμερα ζο[ῦμε μέ τά κομπιοῦτερ. Βεβαίως. Πάρα πολλοὶ πιστοὶ ἄνθρωποι ποὺ ξέρω χρησιμοποιοῦν τὸν ὑπολογιστή, καὶ τὸ περιοδικὸ Διάλογος στὸν ὑπολογιστὴ ἐκτυπώνεται, ἀλλὰ αὐτοὶ πού τό ἐκτυπώνουν, εἶναι ἄνθρωποι εὐλαβεῖς.

Καὶ γιὰ τὴν περίφημη παγκοσμιοποίηση. Ἡ παγκοσμιοποίηση εἶναι ἡ προσπάθεια νὰ γίνουμε ὁμογενοποιημένοι. Εἶναι ἡ τάση μέσῳ πιέσεως ἔξωθεν καὶ μὲ ὑλιστικὸ κυρίως κριτήριο, νὰ γίνουμε ἁπλῶς καταναλωτικὰ ὄντα καὶ νὰ μὴ δίνουμε ἔμφαση στὶς ἔννοιες τῆς ὀρθοδοξίας, τῆς ἑλληνικότητος, τῆς παραδόσεως, γιὰ νὰ γίνουμε καλύτεροι καταναλωτές. Νὰ ἔχουμε ἴδιο τρόπο ζωῆς ὅλοι οἱ ἄνθρωποι στὸν κόσμο, ἴδια ῥοῦχα, ἴδια μουσική, ἴδια ταχυφαγεῖα, φαστφουντάδικα. Εὐτυχῶς, οἱ περισσότεροι λαοὶ ἀνθίστανται. Δέν ἐπέτυχε μέχρι σήμερα νά ἰσοπεδώσει τούς λαούς ἡ παγκοσμιοποίηση. Προσπαθεῖ νὰ μᾶς κάνει ὁμογενοποιημένους, ἀλλὰ δὲν τό ἐπιτυγχάνει. Ἀντιστέκονται πάρα πολλοί. Βλέπουμε σε διάφορες χῶρες τοῦ κόσμου, οἱ λαοί νὰ θέλουν νὰ κρατήσουν τὴ μουσική τους, τὶς παραδόσεις, τὴ γλῶσσα τους, τὴν ἐθνική τους ταυτότητα. Στὴν Μεγάλη Βρετανία πρὶν ἀπὸ τρία χρόνια ἐπανιδρύθηκε ἡ Βουλὴ τῶν Σκωτσέζων. Ἀπό τὸ 1700 εἶχε καταργηθεῖ καὶ ἐπανιδρύθηκε, δηλαδὴ οἱ Σκωτσέζοι δηλώνουν ὅτι πρῶτα ἀπ’ ὅλα εἶναι Σκωτσέζοι. Θέλουν τὴν ἐθνική τους συνείδηση, θέουν νά ’χουν τὴ δική τους ἐθνική ποδοσφαιρικὴ ὁμάδα, στοιχεῖα ἔθνους καὶ παραδόσεως. Ἄλλοι λαοὶ τό δείχνουν αὐτὸ μὲ τὴν ἐμμονὴ στὴ γλῶσσα τους. Βλέπετε, οἱ σλαβικοὶ λαοὶ κρατοῦν τὸ κυριλλικὸ ἀλφάβητο, δὲν καθιερώνουν τὸ λατινικό. Καὶ γενικότερα βλέπουμε ὅτι ἡ παγκοσμιοποίηση μπορεῖ μὲν νὰ προχωρεῖ κάπως στὸν οἰκονομικὸ τομέα- ναί, τὰ κεφάλαια κυκλοφοροῦν, οἱ εἰδήσεις, οἱ πληροφορίες- ἀντιμετωπίζει ὅμως ἀντίσταση. Κι αὐτὸ συμβαίνει κυρίως στὸ χῶρο τῆς Εὐρώπης. Πρὸ ἡμερῶν διάβαζα στὴν Καθημερινή, μιὰ ἔρευνα ποὺ ἔγινε ὰπὸ τὸ Εὐρωβαρόμετρο, ἐπίσημη εὐρωπαϊκὴ ἔρευνα. Στὸ ἐρώτημα, λοιπόν, περὶ παγκοσμιοποιήσεως μαθαίνουμε ὅτι οἱ Εὐρωπαῖοι κατὰ πλειοψηφίαν εἶναι ἀντίθετοι. Πρῶτοι σε ἀντίθεση εἶναι οἱ Ἕλληνες. 69% τῶν Ἑλλήνων θεωροῦν ὅτι πρέπει νὰ ληφθοῦν μέτρα προστασίας τοῦ πολιτισμοῦ μας ἀπὸ τὴν ἀπειλὴ τῆς παγκοσμιοποιήσεως. Ἄποψη ποὺ μεταξύ ἄλλων συμμερίζεται τὸ 64% τῶν Γάλλων καὶ τὸ 62% τῶν Βρετανῶν καὶ περισσότερο ἀπ’ τὸ 53% τῶν Εὐρωπαίων πολιτῶν. Ὑπάρχει, λοιπόν, ἀνάγκη νὰ βροῦμε μιὰ ἀπάντηση στὴν ἰσοπέδωση τῆς παγκοσμιοποιήσεως. Ἂν ἔχει κάποια καλὰ στοιχεῖα, νὰ τά ἀξιοποιήσουμε.
