Του Ιωάννη Κουζίου,
Πολιτισμολόγου,
Istorikoxronologio facebook,
Istorikoxronologio.blogspot.com
Μετά το τέλος των Περσικών πολέμων η Αθήνα έγινε η κυρίαρχη πόλη-κράτος του Ελλαδικού χώρου. Μέσα σε πενήντα χρόνια (479 π.Χ.- 431π.Χ.) κατάφερε να αναπτυχθεί οικονομικά, πνευματικά (ιστοριογραφία, ρητορική, θέατρο) και στρατιωτικά . Η συμπεριφορά της όμως προς τους Έλληνες συμμάχους της, τους οποίους αντιμετώπιζε περισσότερο ως υποτελείς, αλλά και η συνεχόμενη αύξηση της ισχύος της οδήγησαν στον Πελοποννησιακό πόλεμο, που είχε ως αποτέλεσμα την ήττα της και την απώλεια της ηγεμονίας της . Ο Θουκυδίδης στην ιστορία του θα περιγράψει τον Πελοποννησιακό πόλεμο έως το 411π.Χ. για τον οποίο προέβλεψε ότι θα είναι ο μεγαλύτερος και ο σημαντικότερος από τους προηγούμενους .
Σκοπός της ιστορίας του Θουκυδίδη δεν είναι η απλή καταγραφή των γεγονότων αλλά η τεκμηρίωση τους, η ερμηνεία τους και η αναζήτηση της αλήθειας . Για να το πετύχει αυτό ο Θουκυδίδης επηρεασμένος από τον δάσκαλό του ρήτορα Αντιφώντα και γενικότερα από την σοφιστική μέθοδο θα χρησιμοποιήσει στο έργο του την τεχνική των δημηγοριών, ο ρητορικός λόγος άλλωστε ήταν κάτι που χρησιμοποιούνταν από την πολιτική έως το δράμα. Οι δημηγορίες είναι ζεύγη αντίθετων λόγων που εκφωνούν ρήτορες, πολιτικοί και στρατιωτικοί με σκοπό να αποφασίσουν για ένα σημαντικό ζήτημα .
Στις παραμονές του Πελοποννησιακού πολέμου λίγο πριν την μεγάλη απόφαση ο Θουκυδίδης περιγράφει δύο αντίθετες δημηγορίες που εκφωνούνται από τους Κορίνθιους και τους Αθηναίους στο συνέδριο της πελοποννησιακής συμμαχίας στη Σπάρτη. Οι Κορίνθιοι υποστηρίζουν τον πόλεμο εναντίον της επεκτατικής Αθήνας και για αυτό παραπονιούνται στους συμμάχους τους Σπαρτιάτες που αποτελούν την ηγέτιδα δύναμη της Πελοποννησιακής συμμαχίας, να αποφασίσουν τον πόλεμο. Την άποψη αυτή των Κορινθίων υποστηρίζει και ο Σπαρτιάτης έφορος Σθενελαΐδας. Στο αντίθετο βήμα βρίσκεται ο μετριοπαθής λόγος του Βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμου ο οποίος υποστήριξε ότι η Σπάρτη ήταν ανέτοιμη στρατιωτικά και πρότεινε τον διάλογο έτσι ώστε να βρεθούν κάποιες συμβιβαστικές λύσεις .
