Σας μεταφέρω α)τις εντυπώσεις μου από την παρουσίαση του βιβλίου του Σουλφί Λιβανελί «Σερενάτα» στις 26 Μαρτίου 2013 στον Ιανό και β) την κριτική μου στο βιβλίο και στον τρόπο που παρουσιάζει τα πράγματα ο Λιβανελί.
Υποβλήθηκαν οι εξής ερωτήσεις (επετράπησαν μόνο 3 ερωτήσεις)
α) Ένας «…πατριώτης» πιάστηκε από ένα τελευταίο σχόλιο του Λιβανελί για μια απόπειρα συναυλίας που είχε γίνει το 2001 στα κατεχόμενα και τον ρώτησε «πέστε μας με ποια σημαία θα ήταν η Κύπρος αν είχε γίνει αποδεκτό το Σχέδιο Ανάν»
β) Μία φίλη παρατήρησε ότι της έκανε εντύπωση το ότι η Μάγια Νουράν άφησε το προβληματικό της παιδί για ένα διάστημα με τον πατέρα του τον οποίο εκείνη χώριζε.
γ) Ένας γνώστης της τουρκικής γλώσσας μας είπε σε τουρκικά που μετέφραζε και στα ελληνικά ότι κάτι παρατήρησε στο βιβλίο για … νοοτροπίες.
δ) Μία τουρκόφωνη πήρε το μικρόφωνο και είπε ότι είναι Τουρκάλα και τραγουδίστρια, ζει στην Ελλάδα και όλοι πρέπει να είμαστε φίλοι.
Με δυο λόγια, «τρία πουλάκια κάθονται».
Το περιβάλλον έδειχνε προσπάθεια επίδειξης σεβασμού που θύμιζε «λιτανεία της θαυματουργής εικόνας στη Μητρόπολη». Αποθαρρύνθηκα και δεν έκανα ερωτήσεις στον συγγραφέα α) επειδή ο τρόπος που έσπαγε τις φράσεις στην διάρκεια της παρουσίασης ο διερμηνέας μου έδωσε την εντύπωση ότι θα γίνονταν κιμάς τα λόγια μου (λάθος εκτίμησή μου) και β) επειδή με τσάντισε μία φίλη μας που πριν την έναρξη της εκδήλωσης που μου έκοψε τη φράση στη μέση και είπε «σώνει και καλά εσύ θέλεις να επιβάλεις την άποψή σου» (είχα πει μόνο τις 3 λέξεις από τις 7 που περιείχε η φράση που προσπάθησα να της πω, ενώ στη συνέχεια είπε στη γυναίκα μου ότι «έτσι τους πρήζω και τους άλλους στις συζητήσεις με τις πολιτικές διαστάσεις των μυθιστορημάτων που αναλύουμε, λες και έχω μετάσχει πολλές φορές).
Η κριτική μου στο βιβλίο: Περιέχει την μισή αλήθεια. Περιέχει ιστορική παραδοξότητα με επιδεξιότητα ενός μάστορα. Η δομή του βιβλίου διαιρείται σε:
1. Αφήγηση της πλοκής της ιστορίας της Μάγιας Ντουσάν. Περιέχει διάλογο, παρουσιάζοντας διαφορετικές αντιλήψεις, απόψεις, εκφράζοντας ωραία ένα μωσαϊκό χαρακτήρων και προκαταλήψεων που έχουν επιζήσει στη σημερινή Τουρκία. Εκφράζει την ανεκτικότητα των λαών (tolerance) σε ότι αφορά τους Εβραίους, Τούρκους, Αρμένηδες και Έλληνες. Μέχρι εκεί. Τελεία και παύλα. Δεν υπάρχουν άλλοι λαοί και εθνότητες που να αξίζει να ασχοληθεί κανείς μαζί τους, έστω και αν θίγονται από την πλοκή του βιβλίου.
