Ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης (1800-1922). Εκπαίδευση και πολιτική

Βιβλιοπαρουσίαση

Αντώνη Υ. Παυλίδη :
«Ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης (1800-1922).
Εκπαίδευση και πολιτική».

Το νέο βιβλίο του Αντώνη Παυλίδη εκδόθηκε στα τέλη του 2010. Όπως δήλωσε ο ίδιος στην κεντρική παρουσίαση που έγινε πριν από λίγες ημέρες στην Αθήνα, η ιδέα για τη συγγραφή του ξεκίνησε από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν υπηρετούσε στο ελληνικό Προξενείο της Κωνσταντινούπολης (τη θητεία του εκείνη υπενθυμίζει ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης με το θερμό του μήνυμα, που παρατίθεται στις πρώτες σελίδες του βιβλίου). Στη συγγραφή αυτής της μελέτης τον οδήγησε μια σειρά συγκυριών. Αρχικά η έρευνα που έκανε στο αρχείο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο πλαίσιο της εκπόνησης της διδακτορικής του διατριβής για την εκπαίδευση των Ελλήνων του Πόντου. Ανακαλύπτοντας εκεί ένα «θησαυρό» στοιχείων και πρωτίστως το αρχείο της περιώνυμης Πατριαρχικής Κεντρικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής μεγάλο μέρος του οποίου αξιοποιεί στο βιβλίο, αντιλήφθηκε ότι η θεώρηση των εξελίξεων στις περιφέρειες του οθωμανικού κράτους (εν προκειμένω στον Πόντο) θα ήταν αποσπασματική αν δεν μελετούσε και κατανοούσε σε βάθος τις εξελίξεις στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Δεύτερο ήταν η επιθυμία του να μελετήσει το ιστορικό υπόβαθρο των ταλαιπωρημένων Ρωμιών της Πόλης, για να κατανοήσει καλύτερα τις ιδιαιτερότητές τους και να τους στηρίξει. Σημαντική συγκυρία απ’ την άλλη πλευρά αποτέλεσε η έκδοση τότε (το 1996) ενός ογκώδους τόμου που τον εντυπωσίασε, με τίτλο «Türk Diş Politikasini’n Analısı» («Ανάλυση τουρκικής εξωτερικής πολιτικής», το σημαντικό αυτό έργο μεταφράστηκε αργότερα και εκδόθηκε το 2005 απ’ τις εκδόσεις «Ινφογνώμων» σε 2 τόμους, ο συγγραφέας το συνιστά με θέρμη σε κάθε ενδιαφερόμενο), στο οποίο συμπεριλαμβανόταν επί μέρους μελέτες σημαντικών Τούρκων ακαδημαϊκών σχετικά με την εξωτερική –και εσωτερική σε κάποιες περιπτώσεις- πολιτική του οθωμανικού κράτους από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα. Έτσι άρχισε, αξιοποιώντας και άλλες πηγές, να «χτίζει» το βιβλίο του. Πολύ πιο εντατικά συνέχισε να εργάζεται πάνω στην έρευνα αυτή μετά την ολοκλήρωση της διδακτορικής του διατριβής το 2001. Η αρχική συγγραφή είχε ολοκληρωθεί το 2004 περίπου, έλειπαν μόνο μερικές πινελιές, αλλά η συγγραφή και άλλων μελετών καθώς και η ενασχόλησή του με τον ελληνισμό της Ανατολής και το ζήτημα της Γενοκτονίας, ευθύνονται για την καθυστέρηση στην έκδοση.

