Πῶς ἀλλάζει ὁ καπιταλισμός ἐν μέσω πολέμου.

Γράφει ὁ Μανώλης Κοττάκης – Διευθυντής τῆς ἐφημερίδος «ΕΣΤΙΑ».

Τό δικαίωμα τῆς ἰδιοκτησίας, ἡ τραπεζική πίστις καί ἡ ἐλεύθερη κίνησις κεφαλαίων

ΤΟ 2022 μᾶς ἐπιφυλάσσει ὡς φαίνεται ἐνδιαφέρουσες ἰδεολογικές ἐκπλήξεις. Τό 1989 ἦταν ἡ χρονιά πού ἀποτέλεσε τό θρίαμβο τοῦ φιλελευθερισμοῦ, τῆς ἐλεύθερης οἰκονομίας τῆς ἀγορᾶς, τῆς ἐπικράτησης τῶν ἀξιῶν τῆς Δύσης ἔναντι τοῦ ὑπαρκτοῦ σοσιαλισμοῦ καί τοῦ κομμουνισμοῦ. Δέν ἦταν τό τέλος τῆς ἱστορίας βεβαίως, ὅπως γνωμοδότησε ὁ προφήτης Φουκουγιάμα, ἀλλά ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ὁ καπιταλισμός ὡς οἰκονομικό σύστημα ἐπικράτησε –μέ ἐξαίρεση τήν Κούβα καί τήν Βενεζουέλα παγκοσμίως. Καί στήν ἀνατολική Εὐρώπη, στίς χῶρες τοῦ τέως ἀνατολικοῦ μπλόκ μεταξύ τῶν ὁποίων ἡ Ρωσσία, ἡ Οὐκρανία, ἡ Πολωνία –ὁ Πρωθυπουργός τῆς ὁποίας μέσα στήν κρίση δέν θεωρεῖται πλέον πολιορκητικός κριός γιά τό εὐρωπαϊκό κράτος δικαίου– ἡ Οὑγγαρία, ἡ Τσεχοσλοβακία καί οἱ ὑπόλοιπες βαλτικές δημοκρατίες. Τό ἴδιο συνέβη καί στήν κομμουνιστική Κίνα, τήν ὁποία κάποτε ὁ Πρόεδρος Μπούς ὁ νεώτερος χαρακτήρισε μέ θαυμασμό πειθαρχημένη δημοκρατία ἐξ αἰτίας τῆς ἐπιτυχίας μέ τήν ὁποία ἐνσωμάτωσε τόν καπιταλισμό στίς παλαιές κομμουνιστικές δομές της.

Τό ἑπόμενο βῆμα τό ὁποῖο ἐπιβοηθήθηκε ἀπό τήν τεχνολογική ἔκρηξη τοῦ διαδικτύου ἦταν ἡ καθολική ἐπικράτηση τοῦ φιλελευθερισμοῦ σέ ὅλον τόν κόσμο. Αὐτό πού σφραγίστηκε ἀπό τό web banking καί ἀπεκλήθη παγκοσμιοποίηση 30 χρόνια μετά ὅμως, καί ἀφοῦ ὁ δημοκρατικός καπιταλισμός κυριάρχησε χωρίς ἀντίπαλο σέ ὁλόκληρο τόν πλανήτη, ἄρχισε στή Δύση, πρίν κἄν φτάσουμε στόν πόλεμο Ρωσσίας – Οὐκρανίας, ἡ ἀντίστροφη μέτρηση γιά τήν ἀναίρεση βασικῶν ἀρχῶν τοῦ κυρίαρχου οἰκονομικοῦ συστήματος τοῦ πλανήτη μας.

