Βιβλιοπαρουσίαση: Τάκη Σαλκιτζόγλου, Ἡ Μικρά Ἀσία στήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, Ἡ συμβολή τῶν Μικρασιατῶν στόν ἐθνικό ἀγῶνα, ΙΜΕ, Ἀθήνα 2010

Πάει καιρός πού, σάν ἀπό χρέος εἴτε
στίς ἀγαπημένες πατρίδες τῆς Μικρασίας, εἴτε στό ἦθος τῶν προγόνων μας καί ἀγωνιστάδων
τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821, εἴτε σάν ἀπό ἀνάγκη νά τιμήσουμε τόν συμπατριώτη μας
Τάκη Σαλκιτζόγλου, ἐκ Σύλλης Ἰκονίου καταγόμενον, δικηγόρο, μέ ἰδιαίτερη ἀγάπη
στά μικρασιατικά θέματα, θελήσαμε νά παρουσιάσουμε τό τελευταῖο βιβλίο του, Ἡ Μικρά Ἀσία στήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, Ἡ
συμβολή τῶν Μικρασιατῶν στόν ἐθνικό ἀγῶνα, ἐκδ. ΙΜΕ, Ἀθήνα 2010.

Ὅμως, θεωροῦμε ὅτι ἐάν τώρα κι ἐμεῖς
σιγήσουμε, «λίθοι κεκράξονται». Καί τοῦτο διότι, ὅπως ἀναφαίνεται μέσα ἀπό τίς
σελίδες τοῦ ἔργου, πρόκειται περί θέματος μείζονος σημασίας, ὄχι μόνο διότι καί
δι’ αὐτοῦ καί γι’ ἄλλη μιά φορά ἀποκρυσταλλώνεται ἡ ἑλληνική, ἡ ἑλληνικότατη ἐθνική
συνείδηση τῶν Μικρασιατῶν, ἀλλά καί διότι ἡ συνείδηση αὐτή γίνεται πράξη καί
μάλιστα πράξη θυσίας «γιά τοῦ Χριστοῦ τήν πίστη τήν ἁγία καί τῆς πατρίδος τήν ἐλευθερία».

Πολύς ὁ λόγος τελευταίως περί ἔθνους,
ἐθνικῆς συνείδησης καί ἐθνικῶν ταυτοτήτων. Ἕνας παράγοντας, θά λέγαμε ἀπό τούς
πιό ἀσφαλεῖς, ἀπό τούς πιό σαφεῖς γιά τόν προσδιορισμό τῆς ἐθνικῆς ταυτότητας τῶν
Μικρασιατῶν εἶναι βεβαίως τό πῶς τούς θεωροῦσαν οἱ ὀθωμανικές ἀρχές καί οἱ
συντοπῖτες τους ὀθωμανοί. Καί εἶναι  πασίγνωστο
ὅτι οἱ Μικρασιᾶτες εἶναι τό «Ρούμ μιλλεσί», τό γένος τῶν Ρωμιῶν, τό ὑπό τήν ἡγεσία
τοῦ ἑκάστοτε Ρωμιοῦ Πατριάρχη εὑρισκόμενο καί τά ρωμέϊκα ὁμιλοῦν. Εἶναι αὐτό τό
ἴδιο τό γένος πού ἵδρυσε ἐν μέσῃ τουρκοκρατίᾳ τίς μεγάλες σχολές τῶν Κυδωνιῶν
(σ. 52 τοῦ βιβλίου), τῆς Σμύρνης, τῆς Καισάρειας (σ. 127), τῆς Τραπεζούντος,
τήν ἴδια στιγμή ὅπου στήν ὕπαιθρο, στά νησιά, στά ὄρη, στά σπήλαια λειτούργησε
τά κρυφά καί τά φανερά σχολειά του, ―ἀναλόγως τῶν διαθέσεων τῶν κατά καιρούς
καί κατά τόπους ὀθωμανικῶν ἀρχῶν. Εἶναι αὐτό τό ἴδιο τό γένος γιά τό ὁποῖο ὁ Τοῦρκος
βεζύρης Χαλέτ ἐφέντης ἀπεφάνθη: “Στούς Ἕλληνες ἀπαγορεύσαμε νά κτίζουν
ναούς, ἐνῶ ἔπρεπε νά τούς ἀπαγορεύσουμε νά κτίζουν σχολεῖα” (σ. 55, 25 καί
ὑποσ. 8). Αὐτό τό ἴδιο τό γένος τῶν Ρωμιῶν, τῶν Ἑλλήνων γιά τά νεώτερα χρόνια,
τῶν Γραικῶν γιά τούς φραγκοσπουδαγμένους, εἶναι πού κέντησε στή Σμύρνη τό
λάβαρο τῆς Ἁγίας Λαύρας “ἀπό τή Σμυρναία κόρη τήν ἀρχικεντήστρα Χρύσω, ἡ ὁποία
τελειώνοντάς το ἄφησε καί τήν τελευταία της πνοή” (σ. 21 καί ὑποσ. 2) καί
τό ἀπέστειλε στήν Μονή τῆς Ἁγίας Λαύρας στήν Πελοπόννησο. “Ἀλλά καί ὁ Ἐπιτάφιος
τῆς ἴδιας Μονῆς εἶχε κεντηθεῖ στή Σμύρνη τό ἔτος 1754, ἀπό μία Ἑλληνίδα, τήν
Κασσιανή” (ὅπ. π.).