Στην μελέτη του αυτή ο συγγραφέας Αντώνης Παυλίδης, λαμβάνοντας ως χωροχρονικό πλαίσιο την Κωνσταντινούπολη σε μια μακρά περίοδο 120 χρόνων (1800-1922) εξετάζει τη σχέση εκπαίδευσης και πολιτικής στο πλαίσιο ενός τριπόλου: Πατριαρχείο, Οθωμανικό κράτος, Ελληνισμός. Παρακολουθεί την ανάπτυξη του ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης, δειλά αρχικά κατά τα μέσα του 19ου αιώνα, με έντονους ρυθμούς στη συνέχεια, που γίνονται ιλιγγιώδεις κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Περιγράφει τις εσωτερικές και διεθνείς πολιτικές εξελίξεις, συνδέοντάς τις με την οργάνωση και ανάπτυξη της εκπαίδευσης, της οποίας διαχειριστής ήταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο, εξ αιτίας των προνομίων που του είχαν χορηγηθεί στο πλαίσιο του οθωμανικού συστήματος των «εθνικών κοινοτήτων».

Όπως τονίζει ο Καθηγητής Σήφης Μπουζάκης στον πρόλογό του, ένα ενδιαφέρον στοιχείο της μελέτης αυτής του κ. Παυλίδη είναι η προσεκτική αξιοποίηση ενός ευρέος φάσματος πηγών, μέσω της συνθετικής αξιοποίησης των οποίων κατέληξε σε ενδιαφέροντα ευρήματα, που εμπλούτισαν την έρευνα. Ιδιαίτερα αξίζει να τονιστεί εδώ η χρήση τουρκικής βιβλιογραφίας και κυρίως η αξιοποίηση για πρώτη φορά των πρακτικών της Πατριαρχικής Κεντρικής Εκπαιδευτικής Επιτροπής, ενός φορέα που ασκούσε την εκπαιδευτική πολιτική του Οικουμενικού Πατριαρχείου μέσω μιας σειράς δραστηριοτήτων: ίδρυση και κατάργηση σχολείων, διορισμοί και απολύσεις εκπαιδευτικών, περιεχόμενο εκπαίδευσης, κ.ά.

Ένα άλλο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό είναι ο διεπιστημονικός χαρακτήρας της έρευνας: Δίνει έμφαση στην εκπαιδευτική πολιτική του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στην ιστορία της εκπαίδευσης, στην οθωμανική ιστορία και στην κοινωνική ιστορία. Η διαπλοκή όλων αυτών των επί μέρους γνωστικών αντικειμένων αξιολογείται ως ένα επιπλέον θετικό στοιχείο της μελέτης του κ. Παυλίδη, του οποίου ο λόγος είναι γοητευτικός, χωρίς ρητορικές υπερβολές, ένας λόγος που παρουσιάζει τα πράγματα με σαφήνεια και επιστημονική ακρίβεια

Η κεντρική παρουσίαση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα την Τετάρτη 19 Ιανουαρίου 2011. Εκεί, μπροστά σ’ ένα πυκνό ακροατήριο, που το συγκροτούσαν επώνυμα στελέχη της εκπαίδευσης και της ελληνικής κοινωνίας, οι ομιλητές Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών και Σήφης Μπουζάκης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών, ανέλυσαν σε βάθος τις διαστάσεις του βιβλίου, τονίζοντας τις ιδιαιτερότητές του που το κάνουν να ξεχωρίζει. Θα ακολουθήσουν παρουσιάσεις του βιβλίου σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας.

Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις «Σμυρνιωτάκης», Αλέκου Παναγούλη 28, Νέα Ιωνία, τηλ. 210-3840905.-

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

 
Μήνυμα του Οικουμενικού Πατριάρχη    Σελίδα      5      
Συντομογραφίες                     9      
Πρόλογος                   11      

ΚΕΦΑΛΑΙΟ  Α
Από τo λυκαυγές  του 19ου αιώνα στις μεταρρυθμίσεις
              

                     
Πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις στο οθωμανικό κράτος μέχρι τις μεταρρυθμίσεις   
               15      
     Το πολιτικό πλαίσιο                         
     Ο ρόλος της εκκλησίας                         
Το εκπαιδευτικό πλαίσιο                   19      

