Σολζενίτσιν: πενήντα χρόνια από το Νόμπελ

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

          Πριν από πενήντα χρόνια τέτοιες ημέρες η Σουηδική Ακαδημία απένειμε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Ρώσο συγγραφέα Αλεξάντερ Σολζενίτσιν. Το ταλέντο του Σολζενίτσιν σμιλεύτηκε σε ανακρίσεις στα κεντρικά κτίρια της KGB,  στην οδό – πλατεία Λουμπιάνκα, στα βασανιστήρια, στον εγκλεισμό σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε εξορία. Τίποτε δεν μπόρεσε να τον κάμψει να γράφει την αλήθεια και να μην ζει στο ψέμα.

Ο Σολζενίτσιν έγραψε το 1974 πως όταν η βία εισβάλει στη ζωή των ανθρώπων το πρόσωπό της φλέγεται από αυτοπεποίθηση και κραυγάζει «Είμαι  η ΒΙΑ! Φύγετε, παραμερίστε, θα σας αφανίσω». Και προσθέτει πως η βία όμως γερνάει γρήγορα και για να κρατηθεί στην εξουσία παίρνει ως σύμμαχό της το ψέμα. Στην αντιμετώπιση της  ο Σολζενίτσιν θεωρεί ως το πιο απλό και το πιο προσιτό κλειδί για τη λύτρωσή του ανθρώπου την ΑΤΟΜΙΚΗ ΜΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΨΕΜΑ!. Ας σκεπάσει τα πάντα το ψέμα, ας κυριαρχεί παντού, ο καθένας έντιμος άνθρωπος θα στηριχθεί σε τούτο το ελάχιστο: Το ψέμα θα κυριαρχεί ΧΩΡΙΣ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ!

Στην ομιλία που διαβάστηκε στην τελετή απονομής του Νόμπελ, το 1970, στην οποία δεν παρέστη, λέγει ότι ο λογοτέχνης και γενικά ο άνθρωπος της Τέχνης έχει τη δυνατότητα να νικήσει το ψέμα. Έγραψε συγκεκριμένα ότι η απλή πράξη θάρρους του απλού ανθρώπου είναι να αρνηθεί το ψέμα, την απάτη. Οι λογοτέχνες και οι καλλιτέχνες όμως μπορούν να κάνουν κάτι περισσότερο. Μπορούν να νικήσουν τα ψέμα. Στη μάχη ενάντια στο ψέμα, η τέχνη πάντα νικούσε και πάντα θα νικάει. Το ψέμα μπορεί να αντισταθεί σε πολλά πράγματα. Όχι στην Τέχνη. Και τελείωσε την ομιλία του με μια ρωσική παροιμία: «Ενας λόγος αλήθειας ζυγίζει περισσότερο από όλο τον κόσμο».

Το ολοκληρωτικό καθεστώς στη Σοβιετική Ένωση δεν ενοχλείτο από τον Σολζενίτσιν ως άνθρωπο και συγγραφέα, αλλά από την αλήθεια που εξέφραζε, από την μάχη που έδιδε ενάντια στο ψέμα. Το έγκυρο εβδομαδιαίο γαλλικό περιοδικό  L’ EXPRESS στο τεύχος υπ’ αριθμ. 1104 (4-11 Σεπτεμβρίου 1972, σελ. 66-73) δημοσίευσε ολόκληρη την ομιλία, που έγραψε ο Σολζενίτσιν με την ευκαιρία της βράβευσής του, με ένα σχόλιο, που έγραφε μεταξύ άλλων:

«Να μιλήσει κανείς για εκείνον στη χώρα του είναι απαγορευμένο και το έργο του αποκηρυγμένο. Η ιδιωτική τελετή, που θα ελάμβανε χώρα το προηγούμενο Πάσχα σε ένα διαμέρισμα της Μόσχας  κατά την οποία θα του εδίδετο το βραβείο Νόμπελ ματαιώθηκε, διότι ο Γενικός Γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας δεν μπόρεσε να λάβει από τις σοβιετικές αρχές βίζα εισόδου. Ο Σολζενίτσιν αρνήθηκε να μεταβεί στη Στοκχόλμη για να παραλάβει το βραβείο, γιατί φοβήθηκε ότι αν ταξίδευε στο εξωτερικό δεν θα του επιτρεπόταν η επάνοδός του και δεν θα ξανάβλεπε τη χώρα του. Αλλά ο επιζήσας της «Πτέρυγας καρκινοπαθών» δεν δέχθηκε να σιωπήσει. Την ομιλία που θα εκφωνούσε την έγραψε και παρουσιάζεται στο περιοδικό ολόκληρη».

Τελικά τον Σολζενίτσιν οι Σοβιετικοί τον εξόρισαν το 1974. Επέστρεψε στη Ρωσία μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, το 1994. Απεβίωσε στη Μόσχα το 2008, σε ηλικία 90 ετών.-