Μέ πολλή συνέπεια λοιπόν καθώς
καί μέ σεβασμό στίς ἱστορικές μνῆμες καί ἐνάντια στό ἀποδομητικό τῆς Ἱστορίας
ρεῦμα ὁρισμένων σημερινῶν ἱστορικῶν, ὁ συγγραφέας ἀνατρέχει στίς πηγές (Μητρῶο Ἀγωνιστῶν
τοῦ 1821, Γενικά Ἀρχεῖα τοῦ Κράτους, Ἀρχεῖο, Ἱστορικῆς καί Ἐθνολογικῆς Ἑταιρείας,
Ἀρχεῖο Κέντρου Μικρασιατικῶν Σπουδῶν καί ἀλλοῦ), στά πλέον καταξιωμένα ἔργα ἀναφορᾶς
(Κασομούλης, Σπηλιάδης, Φιλήμων, Τρικούπης, Παπαρρηγόπουλος, Κόκκινος,
Βακαλόπουλος), καί  ταυτόχρονα στίς πηγές
καί στή βιβλιογραφία τοῦ μικρασιατικοῦ χώρου (Σαλτέλης, Πίσσας, Μέγγους,
Λεβίδης, Κοντογιάννης, Κανδηλάπτις-Κάνις, Ἀναγνωστοπούλου). Ἄξια ἀναφορᾶς εἶναι
καί ἡ χρήση τῆς ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας (Clogg, Pouqueville, Raffenel, Raybaud).

Ἡ κήρυξη τῆς Ἐπανάστασης ἀπό τόν Ἀλέξανδρο
Ὑψηλάντη (Φεβρουάριος 1821), ὁ ἀναβρασμός στήν Πελοπόννησο καί οἱ ἀποκαλύψεις τῶν
στόχων τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας, ἑνός ἀπό τούς ὁποίους ἦταν καί “ἡ πυρπόληση ὅλου
τοῦ ναυλοχοῦντος στό Βόσπορο ὀθωμανικοῦ στόλου ἀπό τά ἑλληνικά πληρώματά
του” (σ. 61), ἀποτέλεσαν γιά τήν Πύλη τήν ἀφορμή γιά ἀντίποινα κατά τῶν
Μικρασιατῶν. “Οὐσιαστικά ἐπρόκειτο περί ἕτοιμου νά ξεσπάσει θρησκευτικοῦ
πολέμου (τζιχάντ), ἀφοῦ ἀπό τά μέσα κιόλας τοῦ Μαρτίου τοῦ 1821 εἶχε ἀποφασιστεῖ
ἡ ἐξολόθρευση τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ. Ἡ ἀπόφαση ὅμως αὐτή θά ἔπρεπε σύμφωνα μέ
τή μουσουλμανική σαρία τοῦ Κορανιοῦ, νά ἐγκριθεῖ προηγουμένως ἀπό τόν ἀνώτατο
θρησκευτικό ἀρχηγό, τό σεϊχουλισλάμη Χατζῆ Χαλήλ ἐφέντη. Ὅταν αὐτός ἀρνήθηκε νά
ἐπικυρώσει τή σφαγή ἀθώων ἀνθρώπων, καθαιρέθηκε καί ἀντικαταστάθηκε ἀπό τό Φεΐζ
ἰμάμη” (σ. 61). Ἀπό ἐκεῖ καί ὕστερα ξεκινᾶ ἄλλη μιά μαρτυρική σελίδα τῆς Ἱστορίας
τοῦ Μικρασιατικοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἡ ὁποία, γιά πολλούς λόγους, πού δέν εἶναι τοῦ
παρόντος[*], ἐλάχιστα
σήμερα μᾶς εἶναι γνωστή.

