Κωνσταντίνος Χολέβας -Πολιτικός Επιστήμων
Από παντού λαμβάνουμε μηνύματα απαισιοδοξίας. Για την Ελλάδα, για την οικονομία μας, για την Ευρώπη, για την ανθρωπότητα. Ειδικά στον μέσο Έλληνα καλλιεργείται από διάφορες πλευρές η αίσθηση ότι τα χειρότερα δεν τα έχουμε δει ακόμη. Η αυτοπεποίθηση του Νεοέλληνα κινδυνεύει να καταρρεύσει τελείως. Και οι λόγοι είναι πολλοί. Ακούμε τους δανειστές μας να μάς απειλούν, βλέπουμε υπαλλήλους διεθνών Οργανισμών να ελέγχουν κάθε τομέα της δημόσιας ζωής σαν να είμαστε το προτεκτοράτο του 1830, παρατηρούμε καταστήματα να κλείνουν, διαβάζουμε απειλές για απολύσεις. Η Ευρώπη στερείται μεγάλων ηγετών και οι υπερεθνικοί οργανισμοί διοικούνται από ανθρωπάκια που δεν μπορούν να τιθασεύσουν τον … ερωτισμό τους.
Παρά ταύτα αισιοδοξώ. Συγκρατημένα, μετρημένα, με έντονο προβληματισμό, ναι. Αλλά αισιοδοξώ. Διότι μελετώ την πρόσφατη ιστορία μας και διδάσκομαι ότι ξεπεράσαμε χειρότερες καταστάσεις. Θυμίζω ότι το 1893 ο Χαρίλαος Τρικούπης φώναξε μέσα στην Βουλή το περίφημο: Δυστυχώς επτωχεύσαμεν! Είχε στείλει προηγουμένως τον Υπουργό Οικονομικών Θεοτόκη στη Μ. Βρετανία για να ζητήσει δάνειο και οι Βρετανοί απαίτησαν να ελέγχουν πλήρως την εξωτερική μας πολιτική ως προϋπόθεση κάθε οικονομικής βοήθειας. Ο υπερήφανος Τρικούπης δεν έκανε υπόγειες διαβουλεύσεις, όπως κάποιοι σύγχρονοι πολιτικοί μας έκαναν με τον Στρως Καν. Ούτε αμφιταλαντεύθηκε. Δεν θέλησε να απεμπολήσει το Μακεδονικό, το Κρητικό και τα άλλα εθνικά ζητήματα στο όνομα της οικονομικής κρίσης. Ενώ στην εποχή μας κάποιοι άλλοι δηλώνουν στο εξωτερικό ότι δεν βλάπτει να χάσουμε μερικά τετραγωνικά εθνικού εδάφους αρκεί αν περνάμε καλά και να έχουμε ειρήνη με τους γείτονες. Ο Χ. Τρικούπης προτίμησε να μην παραχωρήσει την εθνική μας αξιοπρέπεια κα να πει την αλήθεια στον ελληνικό λαό. Θα μπορούσε να πει «λεφτά υπάρχουν», αλλά δεν το έκανε. Έμεινε στην ιστορία με θετικό πρόσημο διότι είπε ειλικρινέστατα ότι «λεφτά δεν υπάρχουν».
Μετά από τέσσερα χρόνια ακολούθησε ο εν μέρει ατυχής πόλεμος του 1897. Στο μεν στρατιωτικό πεδίο πράγματι υποχωρήσαμε έναντι των Τούρκων πλην του Σμολένσκη στο Βελεστίνο. Όμως στο διπλωματικό πεδίο κερδίσαμε την διεθνή αναγνώριση της Αυτονομίας της Κρήτης, που ήταν το πρώτο βήμα για την Ένωση. Το επόμενο έτος επεβλήθη στην Ελλάδα ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, ο ΔΟΕ, που τηρουμένων των αναλογιών ήταν η τρόϊκα της εποχής. Άγγλοι, Γάλλοι, Αυστριακοί, Γερμανοί, Ιταλοί και Ρώσοι εγκαταστάθηκαν σε όλα τα κρατικά μονοπώλια, όπως τα σπίρτα, το αλάτι κ.α και έπαιρναν κατ’ ευθείαν από την πηγή τα χρήματα για τους ξένους δανειστές μας. Παρ’ όλα αυτά τα προβλήματα και την απογοήτευση από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, η μικρή πτωχευμένη και καθημαγμένη Ελλάδα κατόρθωσε το 1903-1908 να συντηρήσει έξω από τα τότε σύνορά της έναν διμέτωπο Μακεδονικό Αγώνα εναντίον Τούρκων και Βουλγάρων και το κυριώτερο: Κατόρθωσε να διαφυλάξει την ελληνικότητα της Μακεδονίας.