2. Αφήγηση, από τα λόγια της Μάγιας, της ιστορίας του καθηγητή Μαξ Βάγκνερ μετά το θάνατό του (μη σας παραξενεύει το όνομα που επιλέχτηκε. Είναι όπως επιλέγουν στις ΗΠΑ το κοινότατο όνομα John Brown όταν θέλουν να μιλήσουν για κάτι και να σου λένε ταυτόχρονα δεν είναι δυνατόν να έχει υπάρξει τέτοιος άνθρωπος. Κάτι αντίστοιχο του Ισραηλινού «Αμπραάμ Σαλόμ» όπως συνήθως ονομάζεται ο Διοικητής της Μωσάντ). Το ότι τα διηγείται αυτά η Μάγια μετά το θάνατο του Μαξ Βάγκνερ έχει τη σημασία του, δηλαδή η πρόθεση του συγγραφέα είναι να σε βάλει να τα κάνεις γαργάρα, χωρίς να αναρωτιέσαι το γιατί και το πώς, αφού «ο νεκρός δεδικαίωται»). Έτσι μας διηγείται τη συγκινητική ιστορία της Νάντιας, της Εβραίας συζύγου του Άρειου Γερμανού Μαξ Βάγκνερ (σε πόσες ταινίες το έχω δει, δεν θυμάμαι πλέον, έχω χάσει τον αριθμό). Μετά την άνοδο του Χίτλερ διαφεύγουν από τη Γερμανία, την ώρα δε που στο τρένο περνά από τη Γερμανία προς την Κωνσταντινούπολη ο Μαξ πάει στο μπαρ και, επιστρέφοντας, διαπιστώνει ότι οι Γερμανοί συνέλαβαν τη γυναίκα του τη Νάντια και την κατέβασαν στα σύνορα, οπότε και την οδήγησαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Όμως με λεφτά του Μαξ, η Νάντια μπαίνει σε ένα πλοίο που ξεκινάει από την Κωστάντζα της Ρουμανίας με προορισμό την Παλαιστίνη. Από τους 800 επιβάτες οι 799 πηγαίνουν στην Παλαιστίνη, ενώ η Νάντια έχει πατήσει το κουμπί ότι θέλει να κατέβει στην Κωνσταντινούπολη, όπου η ίδια πιστεύει ότι το πλοίο θα κάνει στάση για χάρη της. Υποτιμά τη νοημοσύνη μας ο κ. Λιβανελί:
– Το πλοίο «Στούρμα» δεν ήταν ούτε το πρώτο ούτε το τελευταίο που ξεκινούσε από την Ευρώπη με προορισμό την Παλαιστίνη. Δεκάδες πλοία όργωναν το Αιγαίο και τη Μεσόγειο γενικά, με τους Άγγλους που διοικούσαν τότε την «υπό Βρετανική Εντολή» Παλαιστίνη να κάνουν τα στραβά μάτια επειδή ήθελαν να ξεκάνουν την πατρίδα των Αράβων της Παλαιστίνης τους οποίους είχαν παρασύρει με το μέρος τους στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη συνέχεια τους πούλησαν, με τη μαζική συρροή Εβραίων που θα άλλαζαν σύντομα τα πληθυσμιακά δεδομένα της χώρας.
– Ούτε η Ελλάδα ούτε η Τουρκία έγιναν ποτέ σταθμός των παράνομων αυτών πλοίων προς την Παλαιστίνη. Η Ελλάδα φοβόταν τους Άγγλους και μετά το 1941 ήταν υπό Γερμανική κατοχή. Η Τουρκία ακόμα περισσότερο δεν διακινδύνευε την ουδετερότητά της με το να αφήσει να προσεγγίσει τα λιμάνια της κανένα πλοίο που να μετέφερε Εβραίους παράνομους μετανάστες προς την Παλαιστίνη.
– Το χονδροειδές αυτό ότι δηλαδή η Νάντια ήθελε σώνει και καλά να κατέβει Κωνσταντινούπολη με ένα πλοίο που ταξίδευε σε απαγορευμένο προορισμό, στην Παλαιστίνη, είναι όσο πιστευτό θα είναι σε σας αν σας πει κάποιος ότι ταξιδεύει με την Air Iran και θα ζητήσει να κάνει στοπ όβερ στο Τελ Αβίβ.