Ἡ ἀρχή ἔγινε μέ τήν οἰκονομική κρίση πού πυροδοτήθηκε τό 2008 στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες καί μεταφέρθηκε στήν Εὐρώπη σχεδόν ἀμέσως. Οἱ Ἕλληνες εἴχαμε τό πικρό προνόμιο νά γνωρίσουμε αὐτή τήν κρίση, καί ἀπό τήν καλή καί ἀπό τήν ἀνάποδη. Κατά τή διάρκεια αὐτῆς ἀμφισβητήθηκαν γιά πρώτη φορά ἐμπράκτως βασικές ἀρχές τοῦ δημοκρατικοῦ καπιταλισμοῦ ὅπως ἡ προστασία τῆς ἰδιοκτησίας, ἡ τραπεζική πίστη καί ἐμπιστοσύνη, ἡ ἐλεύθερη διακίνηση κεφαλαίων. Οἱ Ἕλληνες ἀκόμη καί σήμερα 12 χρόνια μετά τήν ὑπαγωγή τῆς Ἑλλάδας στό διεθνές νομισματικό ταμεῖο πληρώνουμε φορολογία γιά τίς ἰδιοκτησίες μας. Ἄν ὁ περίφημος ΕΝΦΙΑ δέν καταργηθεῖ καί καταστεῖ μόνιμος, τότε δέν ἀπέχει ἀπό τήν πραγματικότητα ἡ ἐκτίμηση, ὅτι μετά ἀπό 10 χρόνια θά ἔχουμε πληρώσει γιά δεύτερη φορά τίς ἰδιοκτησίες μας στήν τιμή πού τίς ἀγοράσαμε. Ἔμπνευση καθαρά κομμουνιστικοῦ χαρακτῆρα. Ἀλλά καί ἡ τραπεζική πίστη δοκιμάστηκε. Στήν Ἑλλάδα ἔχασαν τά χρήματά τους οἱ ὁμολογιοῦχοι, οἱ δανειστές τοῦ κράτους μέ ἔντοκα γραμμάτια σέ ἀνύποπτες στιγμές μέ τό περίφημο PSI πού συμφώνησαν Μέρκελ – Σαρκοζύ στό Ντοβίλλ πρός ὄφελος τῶν τραπεζῶν τους. Στήν Κύπρο οἱ καταθέτες τῶν τραπεζῶν εἶδαν τίς οἰκονομίες τους νά κουρεύονται. Στήν κρίση τοῦ 2015 γνωρίσαμε τό μοναδικό συναίσθημα τῆς ἀναστολῆς μίας ἐκ τῶν βασικῶν ἐλευθεριῶν πυλώνων τοῦ κοινοτικοῦ δικαίου: τῆς ἐλεύθερης διακίνησης κεφαλαίων πού ἐπλήγη ἀπό τά capital controls.

Ὅλα αὐτά ἀπεδείχθη ὅτι ἦταν πρόδρομα φαινόμενα. Προεόρτια. Στίς πρόσφατες κινητοποιήσεις τῶν ἰδιοκτητῶν φορτηγῶν στόν Καναδᾶ ἀνέβηκε ἡ κλίμακα: ὅλοι ὅσοι συμπαραστάθηκαν στούς διαμαρτυρόμενους διαδηλωτές καί παρέστησαν στήν συγκέντρωσή τους ἀντίκρισαν τό κράτος τοῦ πρωθυπουργοῦ Τριντώ, ὁ ὁποῖος ἀπό τήν κρυψώνα πού ἐπέλεξε γιά νά γλυτώσει τήν ὀργή τῶν πολιτῶν, ἀποφάσισε ἕνα πρωτοφανές γιά καπιταλιστικό σύστημα μέτρο: τήν δέσμευση τῶν τραπεζικῶν τους λογαριασμῶν λόγῳ τῆς συμμετοχῆς τους σέ διαδηλώσεις! Γιά νά συμβεῖ βεβαίως αὐτό προηγήθηκε τό ἠλεκτρονικό φακέλωμά τους καί ἡ ταυτοποίησή τους.

Ὅταν ὅλα αὐτά –σίγουρα μᾶς διαφεύγουν καί κάποια ἄλλα– συνέβησαν στίς μητροπόλεις τοῦ δημοκρατικοῦ καπιταλισμοῦ πρίν ξεσπάσει ὁ πόλεμος καί πρίν εἰσβάλει ὁ Πούτιν στήν Ρωσσία, δέν θά πρέπει νά μᾶς προξενεῖ ἐντύπωση τό γεγονός ὅτι σήμερα ἡ ἀμερικανική κυβέρνηση συνιστᾶ Task Force προκειμένου νά ἐντοπίσει, νά παγώσει, νά δεσμεύσει καί νά κατασχέσει τήν κινητή καί τήν ἀκίνητη περιουσία τῶν Ρώσσων ὀλιγαρχῶν σέ ὁλόκληρη τήν Δύση. Προφανῶς καί οἱ ἐπιχειρηματίες αὐτοί δέν εἶναι ἄγγελοι. Καί προφανῶς καί ἐνοχλεῖ τό πλασάρισμά τους στούς πιό πλούσιους ἀνθρώπους τοῦ κόσμου. Ἀλλά αὐτός εἶναι ὁ καπιταλισμός. Καί γιά ὅλα τά προηγούμενα χρόνια πού οἱ συγκεκριμένοι ὀλιγάρχες ἐπένδυαν τά χρήματά τους σέ ἑταιρεῖες εἰσηγμένες στό Χρηματιστήριο τῆς Νέας Ὑόρκης, σέ funds, σέ ποδοσφαιρικές ὁμάδες, σέ ἀκίνητα, σέ πολυτελῆ σκάφη, ὁ καπιταλισμός δέν εἶχε πρόβλημα γιά τίς σχέσεις πού εἶχαν μέ τόν Πρόεδρο Πούτιν καί τίς ὁποῖες ὅλοι γνώριζαν.