Και όχι μόνον αυτό. Μέσα σε λίγα χρόνια αυτή η προβληματική Ελλαδίτσα, με τον ΔΟΕ να βάζει το χέρι στην τσέπη του κάθε Έλληνα, κατόρθωσε να ανοίξει τα φτερά τα πρωτινά της τα μεγάλα (Κωστής Παλαμάς) και να πραγματοποιήσει το μεγάλο άλμα των Βαλκανικών Πολέμων, Το 1912-13 η Ελλάς έδιωξε τους Τούρκους από την Ήπειρο, τη Μακεδονία, τα νησιά του Β. Αιγαίου και την Κρήτη, ενώ έθεσε τις βάσεις για τη απελευθέρωση της Θράκης. Οι Έλληνες του 1893-1912 κατόρθωσαν την κρίση να την μετατρέψουν σε ευκαιρία. Τα οικονομικά προβλήματα τους φιλοτίμησαν, τους φανάτισαν με την καλή έννοια, τους προέτρεψαν να μεγαλουργήσουν και να αποδείξουν ότι είναι άξιοι φορείς ενός μεγάλου ονόματος και ικανοί για ένα καλύτερο μέλλον. Όμως τότε οι διανοούμενοι του Έθνους πρόβαλλαν και υποστήριζαν τη συνέχεια του Ελληνισμού και τόνωναν το εθνικό φρόνημα. Ο Κωστής Παλαμάς, ο Ίων Δραγούμης, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, η Πηνελόπη Δέλτα και πολλοί άλλοι προετοίμασαν τον απλό Έλληνα πολίτη να γίνει ο συνεργάτης και συντονιστής των γηγενών Μακεδονομάχων και στη συνέχεια να γίνει ο ενθουσιώδης στρατιώτης του 1912-13. Σήμερα υπερπροβάλλονται ορισμένοι διανοητές που καλλιεργούν την εθνική απαισιοδοξία, την περιφρόνηση προς το νεοελληνικό κράτος, την αμφισβήτηση της συνέχειας του Ελληνισμού. Ας τους παραμερίσουμε και ας ανοίξουμε τον δρόμο για επιστήμονες, για διανοητές και βεβαίως για πολιτικούς, οι οποίοι πιστεύουν στις δυνάμεις του Ελληνισμού, που δεν υποκλίνονται δουλοπρεπώς μπροστά σε κάθε Ανάν, Στρως Καν και Νταβούτογλου, που ακολουθούν την αξιοπρεπή γραμμή του Χ. Τρικούπη και δεν υποχωρούν στα εθνικά θέματα με πρόσχημα την οικονομική δυσπραγία.
Αισιοδοξώ σκεπτόμενος ότι η πτωχευμένη Ελλάδα των αρχών του προηγουμένου αιώνος οδηγήθηκε στην εθνική αναγέννηση των Βαλκανικών Πολέμων. Αισιοδοξώ διότι μετά τη Μικρασιατική καταστροφή απορροφήσαμε με ταχύτητα και επιτυχία 1,5 εκατομμύριο προσφύγων αδελφών μας και αξιοποιήσαμε την πνευματική και εμπορική τους ικμάδα. Αισιοδοξώ διότι μετά τη δραματική δεκαετία 1940-1950 βγάλαμε δύο Νομπελίστες, τον Σεφέρη και τον Ελύτη, έναν παγκοσμίου ακτινοβολίας επιστήμονα όπως ο Γ. Παπανικολάου, δύο μουσικοσυνθέτες με οικουμενική ακτινοβολία όπως ο Μάνος. Χατζηδάκης και ο Μίκης Θεοδωράκης. Αναβαπτισθήκαμε στις ελληνορθόδοξες ρίζες μας με τη βοήθεια του Φώτη Κόντογλου, του Γέροντος Παϊσίου κ.ά., και ταυτοχρόνως γίναμε πλήρες μέλος της μεγάλης ευρωπαϊκής οικογενείας με κύριο εφόδιο τη σπουδαία εμπορική ναυτιλία μας. Ως Ορθόδοξος και ως Έλληνας δικαιούμαι να αισιοδοξώ.