– Μπορεί ο Μαξ Βάγκνερ να έπαιζε τη Σερενάτα του προς την αγαπημένη του Νάντια. Όμως όλοι αυτοί οι επιβάτες των πλοίων που έφταναν στην Παλαιστίνη ακόμα και το 1941 όπως μας αφηγείται ο κ. Λιβανελί, δεν δίστασαν έξι χρόνια αργότερα (1947) να πάρουν τη γη των Παλαιστινίων και να οργανώσουν τη συστηματική σφαγή του Ντεϊρ Γιασίμ (1947) στην οποία τα θύματα επειδή ήσαν Άραβες δεν είχαν την τύχη ούτε να ακούσουν καμία σερενάτα από βιολί, ούτε να γυριστούν κινηματογραφικά επικά έργα για τα ανδραγαθήματά τους (βλ. το Exodus με τον Πωλ Νιούμαν) ούτε να γράψουν για χάρη τους βιβλία που να τα παρουσιάζει ο Ιανός με τραγούδια της Φαραντούρη.
– Είναι κοινό μυστικό πως ορισμένοι δευτεροκλασσάτοι συγγραφείς διεθνούς κύρους έχουν γίνει πρωτοκλασσάτοι επειδή στα βιβλία τους έχουν τονίσει το δράμα των Εβραίων (και παίρνουν επιδοτήσεις), που και εμένα με συγκινεί, δεν αρνούμαι ότι έχει γίνει «ολοκαύτωμα» αλλά διατηρώ ακέραιο το δικαίωμά μου να μην τρώω κουτόχορτο και να κρίνω από πολλές πλευρές τα βιβλία που διαβάζω, έστω αν η φίλη μας γκρινιάζει ότι τους έχω πρήξει με «ιστορικές διαστάσεις» των μυθιστορημάτων μας στις συζητήσεις μας.
Πολύ συναρπαστικό, πολύ συγκινητικό βιβλίο η «Σερενάτα» αλλά και πολύ μικρός ο Σουλφί Λιβανελί.
Βέβαια στο διπλανό μας τραπέζι μια κυρία είχε αγοράσει τέσσερα αντίτυπα της «Σερενάτας». Δεν σκέφτηκε ότι με τα λεφτά αυτά θα είχε αγοράσει μερικά φαγητά για να δώσει στα σισίτια που οργανώνει η Εκκλησία. Αλλά βέβαια η παρουσίαση βιβλίων στον Ιανό είναι και κοσμική εκδήλωση, δεν είναι μόνο κάτι σαν την περιφορά της «θαυματουργής εικόνας» που προανέφερα.
Λυπάμαι αλλά δεν μπορεί εμένα να μου κλείσει το στόμα κανένας οργανώνοντας τέτοιου είδους παρουσιάσεις βιβλίων. Μου θυμίζει μια συζήτηση που είχε οργανώσει σε ένα θεατρικό έργο «Ένας ήρωας το καμάρι της Δύσης» η Ελληνική Ψυχαναλυτική Εταιρεία και προσπαθούσε να μας πείσει ότι το νόημα του έργου ήταν ότι ο ήρωας του έργου είχε οιδιπόδειο σύμπλεγμα, ενώ ήταν η κατάσταση στην Ιρλανδία στις αρχές του 20ου αιώνα που οι φουκαράδες οι Ιρλανδοί έψαχναν εναγωνίως να βρουν ένα ήρωα έστω και αν ήταν κάτι σαν τον δικό μας τον Παλαιοκώστα. Τους έβαλα φωνή και εκείνοι μου απάντησαν «εμείς μόνο ψυχαναλυτική ερμηνεία μπορούμε να δώσουμε».
Τέλος σε δημοσίευμα της εφημερίδας ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ της 16ης Νοεμβρίου 1934 παρουσιάζεται μια αποτυχημένη απόπειρα ενός άλλου πλοίου, του Ελληνικού «Βέλος» να μεταφέρει Εβραίους από τη Βάρνα Βουλγαρίας στην απαγορευμένη υπό Βρετανική Εντολή Παλαιστίνη. Μετά την αποτυχία του εγχειρήματος η Ελληνική κυβέρνηση τους εμπόδισε ακόμα και να αποβιβαστούν στον Πειραιά ή και να συναντήσουν εκπροσώπους της εδώ εβραϊκής κοινότητας ενώ στη συνέχεια, κατά την Εφημερίδα, το πλοίο υποχρεώθηκε να τους επιστρέψει στην Πολωνία (η εφημερίδα το γράφει, εγώ δεν το πιστεύω κατά λέξη γιατί μόνο ένας χαζός θα ταξίδευε από τον Πειραιά μέχρι την Πολωνία αποκλειστικά με πλοίο).