Πέρα ἀπό τά γεγονότα τῆς
Κωνσταντινούπολης (ἀπαγχονισμός τοῦ Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ καί ταυτόχρονη
φυλάκιση καί μαρτυρικό τέλος πολλῶν Ἱεραρχῶν, προκρίτων, Φαναριωτῶν, ἀλλά καί ἁπλοῦ
λαοῦ), γεγονότα πού δέν ἀποτελοῦν μέρος τῆς παρούσης ἔρευνας, ξεκινᾶ μακρύς
κατάλογος τῶν ἀντιποίνων τοῦ ὀθωμανικοῦ ὄχλου καί τῶν ἀρχῶν σέ Κυδωνίες,
Σμύρνη, Νέα Ἔφεσσο (Κουσάντασι), Σώκια, Δωμάτια, ἀλλά καί Καισάρεια, Φάρασα,
Πέργαμο. “Ὁ Pouqueville
ἀναφέρει
ὅτι γιά νά γλιτώσουν ἀπό τίς σφαγές καί τούς διωγμούς πολλές ἑλληνικές οἰκογένειες
τῆς Ἄγκυρας, τῆς Προύσας, τῆς Περγάμου, τῆς Ἀττάλειας καί ἄλλων πόλεων ἔφθασαν
κυνηγημένες στά μικρασιατικά παράλια καί 
μέ μικρά πλοιάρια κατέφευγαν στά Ψαρά” (σ. 142 καί ὑποσ. 35).

Πολλοί λοιπόν ἀπό τούς
διασωθέντες Μικρασιᾶτες κατέφυγαν στήν Ἐπαναστατημένη Ἑλλάδα, όπου καί ἔλαβαν
μέρος σέ πολλές μάχες καί ναυμαχίες. Σπουδαῖο γεγονός γιά τήν ἱστορία τοῦ Ἀγῶνα
ἀλλά καί αὐτή τῶν Μικρασιατῶν ἦταν ἡ συγκρότηση τῆς Ἰωνικῆς Φάλαγγας (σ.
156-157) ἀπό Κυδωνιεῖες, Σμυρναίους, νησιῶτες τοῦ ἀνατολικοῦ Αἰγαίου, Κυπρίους
καί ἄλλους Μικρασιᾶτες. Ἡ Φάλαγγα τῶν Ἰώνων, ὅπως ἄλλως ὀνομάστηκε τό ἀνεξάρτητο
αὐτό στρατιωτικό σῶμα, ὑπό τόν Σμυρναῖο ἀρχηγό της Ἰωάννη Καρόγλου, ἀριθμοῦσε
τριακόσιους μέ τετρακόσιους καί πλέον στρατιῶτες καί συγκροτήθηκε τό καλοκαίρι
τοῦ 1826. Ἡ Φάλαγγα ἔθεσε ἑαυτήν “ὑπό τάς ὁδηγίας τοῦ στρατηγοῦ Νικήτα
Σταματελόπουλου” (Νικηταρᾶ) λόγῳ τῆς μεγάλης ἐκτίμησης πού ἔτρεφαν οἱ
Μικρασιᾶτες πρός τό πρόσωπο τοῦ ἐξαίρετου αὐτοῦ Ἀγωνιστῆ (σ. 158). Ἀναφέρονται
οἱ μάχες στίς ὁποῖες ἡ Ἰωνική Φάλαγγα συμμετεῖχε, τά κατορθώματα, οἱ ἀγῶνες καί
οἱ ἀγωνίες τῶν στρατιωτῶν της γιά τήν ἐπιβίωσή τους.