         Ὡς Ἕλληνες καὶ ὡς Ὀρθόδοξοι, ἐμεῖς ἀντιπροβάλλουμε τὴν οἰκουμενικότητα τῆς παιδείας μας. Γι’ αὐτὸ μιλοῦμε γιὰ ἑλληνορθόδοξη παιδεία. Διότι δὲν εἴμαστε ἐθνοφυλετιστές, δὲν εἴμαστε ἐθνικῶς ἀλαζόνες, δὲν εἴμαστε ῥατσιστές. Τὸ νὰ μάθει τὸ παιδί μας καὶ δεύτερη ξένη γλῶσσα καλόν εἶναι. Ὁ Ἕλληνας ἦταν πάντα θαλασσοπόρος, ταξίδευε σάν τόν Ὀδυσσέα, τὸ ἑλληνορθόδοξο Βυζάντιο ἐπικοινωνοῦσε μὲ τοὺς ἄλλους λαούς. Μάθαιναν καὶ γλῶσσες τότε, ἤθελαν νὰ γνωρίζουν καὶ ἄλλους πολιτισμούς. Δὲν εἶναι κακὸ νὰ εἶσαι ἀνοικτός. Τὸ κακὸ εἶναι νά ’σαι ἕτοιμος νὰ ὑποδουλωθεῖς. Ὁ μεγάλος Θουκυδίδης στὴν ἀρχαιότητα, ἔλεγε: «Δὲν κατηγορῶ αὺτὸν ποὺ θέλει νὰ κατακτήσει. Κατηγορῶ αὐτὸν ποὺ εἶναι ἕτοιμος νὰ ὑποδουλωθεῖ, νὰ τά παραδώσει ὅλα». Ἔτσι, λοιπόν, ἐμεῖς σήμερα σε μιὰ ἐποχὴ, κατά τήν ὁποία ἡ παγκοσμιοποίηση ἐμφανίζεται κυρίως μὲ ἰσοπεδωτικὸ χαρακτῆρα, θὰ ἀντιπροτείνουμε τὴν ἑλληνορθόδοξη παιδεία, ὄχι μόνο γιὰ μᾶς, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν Εὐρώπη, καὶ γιὰ τὸν κόσμο. Ἡ Εὐρώπη ψάχνεται. Στὴ Γαλλία κλείνουν ἐκκλησίες καὶ ἀνοίγουνε τζαμιά. Ἀλλοῦ κυκλοφοροῦν οἱ παραθρησκεῖες, ἀλλοῦ ὁ ἀλκοολισμός, οἱ αὐτοκτονίες. Θέλουμε νὰ προβάλλουμε τὸ πρότυπο τῆς ἑλληνορθοδόξου παιδείας ὡς ἕνα ἀντίβαρο στὴν ἰσοπέδωση τῆς παγκοσμιοποιήσεως. Μὲ ἀγάπη σε κάθε λαό, μὲ σεβασμὸ σε κάθε ἄλλο ἄνθρωπο πού ’χει μιὰ ἄλλη ἄποψη, μὲ σεβασμὸ στὴν ἑτερότητα τοῦ κάθε προσώπου, ἀλλὰ καὶ μὲ σεβασμὸ καὶ μὲ ἀπαίτηση νὰ σέβονται οἱ ἄλλοι καὶ τὴ δική μας προσωπικότητα ὡς ἔθνους, ὡς πολιτισμοῦ, ὡς χώρας. Σε μιὰ ἐποχὴ ποὺ, ὁ μακαριστός ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος εἶπε ὅτι ἡ παγκοσμιοποίηση θέλει νὰ μᾶς κάνει ἕνα νεκροταφεῖο πολιτισμῶν, ἐμεῖς προβάλλουμε «πηγὴν ὕδατος ἁλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον». Σᾶς εὐχαριστῶ.

.