1 comment
Σας μεταφέρω α)τις εντυπώσεις μου από την παρουσίαση του βιβλίου του Σουλφί Λιβανελί «Σερενάτα» στις 26 Μαρτίου 2013 στον Ιανό και β) την κριτική μου στο βιβλίο και στον τρόπο που παρουσιάζει τα πράγματα ο Λιβανελί.
Υποβλήθηκαν οι εξής ερωτήσεις (επετράπησαν μόνο 3 ερωτήσεις)
α) Ένας «…πατριώτης» πιάστηκε από ένα τελευταίο σχόλιο του Λιβανελί για μια απόπειρα συναυλίας που είχε γίνει το 2001 στα κατεχόμενα και τον ρώτησε «πέστε μας με ποια σημαία θα ήταν η Κύπρος αν είχε γίνει αποδεκτό το Σχέδιο Ανάν»
β) Μία φίλη παρατήρησε ότι της έκανε εντύπωση το ότι η Μάγια Νουράν άφησε το προβληματικό της παιδί για ένα διάστημα με τον πατέρα του τον οποίο εκείνη χώριζε.
γ) Ένας γνώστης της τουρκικής γλώσσας μας είπε σε τουρκικά που μετέφραζε και στα ελληνικά ότι κάτι παρατήρησε στο βιβλίο για … νοοτροπίες.
δ) Μία τουρκόφωνη πήρε το μικρόφωνο και είπε ότι είναι Τουρκάλα και τραγουδίστρια, ζει στην Ελλάδα και όλοι πρέπει να είμαστε φίλοι.
Με δυο λόγια, «τρία πουλάκια κάθονται».
Το περιβάλλον έδειχνε προσπάθεια επίδειξης σεβασμού που θύμιζε «λιτανεία της θαυματουργής εικόνας στη Μητρόπολη». Αποθαρρύνθηκα και δεν έκανα ερωτήσεις στον συγγραφέα α) επειδή ο τρόπος που έσπαγε τις φράσεις στην διάρκεια της παρουσίασης ο διερμηνέας μου έδωσε την εντύπωση ότι θα γίνονταν κιμάς τα λόγια μου (λάθος εκτίμησή μου) και β) επειδή με τσάντισε μία φίλη μας που πριν την έναρξη της εκδήλωσης που μου έκοψε τη φράση στη μέση και είπε «σώνει και καλά εσύ θέλεις να επιβάλεις την άποψή σου» (είχα πει μόνο τις 3 λέξεις από τις 7 που περιείχε η φράση που προσπάθησα να της πω, ενώ στη συνέχεια είπε στη γυναίκα μου ότι «έτσι τους πρήζω και τους άλλους στις συζητήσεις με τις πολιτικές διαστάσεις των μυθιστορημάτων που αναλύουμε, λες και έχω μετάσχει πολλές φορές).
Η κριτική μου στο βιβλίο: Περιέχει την μισή αλήθεια. Περιέχει ιστορική παραδοξότητα με επιδεξιότητα ενός μάστορα. Η δομή του βιβλίου διαιρείται σε:
1. Αφήγηση της πλοκής της ιστορίας της Μάγιας Ντουσάν. Περιέχει διάλογο, παρουσιάζοντας διαφορετικές αντιλήψεις, απόψεις, εκφράζοντας ωραία ένα μωσαϊκό χαρακτήρων και προκαταλήψεων που έχουν επιζήσει στη σημερινή Τουρκία. Εκφράζει την ανεκτικότητα των λαών (tolerance) σε ότι αφορά τους Εβραίους, Τούρκους, Αρμένηδες και Έλληνες. Μέχρι εκεί. Τελεία και παύλα. Δεν υπάρχουν άλλοι λαοί και εθνότητες που να αξίζει να ασχοληθεί κανείς μαζί τους, έστω και αν θίγονται από την πλοκή του βιβλίου.