Οι Κορίνθιοι αρχίζουν την δημηγορία τους με την επισήμανση της δυσπιστίας των Σπαρτιατών προς τους ξένους και της εμμονής τους στις δικές τους απόψεις. Καταλογίζουν στους Σπαρτιάτες καθυστέρηση και αδιαφορία με αποτέλεσμα οι Αθηναίοι να έχουν ήδη υποδουλώσει αρκετές πόλεις (Οι Αθηναίοι είχαν ήδη καταλάβει την Κέρκυρα και πολιορκούσαν την Ποτίδαια που είχε στρατηγική σημασία) και άλλες να προσπαθούν να τις κάνουν συμμάχους τους. Ο Θουκυδίδης κατόπιν αναφέρεται στην ισχυροποίηση της Αθήνας η οποία οχυρώθηκε κτίζοντας οι Αθηναίοι τα Μακρά τείχη. Οι Κορίνθιοι αποδίδουν τα αίτια της ισχυροποίησης της Αθήνας στην αδράνεια και την αναβλητικότητα της Σπάρτης. Οι Σπαρτιάτες θεωρούσαν ότι ήταν αυτοί που είχαν ελευθερώσει την Ελλάδα από την τυραννία των Περσών, όμως οι Κορίνθιοι για να τους υποτιμήσουν ισχυρίστηκαν ότι οι Βάρβαροι ηττήθηκαν από τα δικά τους λάθη και πως ακόμα και οι νίκες τους εναντίον των Αθηναίων οφείλονται σε λάθη της Αθήνας παρά στην βοήθεια των Σπαρτιατών. Οι Κορίνθιοι φυσικά αντιλαμβάνονται ότι με όλες αυτές τις κατηγορίες έχουν προκαλέσει τον θυμό των Σπαρτιατών γιαυτό και υποστηρίζουν ότι αυτά που λένε είναι παράπονα τα οποία απευθύνονται σε φίλους που έχουν κάνει λάθη. Ενώ οι κατηγορίες είναι εναντίον του εχθρού που τους αδίκησε.
Παρ όλα αυτά οι Κορίνθιοι συνεχίζουν την επίπληξη των Σπαρτιατών τους μέμφονται για απραξία και νωθρότητα, ενώ παράλληλα ο λόγος τους γίνεται έπαινος για τους Αθηναίους. Τονίζετε η επινοητικότητα των Αθηναίων, η ταχύτητα στην εκπόνηση σχεδίων, η καινοτομία τους, ενώ αντίθετα οι Σπαρτιάτες αδιαφορούν για την εξέλιξη και είναι φοβικοί προς οτιδήποτε καινούργιο. Εδώ ο Θουκυδίδης περιγράφει τα χαρακτηριστικά των Αθηναίων και των Σπαρτιατών μέσα από τις αντιθέσεις τους.
Οι Κορίνθιοι κατηγορούν στη συνέχεια τους Σπαρτιάτες για αναβλητικότητα, ολιγωρία και έλλειψη διάθεσης να ανακαλύψουν νέους τόπους, σε αντίθεση με τους Αθηναίους που είναι πρόθυμοι να ταξιδέψουν σε νέα μέρη. Κατόπιν τους μέμφονται ότι ενώ έχουν απέναντί τους τέτοιον αντίπαλο αποφασιστικό όπως οι Αθηναίοι αυτοί εξακολουθούν να είναι αδρανείς, αναποφάσιστοι και να αποζητούν της ασφάλεια τους. Αλλά και στο θέμα της προόδου οι Σπαρτιάτες συνεχίζουν να εφαρμόζουν απαρχαιωμένες μεθόδους στην πολιτική και σε άλλους τομείς αρνούμενοι την εξέλιξη όπως οι Αθηναίοι. Στο τέλος τους λόγου τους οι Κορίνθιοι φθάνουν στο σημείο να εκβιάσουν τους Σπαρτιάτες να εισβάλλουν στην Αθήνα γιατί σε διαφορετική περίπτωση θα αναγκαστούν να αναζητήσουν αλλού συμμάχους.
Από τον λόγο των Κορινθίων αντιλαμβανόμαστε ότι η πρόθεση τους είναι να εξοργίσουν τους Σπαρτιάτες ώστε να πεισθούν για πόλεμο. Οι Σπαρτιάτες λαός υπερήφανος και πολεμικός στο άκουσμα τέτοιων κατηγοριών προφανώς θίγονται. Κανείς άνθρωπος πόσο μάλλον οι Σπαρτιάτες δεν θα ανεχόταν τέτοια ταπείνωση που έφθανε στα όρια του εξευτελισμού. Κατηγορίες όπως αδιάφοροι, αναξιόπιστοι, αναβλητικοί, φοβικοί, ανασφαλείς, οπισθοδρομικοί, αποτελούν ύβρη για τον λαό των Σπαρτιατών που σίγουρα προσβάλλονται. Κάποιος θα περίμενε οι Σπαρτιάτες να αντιδράσουν βίαια και απειλητικά εναντίων των Κορινθίων ή ότι εν βρασμώ ψυχής θα αποφάσιζαν τον πόλεμο εναντίον της Αθήνας. Οι Σπαρτιάτες όμως αποφάσισαν με την ψήφο τους πως οι σπονδές είχαν παραβιαστεί και πως έπρεπε να προχωρήσουν στον πόλεμο, όχι τόσο επειδή πείσθηκαν από λόγους των συμμάχων τους, όσο από φόβο για τους Αθηναίους, μήπως μεγαλώσει περισσότερο η ισχύς τους, βλέποντας ότι είχαν ήδη στον έλεγχό τους τα περισσότερα μέρη της Ελλάδας.
