Tά μοναστήρια καί ἡ Παλιγγενεσία

Ἄν δέν ὑπῆρχαν μοναχοί σάν τόν Νεκτάριο Τέρποκαί τόν Πατροκοσμᾶ –πού ἔβαλαν τό κεφάλι τους στόν «ντορβά»– δέν θά βλέπαμε ποτέ λευτεριά.

Τά μοναστήρια καί οἱ μοναχοί ἔπαιξαν ρόλο καθοριστικό στήν πνευματική προετοιμασία τοῦ Ἀγώνα τῆς Ἐθνικῆς Παλιγγενεσίας. Πρῶτον, διότι ὅ,τι γινόταν ἐκεῖ δέν ἦταν ἄμεσα ὁρατό. Πολλά γίνονταν ἐν κρυπτῶ, ἐξ οὗ καί ἡ παράδοση γιά τό «Κρυφό Σχολειό». Δεύτερον, τά περισσότερα ἦσαν σέ μέρη ἀπρόσιτα –πάντως ὄχι εὐπρόσβλητα. Tρίτον, διότι ἐκεῖ αἰῶνες εἶχαν συγκεντρώσει μεγάλους πνευματικούς θησαυρούς (σπάνια βιβλία, χειρόγραφα κ.ἄ.). Τέταρτον, διότι κάποιοι ζωηροί νέοι, πού ἤθελαν νά ξεφύγουν ἀπό τήν ραγιαδοσύνη, γίνονταν μοναχοί (Διάκος, Παπαφλέσσας). Πέμπτον, διότι σπουδαῖοι δάσκαλοι, ὅπως ὁ Ἀναστάσιος Γόρδιος ἀπό τά Βρανιανά τῶν Ἀγράφων καί ἄλλοι πολυμαθεῖς μοναχοί εἶχαν καταφύγει σέ δύσβατες περιοχές καί εἶχαν δημιουργήσει περιώνυμες σχολές (π.χ. Μονή Φιλοσόφου στή Δημητσάνα). Ἄς σημειωθεῖ ἀκόμη ὅτι δύο σχολές, πανεπιστημιακοῦ θά λέγαμε ἐπιπέδου, ἦταν σέ μοναστήρια: ἡ Ἀθωνιάς καί ἡ Πατμιάς. Χωρίς σπίθα παιδείας, κανείς λαός δέν ὁραματίζεται τήν/καί δέν ἀγωνίζεται γιά τήν ἐλευθερία.

Ἀκόμη, πολλά μοναστήρια εἶχαν γίνει μεγάλες μονάδες παραγωγῆς καί ἀπετέλεσαν βάσεις ἀνεφοδιασμοῦ τοῦ ἐπαναστατικοῦ στρατοῦ. Μερικά στή διάρκεια τοῦ Ἀγώνα λειτούργησαν ὡς θεραπευτήρια, ὅπως ἡ Μονή Προυσσοῦ στήν Εὐρυτανία.

Ἕνα χρόνο πρίν ἀπό τήν κήρυξη τῆς Ἐπαναστάσεως, ὅλοι οἱ ἡγούμενοι καί διακεκριμένοι μοναχοί τῶν ἑλληνικῶν μοναστηριῶν εἶχαν μυηθεῖ στήν Φιλική Ἑταιρεία. Κανείς δέν πρόδωσε τό μυστικό, παρόλο πού κάποιοι εἶχαν ἕναν δικαιολογημένο σκεπτικισμό. Εἶχαν ὑποστεῖ τά πάνδεινα στά Ὀρλωφικά καί στήν περίοδο τῆς Ἀλβανοκρατίας.

Κατά τήν Ἔπανάσταση, ὅπως φαίνεται ἀπό τό Ἀρχεῖο Ἀγωνιστῶν τοῦ 1821, περίπου 2000 μοναχοί συμμετεῖχαν στίς συγκρούσεις. Πολλοί βέβαια ἦσαν ἱερεῖς, ὅπως ὁ γιγάντιος Παπα-Τούρτας, ὁ μπροστάρης τοῦ Παπαφλέσσα, πού σήκωνε γιά σημαία ἕναν τεράστιο σταυρό. Ρόλ ἀρνητικό ἔπαιξε μόνο ἕνας μοναχός, ὁ Γεράσιμος ἀπό τήν Καλαμάτα, ἀλλ᾽ αὐτός γιά λόγους θεωρητικο-θεολογικούς θεωροῦσε, ὅπως κάποιοι «μοντέρνοι» ἱστορικοί, τήν Ἐπανάσταση «ἔργο τοῦ Διαβόλου». Διότι, ὅπως ἔγραψε στό δυσεύρετο βιβλίο του, μᾶς ἔβγαλε ἀπό τόν παράδεισο τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας!

