Γράφει ο Παναγιώτης Γ. Παύλος
Ήταν πριν δυό εβδομάδες ακριβώς, όταν την Παρασκευή 10 Ιουλίου, στις 20:53 τουρκική ώρα, ο Πρόεδρος της χώρας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανακοίνωνε ότι η Μεγάλη Εκκλησία της Χριστιανοσύνης, η Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως, θα μετατραπεί εκ νέου σε τζαμί.
Θα επανερχόταν, δηλαδή, στην κατάσταση που τελούσε, όταν η Κωνσταντινούπολη ήταν υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία, μέχρι το 1935. Η μετατροπή αυτή πρέπει κυρίως και αποκλειστικώς να ερμηνευθεί ως συμβολική πράξη.
Μολονότι οι εμμονές του Ερντογάν δεν περιορίζονται στην αριθμολογία, οι χρόνοι που επέλεξε αναφορικά με την γνωστοποίηση και πρώτη χρήση της Αγίας Σοφίας ως τζαμί, παρέπεμπαν στην Πτώση της Κωνσταντινούπολης (1453), και στη σημερινή ημέρα της 24ης Ιουλίου, 97 χρόνια ακριβώς από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης το 1923, αντίστοιχα.
Μιας Συνθήκης η οποία καθόρισε τα σημερινά σύνορα του τουρκικού κράτους – και για την οποία ο Τούρκος Πρόεδρος έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι πρέπει να καταργηθεί. Ωστόσο, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί πόρρω απέχει από το να είναι απλώς ζήτημα διμερές μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας
Αυτό είναι ήδη προφανές, καθώς μέχρι και αυτή την ώρα ενισχύεται διαρκώς η παγκόσμια κατακραυγή εναντίον της απόφασης του Τούρκου Προέδρου, χωρίς να εξαιρούνται από τους εκφραστές έντονης κριτικής ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες, ούτε ο Πάπας, ούτε βέβαια και η UΝESCO.
Μιας απόφασης που, σε κάθε περίπτωση, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως έκφραση και ικανοποίηση της ανάγκης για ένα νέο χώρο προσευχής των μουσουλμάνων: είναι γεγονός ότι δεν παρατηρείται καμμία έλλειψη τζαμιών στην Κωνσταντινούπολη, όπου ορθώνονται περίπου 3.500 μουσουλμανικά τεμένη.
Πράγματι, η απόφαση αυτή και η σημερινή φιέστα του Ερντογάν δεν είναι παρά επισφράγισμα του δρόμου που επέλεξε η Τουρκία, να αναβιώσει δηλαδή, την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Παράλληλα με τη συνολική διεθνή κατακραυγή, διόλου ευκαταφρόνητες είναι και οι φωνές οι προερχόμενες από εξέχουσες προσωπικότητες Τούρκων, οι οποίοι όχι μόνο επισημαίνουν το τέλος του κοσμικού κράτους που σχηματίστηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, πατέρα της σύγχρονης Τουρκίας, αλλά και δεν διστάζουν να αποκαλέσουν τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, πράξη ντροπής και βαρβαρότητας, όπως χαρακτηριστικά τονίζουν οι Orhan Pamuk και Taner Akçam.
Σε ένα crescendo Νεο-οθωμανικής αλαζονείας και προσβλητικής απόπειρας απάντησης στην παγκόσμια αντίδραση, ο Τούρκος Πρόεδρος δεν δίστασε να δώσει την περασμένη Τρίτη μια ιδέα του ουσιαστικού περιεχομένου της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, δηλώνοντας ότι «ο Μεχμέτ Β’ ο Πορθητής, ήταν ο ηγέτης και των Ορθόδοξων Χριστιανών».