Ἡ δέσμευση λοιπόν τῶν περιουσιακῶν τους στοιχείων ἀπό τήν κυβέρνηση τῶν Ἡνωμένων Πολιτειών –πού τά προηγούμενα χρόνια ἦρθαν σέ ἀνοιχτή ρήξη μέ τήν Εὐρώπη καί τόν τραπεζικό της σύστημα γιά νά προσελκύσουν πολυεθνικά κεφάλαια στούς φορολογικούς παραδείσους τοῦ Ντελαγουέρ– δέν ἔχει μόνο τήν ἔννοια τῆς κύρωσης καί τῆς πολιτικῆς τιμωρίας ἐπειδή ὁ ἡγέτης τῆς χώρας τους προκάλεσε μία παράνομη εἰσβολή. Στήν πραγματικότητα, στό μέτρο πού ἀποδεικνύεται ὅτι οἱ ὀλιγάρχες δέν ἔχουν εὐθεῖα καί ἀποδεδειγμένη σχέση μέ τήν ρωσσική κρατική ὀντότητα, ἀποτελεῖ μία πράξη ἀντίφασης καί ἀναίρεσης τοῦ καπιταλισμοῦ. Ἕως τώρα γνωρίζαμε ὅτι τό παγκόσμιο αὐτό οἰκονομικό σύστημα ἔχει ἕνα βασικό κανόνα: τό κεφάλαιο δέν ἔχει πατρίδα. Γιά πρώτη φορά εἰσάγεται ἡ ἔννοια τῆς ἐθνικότητας στήν καπιταλιστική ἰδιοκτησία. Τῆς ἐπιθυμητῆς ἐθνικότητας ἀλλά καί τῆς ἀνεπιθύμητης. Ὅποιος παρακολουθεῖ καλόπιστα τίς ἐξελίξεις εἰδικά ἄν εἶναι δυτικός μεγιστάνας, ὀπαδός τοῦ Τράμπ, δικαίως μπορεῖ νά διερωτηθεῖ: Κι ἄν αὔριο πέρα ἀπό τό κριτήριο τῆς ἐθνικότητας εἰσαχθεῖ γιά τήν ἐπιβολή κυρώσεων καί τό κριτήριο τῆς ἰδεολογίας –ἄν τυχόν σέ βαφτίσουν ἀκροδεξιό ἀναθεωρητή γιά νά σοῦ δεσμεύσουν τήν περιουσία– τότε δέν δημιουργεῖται ἕνα ἐπικίνδυνο προηγούμενο πού στήν πραγματικότητα ἀποτελεῖ βόμβα στά θεμέλια τῆς ἰδεολογίας τοῦ καπιταλισμοῦ; Ἄν τό κριτήριο γιά τίς οἰκονομικές κυρώσεις κυβερνήσεων εἶναι ἡ ἐθνικότητα σήμερα, ἡ ἰδεολογία αὔριο, ἡ συμμετοχή σέ ἀντικυβερνητικές διαδηλώσεις μεθαύριο, τότε γιατί δώσαμε μάχη νά ἐπικρατήσει ὁ καπιταλισμός τό 1989; Γιά νά ἀρχίσει νά ἀναιρεῖται ἀπό τόν ἴδιο του τόν ἑαυτό 33 ὁλόκληρα χρόνια μετά τή νίκη του καί γιά ἄλλους νά εἶναι καπιταλισμός, ἀλλά γιά ἄλλους νά εἶναι σοσιαλισμός καί κομμουνισμός; Μέ διάθεση αἱρετική σέ ἕνα θέμα πού εἶναι ἐπίμαχο εἰσάγουμε τόν προβληματισμό μας. Πᾶσα συμβολή στόν διάλογο, μέ χαρά δεκτή.

“ΕΣΤΙΑ”, Πα. 4 Μαρτίου 2022, φ. 42.201, σελ. 1, 3 (ἀναδημ. στήν ἡλεκτρονική ἔκδοση 5/3/2022).