2. Αφήγηση, από τα λόγια της Μάγιας, της ιστορίας του καθηγητή Μαξ Βάγκνερ μετά το θάνατό του (μη σας παραξενεύει το όνομα που επιλέχτηκε. Είναι όπως επιλέγουν στις ΗΠΑ το κοινότατο όνομα John Brown όταν θέλουν να μιλήσουν για κάτι και να σου λένε ταυτόχρονα δεν είναι δυνατόν να έχει υπάρξει τέτοιος άνθρωπος. Κάτι αντίστοιχο του Ισραηλινού «Αμπραάμ Σαλόμ» όπως συνήθως ονομάζεται ο Διοικητής της Μωσάντ). Το ότι τα διηγείται αυτά η Μάγια μετά το θάνατο του Μαξ Βάγκνερ έχει τη σημασία του, δηλαδή η πρόθεση του συγγραφέα είναι να σε βάλει να τα κάνεις γαργάρα, χωρίς να αναρωτιέσαι το γιατί και το πώς, αφού «ο νεκρός δεδικαίωται»). Έτσι μας διηγείται τη συγκινητική ιστορία της Νάντιας, της Εβραίας συζύγου του Άρειου Γερμανού Μαξ Βάγκνερ (σε πόσες ταινίες το έχω δει, δεν θυμάμαι πλέον, έχω χάσει τον αριθμό). Μετά την άνοδο του Χίτλερ διαφεύγουν από τη Γερμανία, την ώρα δε που στο τρένο περνά από τη Γερμανία προς την Κωνσταντινούπολη ο Μαξ πάει στο μπαρ και, επιστρέφοντας, διαπιστώνει ότι οι Γερμανοί συνέλαβαν τη γυναίκα του τη Νάντια και την κατέβασαν στα σύνορα, οπότε και την οδήγησαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Όμως με λεφτά του Μαξ, η Νάντια μπαίνει σε ένα πλοίο που ξεκινάει από την Κωστάντζα της Ρουμανίας με προορισμό την Παλαιστίνη. Από τους 800 επιβάτες οι 799 πηγαίνουν στην Παλαιστίνη, ενώ η Νάντια έχει πατήσει το κουμπί ότι θέλει να κατέβει στην Κωνσταντινούπολη, όπου η ίδια πιστεύει ότι το πλοίο θα κάνει στάση για χάρη της. Υποτιμά τη νοημοσύνη μας ο κ. Λιβανελί:
– Το πλοίο «Στούρμα» δεν ήταν ούτε το πρώτο ούτε το τελευταίο που ξεκινούσε από την Ευρώπη με προορισμό την Παλαιστίνη. Δεκάδες πλοία όργωναν το Αιγαίο και τη Μεσόγειο γενικά, με τους Άγγλους που διοικούσαν τότε την «υπό Βρετανική Εντολή» Παλαιστίνη να κάνουν τα στραβά μάτια επειδή ήθελαν να ξεκάνουν την πατρίδα των Αράβων της Παλαιστίνης τους οποίους είχαν παρασύρει με το μέρος τους στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη συνέχεια τους πούλησαν, με τη μαζική συρροή Εβραίων που θα άλλαζαν σύντομα τα πληθυσμιακά δεδομένα της χώρας.
– Ούτε η Ελλάδα ούτε η Τουρκία έγιναν ποτέ σταθμός των παράνομων αυτών πλοίων προς την Παλαιστίνη. Η Ελλάδα φοβόταν τους Άγγλους και μετά το 1941 ήταν υπό Γερμανική κατοχή. Η Τουρκία ακόμα περισσότερο δεν διακινδύνευε την ουδετερότητά της με το να αφήσει να προσεγγίσει τα λιμάνια της κανένα πλοίο που να μετέφερε Εβραίους παράνομους μετανάστες προς την Παλαιστίνη.
– Το χονδροειδές αυτό ότι δηλαδή η Νάντια ήθελε σώνει και καλά να κατέβει Κωνσταντινούπολη με ένα πλοίο που ταξίδευε σε απαγορευμένο προορισμό, στην Παλαιστίνη, είναι όσο πιστευτό θα είναι σε σας αν σας πει κάποιος ότι ταξιδεύει με την Air Iran και θα ζητήσει να κάνει στοπ όβερ στο Τελ Αβίβ.