Ποιά, όμως, είναι η σημασία της Αγίας Σοφίας, της καρδιάς της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζάντιο), για τη Δυτική Ευρώπη και, ιδιαίτερα, τη Νορβηγία και τη Σκανδιναβία;
Γιατί η υπόθεση της Αγίας Σοφίας θα πρέπει να αφορά βαθύτατα κάθε άνθρωπο, θρησκευόμενο ή μη, πολίτη της Δύσης ή της Ανατολής, πιστό ή άπιστο, Χριστιανό, Μουσουλμάνο, Βουδιστή ή άθεο;
Και γιατί οι Νορβηγοί, και οι Σκανδιναβοί εν γένει, δεν μπορούν να παραμένουν ασυγκίνητοι ενώπιον αυτής της μεταβολής;
Δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς για την Αγία Σοφία, και να περιγράψει επαρκώς κι αξιοπρεπώς το υπερκόσμιο μεγαλείο αυτής της μοναδικής Εκκλησίας, σε κάποιον που δεν είχε την ευκαιρία να την επισκεφθεί ως Μουσείο.
Αλλά εάν κανείς είχε την ίδια ευκαιρία με εκείνον τον άγνωστο Βάραγγο, τον Βίκινγκ που, κατά την επίσκεψή του στην Αγία Σοφία κάπου στον 10ο αιώνα, στάθηκε επάνω στο υπερώο, στη νότια πλευρά του, λίγα μόλις μέτρα από το έκπαγλης ωραιότητας και κάλλους ψηφιδωτό της Δεήσεως, και που σε κάποια στιγμή κόπωσης από την αργόσυρτη Μυσταγωγία της Βυζαντινής Ορθόδοξης Θείας Λειτουργίας, χάραξε στο στηθαίο, για όλους εμάς τους κατοπινούς, την μέχρι σήμερα σωζόμενη ρουνική επιγραφή «εδώ ήταν ο Χάλφνταν»·
τότε αυτός δοκίμασε τουλάχιστον μια γεύση του πώς η χρονικότητα, το διαστατό και το πεπερασμένο υποδέχονται μυστικά την άπειρη ολότητα του αποφατικώς παρόντος με Σάρκα και Αίμα Τριαδικού Θεού, υπερφυσικώς Περιχωρούμενου, στην απαράμιλλη αρχιτεκτονική της Αχειροποιήτου Μεγάλης Εκκλησίας.
Μυούμενος στο Ήθος της Μεγάλης Εκκλησίας, ο άνθρωπος συνειδητοποιεί ότι η Αγία Σοφία είναι «Χώρα του Αχωρήτου».
Ως εκ τούτου, ειναι πολύ Μεγάλη για να γίνεται οτιδήποτε άλλο από αυτό που είναι. Η δύναμη και το μεγαλείο της δεν της επιτρέπουν να είναι κάτι άλλο από αυτό που είναι.
Οι δε Βαράγγοι, οι Σκανδιναβοί, ήταν κάποτε οι υπερασπιστές της.
Τώρα που η Μεγάλη Εκκλησία τίθεται εκ νέου εν Αιχμαλωσία και κατακτιέται από ένα πορθητή με πολιτικά κίνητρα, αρχίζει κανείς να ελπίζει ότι ο αιώνιος Βάραγγος φρουρός θα εγερθεί για να φυλάξει και πάλι την αιώνια Εκκλησία στην Ανατολή. Για να μεταχειριστεί όχι βία, αλλά μνήμη.
Διότι η Αγία Σοφία είναι πραγματικά πολύ Μεγάλη για μικροπολιτική.
* Ο Παναγιώτης Γ. Παύλος είναι Ερευνητής της Αρχαίας και Βυζαντινής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Όσλο.
(Το κείμενο αυτό είναι επεξεργασμένη μετάφραση από το νορβηγικό πρωτότυπο, που δημοσιεύθηκε στην πολιτική και πολιτιστική εφημερίδα Minerva: https://www.minervanett.no/hagia-sophia/en-appell-til-dagens-vikinger/362727. Αναρτήθηκε πρώτα στην παρούσα μορφή του εδώ https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/38468-to-kalesma-ton-baraggon-apo-tin-agia-sofia )