ΚΕΦΑΛΑΙΟ  Β
Η περίοδος των μεταρρυθμίσεων
   

                 
Πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις                   25      
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο                   33       
     Οργάνωση και εξουσία στο νέο θεσμικό πλαίσιο                       
      Το βουλγαρικό ζήτημα                       
Ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης                   38      
Η εκπαίδευση                   42      
     Προϋποθέσεις ανάπτυξης της εκπαίδευσης.
      Συγκρότηση και ρόλος των συλλόγων                   42      
     Αντιπαράθεση του θρησκευτικού με το κοσμικό.
     Οικουμενικό Πατριαρχείο και Ελληνικός Φιλολογικός
     Σύλλογος                    44      
          Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος                        
          Η Πατριαρχική Κεντρική Εκπαιδευτική Επιτροπή                       
          Η Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα                        
          Μετωπική αντιπαράθεση: Εκπαιδευτική&Φιλανθρωπική Αδελφότητα
          και Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος                       
     Η πολιτική του ελλαδικού κράτους.                           60              
          Το Πανεπιστήμιο Αθηνών                       
          Ο Σύλλογος των Μικρασιατών  “H Aνατολή”.                       
          Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία                        
         Χρηματοδότηση και λοιπές δράσεις                        

ΚΕΦΑΛΑΙΟ  Γ
Από τις μεταρρυθμίσεις στους Νεοτούρκους (1876-1908).
          
Εσωτερικές και διεθνείς πολιτικές εξελίξεις                   73      
     Εισαγωγικά. Από τη συνθήκη του Κάρλοβιτς στην άνοδο του
     Αβδούλ Χαμίτ                   73       
     Πολιτικό / διπλωματικό πλαίσιο                   73      
             Συμπέρασμα
      Εσωτερικές εξελίξεις               
               78      
Ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης                   83 
     
     Κοινωνική κινητικότητα και ανάπτυξη 
     Ο ελληνικός τύπος
     Κοινωνική διαστρωμάτωση
     Κατανομή της Αρχιεπισκοπής Κων/πόλεως κατά ενορίες.
             Αξιολόγηση                          
                  
Αντιπαράθεση Αθήνας – Φαναρίου                 100      
Εκπαιδευτική ανάπτυξη                 104      
      Γενικά          
     Το ελληνικό σχολικό δίκτυο της Κωνσταντινούπολης                 105      
     Προτάσεις πολιτικής για την ανάπτυξη της
      εκπαίδευσης
            Η πρόταση Χρηστίδη
              Η πρόταση Ν. Καπετανάκη          
     Εκπαιδευτική πολιτική του Οικουμενικού Πατριαρχείου                 130      
           Το “Προνομιακό” ζήτημα                      
           Η Πατριαρχική Κεντρική Εκπαιδευτική Επιτροπή                           

ΚΕΦΑΛΑΙΟ  Δ
Από τους Νεοτούρκους στο τέλος ενός κύκλου (1908-1922).
          
Πολιτικές εξελίξεις                 141      
     Γέννηση και ανάπτυξη του κινήματος των Νεοτούρκων
     Ιδεολογικό πλαίσιο          
    Εσωτερικές και διεθνείς εξελίξεις          
Ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης                 148      
Εκπαιδευτική πολιτική                 154      
     Ιδεολογικές συγκρούσεις. Το γλωσσικό ζήτημα                 154      
           Ο Φώτης Φωτιάδης και το κίνημα δημοτικισμού στην Κωνσταντινούπολη          
           Η πολιτική του Οικουμενικού Πατριαρχείου          
     Εκπαιδευτική πολιτική των Νεοτούρκων απέναντι
      στον ελληνισμό                 167      
     Προσπάθεια ανασυγκρότησης της εκπαίδευσης
             Επανακαθορισμός του περιεχομένου της εκπαίδευσης
               Εθνική Σχολή Γλωσσών και Εμπορίου                 171      
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΕΠΙΛΟΓΟΣ                 177      
ΠΗΓΕΣ                 181      
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ          195-240     

.