Εάν σήμερα η πολυπολιτισμικότητα είναι υπό αμφισβήτηση στην άλλη όχθη της Μάγχης, πάει πολύς καιρός που οι κριτικές δεν σώζουν πια το γαλλικό μοντέλο ολοκλήρωσης, το λεγόμενο “Ρεπουμπλικανικό”. Σε αντίθεση με τα αγγλικά και γερμανικά συστήματα, το μοντέλο αυτό απορρίπτει τις εθνοτικές ή θρησκευτικές διεκδικήσεις υπέρ “μίας και αδιαίρετης” Δημοκρατίας.
Αν πιστεύουμε τις έρευνες των τελευταίων χρόνων, η οικονομική και κοινωνική ένταξη των μεταναστών και των παιδιών τους στη γαλλική κοινωνία απέχει πολύ από το ύψος των προσδοκιών. Οι εντυπωσιακότεροι αριθμοί αφορούν τα ποσοστά ανεργίας. Το ποσοστό αυτό για τους μετανάστες είναι 1,5 έως 2 φορές υψηλότερο από εκείνο των Γάλλων.
Σε αυτό το τοπίο, οι πληθυσμοί καταγωγής από το Μαγκρέμπ ή από τις περιοχές της υποσαχάριας Αφρικής εμφανίζουν όλο και μεγαλύτερη “αποδιοργάνωση”. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι πληθυσμοί αυτοί υπερεκπροσωπούνται κυρίως μεταξύ των δικαιούχων των ελάχιστων κοινωνικών παροχών, χωρίς οι λόγοι να προσδιορίζονται με σαφήνεια.
Τα αποτελέσματα αυτά ωστόσο γράφονται στα πλαίσια μιας ιστορίας. Αυτής ενός γαλλικού “ρεπουμπλικανικού μοντέλου ολοκλήρωσης” που μέχρι τα χρόνια 1970-1980, ήταν μια κούφια έννοια. Δεν υπήρχε προηγουμένως κανένα “πολιτικό σχέδιο ένταξης των μεταναστών”, υπενθυμίζει ο ιστορικός Gérard Noiriel στο Le Monde diplomatique του Ιανουαρίου 2002.
“Πολλαπλές Ταυτότητες”
Οι εδικοί βγάζουν αντικρουόμενα συμπεράσματα από αυτές τις στατιστικές. Ορισμένοι πιστεύουν ότι επιβεβαιώνουν την αποτυχία του γαλλικού μοντέλου, της “ρεπουμπλικανικής” σχολής συμπεριλαμβανομένης. Τα γκετοποιήμενα προάστια είναι το προφανέστερο παράδειγμα. Άλλοι, αντιθέτως, θεωρούν ότι οι πολιτικές και οι μηντιατικές εστιάσεις κρύβουν την εμφάνιση μιας ελίτ και μιας μεσαίας τάξης προερχόμενες από την μετανάστευση.
Όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο, η ανησυχία για την “ολοκλήρωση” των μεταναστών επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στο Ισλάμ. Οι προσελιτισμοί προς το Ισλάμ, ισχυροί και δυναμικοί στη Μεγάλη Βρετανία, παραμένουν πολύ οριακοί στην Γαλλία. Οι «προσευχές στο δρόμο» στα τέλη του 2010, οφείλονται καταρχήν στην έλλειψη τόπων λατρείας για τους μουσουλμάνους.
Η έννοια της “εκκοσμίκευσης”, πυλώνας του “ρεπουμπλικανικού μοντέλου,” χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο στις πολιτικές συζητήσεις σχετικά με το Ισλάμ. Η αναφορά στην εκκοσμίκευση σώζει από τις υπερβολικά μετωπικές εκστρατείες όπως αυτή κατά των μιναρέδων στην Ελβετία. Αλλά αυτό αποκρύπτει, στην αριστερά όπως και στην δεξιά, λόγους που πολλοί μουσουλμάνοι αισθάνονται ότι τους στιγματίζουν.
Οι μουσουλμάνοι, όπως και άλλοι, λυπούνται για τις γαλλικές δυσκολίες για την ενσωμάτωση “των πολλαπλών ταυτοτήτων”. Η συζήτηση για την “εθνική ταυτότητα”, που την θέλησε ο Nicolas Sarkozy το 2009, ήταν εμβληματική. Ωστόσο, ο αρχηγός του κράτους είναι μεταξύ των πρώτων που έχουν κατανοήσει τα πολιτικά ωφελήματα από την προαγωγή προσωπικοτήτων προερχόμενες από την “ποικιλομορφία” στο όνομα πραγματικών ή φανταστικών”διακρίσεων”.
Ωστόσο, το “ρεπουμπλικανικό μοντέλο”, όπως το εξήραν οι πολιτικοί όλων των αποχρώσεων, έφθασε στα όριά του. Γιατί αφήνει να εννοηθεί ότι η “ολοκλήρωση” μπορεί, να εξαλείψει το “ορατό” – όπως η θρησκεία ή το χρώμα του δέρματος, μια αναφορά στους Ισπανούς και Πορτογάλους μετανάστες.
Τέλος, το «μοντέλο» παραλείπει σχεδόν πάντα να παραδεχθεί την αδυναμία του ενώπιον της πραγματικότητας της οικονομίας. Η κρίση, πριν ακόμη από το οξύ επεισόδιο του 2008, επηρέαζε ήδη τις λαϊκές τάξεις στις οποίες οι μετανάστες αποτελούν ένα σημαντικό ποσοστό. Έτσι, το ζήτημα δεν φαίνεται να είναι αυτό της “ολοκλήρωσης” όσο αυτό της «ανάπτυξης» ώστε το κατώτερα στρώματα της κοινωνίας να προλάβουν να ανέβουν και αυτά στο τραίνο από το οποίο έχουν κατεβεί.
Elise Vincent
Le Monde | 07.02.11