Οι Κορίνθιοι είχαν κάθε λόγο να θέλουν τον πόλεμο με την Αθήνα, τα εμπορικά και οικονομικά συμφέροντα της Κορίνθου που αποτελούσε μεγάλο επίνειο της εποχής είχαν θιχτεί από τον αθηναϊκό επεκτατισμό προς τη δυτική Ελλάδα, που απειλούσε ακόμα και να αποκλείσει την Κόρινθο από τις αποικίες της στο Ιόνιο . Ενώ μετά τα γεγονότα στην Κέρκυρα, την Ποτίδαια και το Μεγαρικό ψήφισμα το οποίο έδινε τη δυνατότητα στον αθηναϊκό στόλο να κυριαρχήσει στο Σαρωνικό αποκλείοντας την Κόρινθο, η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο πόλεων οξύνθηκε περισσότερο. Γενικότερα οι Αθηναίοι είχαν προβεί σε μια σειρά ενεργειών όπως οι επιθέσεις εναντίον των συμμάχων των Λακεδαιμονίων, που έδειχναν τις επεκτατικές προθέσεις τους και που αποτελούσαν αφορμές για πόλεμο.
Διαπιστώνουμε από τα ανωτέρω ότι ό λόγος των Κορινθίων ρίχνει φως στα αίτια του πολέμου δεν είναι όμως ο λόγος που οδηγεί τους Σπαρτιάτες στον πόλεμο. Τα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου σύμφωνα με τον Θουκυδίδη είναι η αυξανόμενη ισχύ της Αθήνας και ο φόβος που προκαλούσε στους Σπαρτιάτες η ανισορροπία των δυνάμεων στον Ελλαδικό χώρο. Πράγματι η Αθήνα με την πολιτική που ακολούθησε είχε δώσει πολλές αφορμές για πόλεμο στην Πελοποννησιακή συμμαχία. Η Κόρινθος τα οικονομικά συμφέροντα της οποίας είχαν θιχτεί σε μεγάλο βαθμό από την Αθήνα, πίεζε τους Σπαρτιάτες να κηρύξουν τον πόλεμο και να υπερασπιστούν τους συμμάχους τους. Τελικά την αιτία την έδωσε η ίδια η Αθήνα με την επεκτατική της πολιτική που την έκανε δυνατότερη. Οι Σπαρτιάτες φοβούμενοι ακριβώς αυτή την δύναμη που διαρκώς μεγάλωνε και θα οδηγούσε την Αθήνα στην απόλυτη ηγεμονία αποφάσισε τελικά τον πόλεμο που κράτησε είκοσι επτά ολόκληρα χρόνια, οδήγησε την Αθήνα στην ήττα και είχε καταστρεπτικές συνέπειες για όλο τον ελληνισμό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Θουκυδίδης Ιστορίαι: Ιστοριών Α, μτφρ Α. Βλάχος. http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=73&page=2
Lesky A., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, μτφρ. Α. Τσοπανάκη., εκδ. Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 2015.
Πελεκίδης Χ., «Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος» στο Ιστορία του Ελληνικού έθνους, Κλασσικός Ελληνισμός Α., Εκδοτική Αθηνών., Αθήνα 1972.
Τσακμάκης Α., «Η εποχή του Θουκυδίδη» στο Ε. Αλεξίου κ.α. Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τόμος Α, Αρχαϊκή και Κλασσική Περίοδος., εκδ. Ε.Α.Π. Πάτρα 2008.