Από την εξέγερση του Ίλιντεν (1903) στη διαμάχη Σόφιας-Σκοπίων.

Γράφει ο Κωνσταντίνος Χολέβας – Πολιτικός Επιστήμων.

Η ένταξη του κράτους των Σκοπίων στην Ευρ. Ένωση περνά από την άρση του βουλγαρικού βέτο. Στις 24 Ιουνίου η Βουλή της Βουλγαρίας αποφάσισε να άρει το βέτο θέτοντας αυστηρούς όρους σε θέματα ιστορίας, γλώσσας και ταυτότητας. Στις 16 Ιουλίου η Βουλή των Σκοπίων ενέκρινε αρχικά την αποδοχή των βουλγαρικών όρων. Οι Σοσιαλδημοκράτες του Πρωθυπουργού Ντίμιταρ Κοβάτσεφσκι και τα αλβανικά κόμματα τάχθηκαν  υπέρ της αποδοχής των όρων με βάση μία γαλλική πρόταση, η οποία εμφανίζει πιο μετριοπαθή τα βουλγαρικά αιτήματα. Η δεξιά αντιπολίτευση, δηλαδή το κόμμα ΒΜΡΟ του Χρίστιαν Μίτσκοσκι,  αντιτάχθηκε και οργάνωσε συνεχείς διαδηλώσεις στους δρόμους. Τώρα αρχίζουν τα δύσκολα. Στα Σκόπια πρέπει να συγκεντρώσουν πλειοψηφία 2/3 στη Βουλή για να εντάξουν στο κείμενο του Συντάγματος τη βουλγαρική μειονότητα ως συστατική και ιδρυτική εθνότητα του κράτους. Αυτό φαίνεται αδύνατο, διότι απαιτεί τη σύμπραξη της αντιπολίτευσης.

Η εξέγερση του Ίλιντεν της 20ής Ιουλίου 1903 είναι μία επέτειος που μπορεί να εξηγήσει τις ρίζες της διαμάχης Σόφιας και Σκοπίων.

1. Τι εννοούμε ως εξέγερση του Ίλιντεν; Στις 20 Ιουλίου 1903, ενώ η Μακεδονία βρισκόταν υπό οθωμανικό  ζυγό, η Βουλγαρική εθνικιστική οργάνωση ΒΜΡΟ (στα ελληνικά ΕΜΕΟ= Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση) και η Βουλγαρική Σχισματική εκκλησιαστική Εξαρχία υποκίνησαν μία ένοπλη εξέγερση Χριστιανικών πληθυσμών. Το φανερό σύνθημα ήταν «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες», αλλά το υποκρυπτόμενο αίτημα ήταν «Η Μακεδονία στους Βουλγάρους». Οι Κομιταζήδες, δηλαδή ένοπλες ομάδες της ΒΜΡΟ, έσπασαν τηλεγραφικούς στύλους, ξήλωσαν σιδηροδρομικές γραμμές και επιτέθηκαν στη τουρκική φρουρά του Κρουσόβου. Για λίγες ημέρες η κωμόπολη του Κρουσόβου, με πληθυσμό τότε 10.000 Ελλήνων Βλαχοφώνων και 400 Βουλγάρων, διοικήθηκε από μία αυτοσχέδια κυβέρνηση. Οι Τούρκοι στρατιώτες, τακτικοί και άτακτοι, επέβαλαν σκληρά αντίποινα σε τρεις κωμοπόλεις με ελληνικό  πληθυσμό, Το Κρούσοβο, την Κλεισούρα και το Νυμφαίο Φλωρίνης, τις οποίες έκαψαν.

2. Τι σημαίνει Ίλιντεν; Στα βουλγαρικά σημαίνει «ημέρα του Ηλία», δηλαδή εορτή του Προφήτη Ηλία. Όντως η 20ή Ιουλίου για όλους τους Ορθοδόξους είναι η ημέρα εορτασμού του Προφήτη Ηλία.

3. Τι αποτελέσματα είχε; Η Αθήνα αφυπνίσθηκε βλέποντας την καταστροφή βλαχοφώνων ελληνικών κωμοπόλεων και την επικίνδυνη δράση της βουλγαρικής Εξαρχίας και της ΒΜΡΟ. Άρχισε η συστηματική αποστολή αξιωματικών, δασκάλων και άλλων ενισχύσεων προς τον αγωνιζόμενο Ελληνισμό της υπόδουλης Μακεδονίας. Ο κίνδυνος ήταν η Μακεδονία να φύγει μεν από τον ζυγό των Οθωμανών, αλλά να καταστεί επαρχία της «Μεγάλης Βουλγαρίας».

4. Μετείχαν και ελληνικής συνειδήσεως πληθυσμοί; Ναι, άλλοι από πίεση και φόβο, άλλοι πιστεύοντας αγνά ότι ήταν μία αντιτουρκική εξέγερση. Ο Άγγλος Πρόξενος στο Μοναστήρι, πρωτεύουσα τότε μιας Οθωμανικής Περιφέρειας και νυν Μπίτολα των Σκοπίων, ο Τζέημς Μακ Γκρέγκορ, καταγράφει σε εκθέσεις του ότι οι Έλληνες που συμμετείχαν, είτε μιλούσαν μόνον ελληνικά είτε μιλούσαν και άλλες διαλέκτους, διατήρησαν αλώβητη την ελληνική συνείδησή τους (Κων. Βακαλόπουλος, Το Μακεδονικό Ζήτημα, έκδοση εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ, Αθήνα 2018, σελ 196).