Στό κεφάλαιο πού ἀναγράφεται
“Αὐτόχθονες καί Ἑτερόχθονες” (δάνειος τίτλος ἀπό τό ἔργο τοῦ Ν.
Πανταζόπουλου) παραθέτονται ἀποσπάσματα ἀπό τό Ἀρχεῖο Ὕδρας γιά τήν κατάσταση τῶν
Μικρασιατῶν προσφύγων πού κατέφυγαν στό νησί γιά γλιτώσουν ἀπό τά ἀντίποινα τῶν
Τούρκων κατά τῶν ἀμάχων. Περιγράφεται ἡ ὑποδοχή πού τούς ἔγινε σέ διάφορα μέρη
(ἄλλοτε φιλάνθρωπη, ἄλλοτε ὅμως ἀπάνθρωπη ―ἀναφέρονται ἀκόμη καί φόνοι―) ἀπό
τούς αὐτόχθονες συνέλληνες (σ. 190 κ.ἑ.). Μεγάλος ἦταν ὁ ἀγώνας πού κατέβαλαν οἱ
Μικρασιᾶτες πρόσφυγες γιά τά πολιτικά τους δικαιώματα μέ δεδομένη τήν περίεργη
διάκριση σέ “ὁμογενεῖς” καί “ξένους” ἤ “γηγενεῖς”
καί “ἐπήλυδες”. “… τά ἄρθρα ιη’ καί ιθ’ τοῦ Συντάγματος τῆς Ἐπιδαύρου
καθόριζαν ὅτι μόνο οἱ ἐλεύθερες ἐπαρχίες εἶχαν δικαίωμα νά ἐκλέγουν παραστᾶτες
γιά τό Βουλευτικό Σῶμα. Οἱ συντᾶκτες τῶν διατάξεων αὐτῶν εἶχαν τήν ἀντίληψη ὅτι
οἱ ἑτερόχθονες Ἕλληνες ἦταν ἄτομα ἄγνωστα στόν γηγενῆ πληθυσμό … ἀφοῦ δέν διέθεταν
στήν ἐπαναστατημένη ἐπικράτεια ‘οὔτε ἕνα
δέντρο γιά νά κρεμαστοῦν‘ σέ περίπτωση πού κατέρρε ἡ Ἐπανάσταση”(!)
(σ. 196 καί ὑποσ. 28). Οἱ Μικρασιᾶτες πρόσφυγες συνάντησαν μία συστηματική
τακτική διακρίσεων, θά λέγαμε σήμερα, ἀπό τούς αὐτόχθονες. “Ἄν δέν εἶναι αὐτόχθονες, καθόριζε ὁ
νόμος αὐτός, ἔπρεπε νά εἶναι κάτοικοι πρό
πέντε ἐτῶν εἰς τήν ἐπαρχίαν, ἔχοντες ἐν αὐτῇ ἀκίνητα κτήματα” (σ.
197-202 καί ὑποσ.).

Τέλος, ἕνας ἀκόμη πολύ σημαντικός
λόγος πού καθιστᾶ τήν ἔρευνα τοῦ κ. Σαλκιτζόγλου ἰδιαίτερα ἀξιόλογη εἶναι ὅτι
στό τέλος τοῦ βιβλίου παρατίθεται Παράρτημα (σ. 221 κ.ἑ.) μέ ἀλφαβητικό ὀνομαστικό
κατάλογο τῶν Μικρασιατῶν Ἀγωνιστῶν τοῦ 1821 μέ βάση τήν ἰδιαίτερη πατρίδα τοῦ
καθενός. Πρόκειται γιά ἕνα εἶδος μνημοσύνου πού γίνεται γι᾽ αὐτούς τούς ξεχασμένους
ἥρωες τούς ὁποίους ἐπιτέλους ἡ ἱστορική ἐπιστήμη ἀνασύρει ἀπό τήν ἀφάνεια τῆς
λήθης.

Κλείνουμε τήν βιβλιοπαρουσίαση αὐτή,
εὐχόμενοι πραγματικά νά ἀκολουθήσουν καί ἄλλες ἔρευνες σχετικές μέ τό θέμα αὐτό,
ὅπως γιά παράδειγμα σχετικά μέ τούς Μικρασιᾶτες Φιλικούς, κάτι πού καί ὁ ἴδιος ὁ
συγγραφέας θέτει μέσα ἀπό τίς σελίδες αὐτοῦ τοῦ βιβλίου.

 

 

Γεωργία
Χριστοδούλου-Τερζῆ

              
Μάρτιος 2011

.