– Μπορεί ο Μαξ Βάγκνερ να έπαιζε τη Σερενάτα του προς την αγαπημένη του Νάντια. Όμως όλοι αυτοί οι επιβάτες των πλοίων που έφταναν στην Παλαιστίνη ακόμα και το 1941 όπως μας αφηγείται ο κ. Λιβανελί, δεν δίστασαν έξι χρόνια αργότερα (1947) να πάρουν τη γη των Παλαιστινίων και να οργανώσουν τη συστηματική σφαγή του Ντεϊρ Γιασίμ (1947) στην οποία τα θύματα επειδή ήσαν Άραβες δεν είχαν την τύχη ούτε να ακούσουν καμία σερενάτα από βιολί, ούτε να γυριστούν κινηματογραφικά επικά έργα για τα ανδραγαθήματά τους (βλ. το Exodus με τον Πωλ Νιούμαν) ούτε να γράψουν για χάρη τους βιβλία που να τα παρουσιάζει ο Ιανός με τραγούδια της Φαραντούρη.
– Είναι κοινό μυστικό πως ορισμένοι δευτεροκλασσάτοι συγγραφείς διεθνούς κύρους έχουν γίνει πρωτοκλασσάτοι επειδή στα βιβλία τους έχουν τονίσει το δράμα των Εβραίων (και παίρνουν επιδοτήσεις), που και εμένα με συγκινεί, δεν αρνούμαι ότι έχει γίνει «ολοκαύτωμα» αλλά διατηρώ ακέραιο το δικαίωμά μου να μην τρώω κουτόχορτο και να κρίνω από πολλές πλευρές τα βιβλία που διαβάζω, έστω αν η φίλη μας γκρινιάζει ότι τους έχω πρήξει με «ιστορικές διαστάσεις» των μυθιστορημάτων μας στις συζητήσεις μας.
Πολύ συναρπαστικό, πολύ συγκινητικό βιβλίο η «Σερενάτα» αλλά και πολύ μικρός ο Σουλφί Λιβανελί.
Βέβαια στο διπλανό μας τραπέζι μια κυρία είχε αγοράσει τέσσερα αντίτυπα της «Σερενάτας». Δεν σκέφτηκε ότι με τα λεφτά αυτά θα είχε αγοράσει μερικά φαγητά για να δώσει στα σισίτια που οργανώνει η Εκκλησία. Αλλά βέβαια η παρουσίαση βιβλίων στον Ιανό είναι και κοσμική εκδήλωση, δεν είναι μόνο κάτι σαν την περιφορά της «θαυματουργής εικόνας» που προανέφερα.
Λυπάμαι αλλά δεν μπορεί εμένα να μου κλείσει το στόμα κανένας οργανώνοντας τέτοιου είδους παρουσιάσεις βιβλίων. Μου θυμίζει μια συζήτηση που είχε οργανώσει σε ένα θεατρικό έργο «Ένας ήρωας το καμάρι της Δύσης» η Ελληνική Ψυχαναλυτική Εταιρεία και προσπαθούσε να μας πείσει ότι το νόημα του έργου ήταν ότι ο ήρωας του έργου είχε οιδιπόδειο σύμπλεγμα, ενώ ήταν η κατάσταση στην Ιρλανδία στις αρχές του 20ου αιώνα που οι φουκαράδες οι Ιρλανδοί έψαχναν εναγωνίως να βρουν ένα ήρωα έστω και αν ήταν κάτι σαν τον δικό μας τον Παλαιοκώστα. Τους έβαλα φωνή και εκείνοι μου απάντησαν «εμείς μόνο ψυχαναλυτική ερμηνεία μπορούμε να δώσουμε».
Τέλος σε δημοσίευμα της εφημερίδας ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ της 16ης Νοεμβρίου 1934 παρουσιάζεται μια αποτυχημένη απόπειρα ενός άλλου πλοίου, του Ελληνικού «Βέλος» να μεταφέρει Εβραίους από τη Βάρνα Βουλγαρίας στην απαγορευμένη υπό Βρετανική Εντολή Παλαιστίνη. Μετά την αποτυχία του εγχειρήματος η Ελληνική κυβέρνηση τους εμπόδισε ακόμα και να αποβιβαστούν στον Πειραιά ή και να συναντήσουν εκπροσώπους της εδώ εβραϊκής κοινότητας ενώ στη συνέχεια, κατά την Εφημερίδα, το πλοίο υποχρεώθηκε να τους επιστρέψει στην Πολωνία (η εφημερίδα το γράφει, εγώ δεν το πιστεύω κατά λέξη γιατί μόνο ένας χαζός θα ταξίδευε από τον Πειραιά μέχρι την Πολωνία αποκλειστικά με πλοίο).