5. Υπήρχε κοινωνικό περιεχόμενο στα αιτήματα των Χριστιανών (κυρίως αγροτών) που συμμετείχαν; Μάλλον όχι, δεν υπάρχει κάποια σχετική μαρτυρία.  Η υποκίνηση έγινε από τον βουλγαρικό εθνικισμό για να ελέγξει  τους Έλληνες και άλλες ομάδες. Ο Ίων Δραγούμης, Πρόξενος της Ελλάδος στο Μοναστήρι, καταγράφει την ξεκάθαρη υποκίνηση του Ίλιντεν από το βουλγαρικό κομιτάτο: «Του Προφήτη Ηλία ήταν η μέρα που είχε ορίσει το κομιτάτο για τον σηκωμό. Οι Βουλγάρες δασκάλισσες του Περλεπέ έρραψαν μία σημαία και κέντησαν επάνω με χρυσά γράμματα τα ονόματα ένδεκα πολιτειών της Μακεδονίας που σκόπευαν να τις πάρουν οι Βούλγαροι… Σε χωριά μπήκαν άλλοι και ανάγκασαν τους χωριανούς να τους ακολουθήσουν με τα γυναικόπαιδα…» (Μαρτύρων και Ηρώων Αίμα, έκδοση Βιβλιοπωλείου της Εστίας, Αθήνα 2006, σελ. 108-109).

6. Υπήρχε τότε «μακεδονικό έθνος»; Σαφώς όχι. Όλες οι αναφορές των Ευρωπαίων Προξένων από τη Θεσσαλονίκη και το Μοναστήρι, που περιγράφουν στις κυβερνήσεις τους το Ίλιντεν, μιλούν για Έλληνες, Βουλγάρους και Τούρκους, αλλά πουθενά για Μακεδόνες ως ξεχωριστό έθνος. Οι εκθέσεις έχουν εκδοθεί από το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνος στη Θεσσαλονίκη. Όπως είναι γνωστό το έθνος αυτό κατασκευάσθηκε το 1944 από τον Τίτο στην  μεταπολεμική κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία.

7. Τι ρόλο παίζει το Ίλιντεν στη σημερινή διαμάχη Σόφιας-Σκοπίων; Από τον Αύγουστο του 2017 οι δύο χώρες συμφώνησαν να εορτάζουν από κοινού την εξέγερση στις 2 Αυγούστου (είναι η 20ή Ιουλίου με τη διαφορά παλαιού και νέου Ημερολογίου), αλλά κάθε πλευρά δίνει τη δική της διαφορετική εθνική ερμηνεία.  Στο πρώτο διάγγελμα  (12.6.2018) προς τον λαό του κράτους του ο πανηγυρίζων για την επικείμενη Συμφωνία των Πρεσπών  Ζόραν Ζάεφ (τότε Πρωθυπουργός στα Σκόπια) αναφέρθηκε στους ήρωες του «μακεδονικού έθνους» και μεταξύ αυτών και στον Γκότσε Ντέλτσεφ, ο οποίος σκοτώθηκε από τους Τούρκους ενώ προετοίμαζε την εξέγερση του Ίλιντεν. Όμως οι Βούλγαροι τον τιμούν ως Βούλγαρο. Μάλιστα έδωσαν το όνομά του στην πόλη του Άνω Νευροκοπίου. Ένας από τους όρους που θέτουν οι Βούλγαροι για να άρουν οριστικά το βέτο είναι η αυστηρή τήρηση της Συμφωνίας Φιλίας, Καλής Γειτονίας και Συνεργασίας της 1.8.2017 που υπέγραψαν οι δύο χώρες. Η Συμφωνία προβλέπει τη σύσταση μιας διακρατικής Επιτροπής Επιστημόνων για θέματα Ιστορίας και Εκπαίδευσης. Οι διαφωνίες ήδη είναι πολλές, διότι τα ίδια πρόσωπα η μία πλευρά τα θεωρεί «Μακεδόνες»  και η άλλη τα θεωρεί Βουλγάρους. Είναι χαρακτηριστικό ότι την εξέγερση του 1903 οργάνωσε η βουλγαρική οργάνωση ΒΜΡΟ και σήμερα αυτό ακριβώς το όνομα έχει το κόμμα της αντιπολίτευσης στα Σκόπια.

Η Ελλάδα δεν πρέπει να πάρει θέση υπέρ της μιάς ή της άλλης ιστορικής ερμηνείας. Καθήκον, αλλά και δικαίωμα, της Πολιτείας και της επιστημονικής κοινότητας είναι η παρακολούθηση της διαμάχης ώστε να μην διαστρεβλώνονται ιστορικά γεγονότα, τα οποία έχουν συνδεθεί άρρηκτα με την ιστορία και την ταυτότητα του Ελληνισμού.

Άρθρο στο huffingtonpost.gr 20.7.2022