Στά περισσότερα μοναστήρια ὑπῆρχαν πρό τοῦ ᾽21 πλούσιες βιβλιοθῆκες. Μετά τή λήξη τοῦ Ἀγώνα σέ ὅλα σχεδόν τά μοναστήρια τῆς Ρούμελης καί τοῦ Μοριᾶ εἶχαν ἐλάχιστα βιβλία –κυρίως λειτουργικά. Τά ἄλλα, καθώς καί πολύτιμα χειρόγραφα, εἶχαν χρησιμοποιηθεῖ γιά τήν κατασκευή «χαρτουτσιῶν», δηλαδή φυσεκίων.

Ἄς ἔλθουμε, ὅλως ἐνδεικτικά, καί στήν πολεμική δράση. Ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος –κυρίως ἀπό τήν Μονή Ἐσφιγμένου ξεκίνησε ἡ Ἐπανάσταση στήν Μακεδονία μέ τόν Ἐμμ. Παπᾶ. Στήν Μονή Δοβρᾶ –κοντά στή Βέροια– εἶχαν οἱ Μακεδόνες ἀγωνιστές (Καρατάσος, Γάτσος κ.ἄ.) τήν μεγαλύτερη στρατιωτική τους ἐπιτυχία. Καί τό σημαντικότερο κατ᾽ ἐμέ: Ὅταν ἡ Ἐπανάσταση εἶχε σβήσει παντοῦ, ὁ Καραϊσκάκης εἶχε σκοτωθεῖ, ὁ στρατός του τήν ἑπομένη τῆς θανῆς του εἶχε καταστραφεῖ στόν Ἀνάλατο (24 Ἀπριλίου 1827) καί ὁ Θεόδ. Κολοκοτρώνης μέ τά δόντια ἀγωνιζόταν στόν Μοριά νά κρατήσει τόν Ἀγώνα, δίνοντας μάχες συνεχεῖς κατά τοῦ Ἰμπραήμ, τότε σ᾽ αὐτές τίς τραγικές στιγμές εἴχαμε ἕναν στρατιωτικό θρίαμβο πού παρορᾶται ἀπό πολλούς ἱστορικούς, ἴσως διότι ὀφείλεται σέ μοναχούς.

Τό Μέγα Σπήλαιο καί οἱ πέριξ αὐτοῦ λόφοι εἶχαν μεταβληθεῖ σέ φρούριο. Ὁ Ἰμπραήμ ἀπό τή Μονή τῆς Σάλμαινας (μετόχι τοῦ Μ. Σπηλαίου) κάλεσε μέ ἐπιστολή τούς μοναχούς νά παραδοθοῦν. Αὐτοί ἀπάντησαν ἀρνητικά. Τούς κτύπησε μέ τό πεζικό καί πυροβολικό του στίς 24 Ἰουνίου 1827. Τήν Μονή καί τούς γύρω χώρους ὑπεράσπιζαν 600 παλληκάρια ὑπό τόν Νικόλα Πετ(ι)μεζᾶ. Μικρή ἐνίσχυση ἔστειλε καί ὁ Κολοκοτρώνης ὑπό τόν Φωτάκο. Στίς δυνάμεις αὐτές προστέθηκαν καί 100 ὁπλοφόροι μοναχοί, πού ἔβγαλαν τό ράσο καί φόρεσαν τήν συνηθισμένη ἑλληνική στολή. Ἡ μάχη κράτησε ὅλη τήν ἡμέρα καί ἦταν πεισματική. Ὁ Ἰμπραήμ ἀπέτυχε καί ντροπιασμένος ὑποχρεώθηκε νά ἀποσυρθεῖ. Τό Μέγα Σπήλαιο ἔμεινε ἀπάτητο. Αὐτό ἔδωσε νέα πνοή στόν Ἀγώνα. Πολλά χωριά ξεπροσκύνησαν καί ὁ Κολοκοτρώνης συνέχισε μέ νέο σθένος τήν ἀγωνιστική του προσπάθεια.

Στή Ἄχαΐα ὑπάρχει ἀκόμη καί μία ἄλλη μονή μέ τεράστια προσφορά. Εἶναι τῆς Παναγίας τῆς Χρυσοποδαρίτισσας. Πού κάνει θαύματα πολλά. Μακάρι νά ἔκανε καί τώρα τό θαῦμα, νά μᾶς δώσει μέ τό χρυσό ποδάρι της μιά γερή …κλοτσιά!