Κ.Χ. 29.5.2011
7 comments
Ὡς μελετητὴς, ἔστω ἐρασιτέχνης, τῆς ἱστορίας, θὰ ἔπρεπε νὰ ἐντρέπεσθε γιὰ τὴν διαστρέβλωση τῆς πραγματικότητος ποὺ ἐπιχειρεῖτε.
Ποιός σᾶς εἶπε ὂτι τὸ ἑλλαδικὸ κράτος διεξήγαγε τὴν Μακεδονικὸ Ἀγῶνα ; Ἂς μὴν ἦταν οἱ Ἕλληνες τῆς διασπορᾶς, ποὺ εἶχαν προβλέψει νὰ ἀσφαλίσουν τὸν πλοῦτό τους ἀπὸ τὰ μακρυὰ χέρια τῶν φθονερῶν συμπολιτῶν τους, καὶ σᾶς ἔλεγα τί ἀγῶνα θὰ ἔκαναν οἱ Ἕλληνες τῆς Μακεδονίας. Καὶ ἂς μὴν ἦταν τὸ ἑλλαδικὸ κράτος ὑπὸ τὴν ἐπιτροπεία τῶν ξένων, καὶ σᾶς ἔλεγα τί στρατὸ θὰ μποροῦσε νὰ παρατάξει τὸ 1912-13. Ἀφοῦ καὶ μὲ τὸν διεθνῆ οἰκονομικὸ ἔλεγχο, γινόταν τέτοια κλοπή, ποὺ δὲν εἶχε ὁ στρατὸς ὑλικὸ γιὰ ὅλους τοὺς Ἕλληνες στρατευσίμου ἡλικίας ! Μὲ λιγώτερο πληθυσμό, οἱ Σέρβοι καὶ οἱ Βούλγαροι μπόρεσαν νὰ ντύσουν στρατιῶτες πολύ περισσοτέρους ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες ! Καὶ πόσο λογικὸ εἶναι νὰ βασίσουμε τὴν αἰσιοδοξία μας στὴν ἐλπίδα ὂτι οἱ ἀντίπαλοί μας, ὅποιοι κι ἂν εἶναι αὐτοί σήμερα, θὰ κάνουν τὰ κολοσσιαῖα λάθη τῶν Τούρκων καὶ τῶν Βουλγάρων τοῦ 1912-1918 ;
Ἀλλὰ καὶ ὁ Παπαδιαμάντης τί σᾶς ἔφταιξε ; Ἐπανειλημμένως ἔχει καταγγείλει καὶ οἰκτίρει τὸν μεγαλοϊδεατισμό. Τὶς σάπιες βάρκες τοῦ Γιαννιοῦ στὴν «Μαυρομαντηλοῦ», τὴν «Ἑπτάλοφο» καὶ τὴν «Ἁγία Σοφία», λέτε τὶς ὀνομάτισε ἔτσι ὁ Παπαδιαμάντης τυχαίως ; Ἀμ ἡ Πηνελόπη Δέλτα ; Τὸν καιρὸ τῶν ἐθνικῶν ἀγώνων εἶχε κι αὐτὴ πρόβλημα «νὰ τιθασεύσει τὸν … ἐρωτισμό της» (γιὰ νὰ δανεισθῶ τὴν σχετικὴ ἔκφρασή σας), ὁ ὁποῖος εἶχε ἀντικείμενο τὸ ἄλλο θῦμά σας, τὸν ´Ιωνα Δραγούμη. Λέτε νὰ ἐνέπνευσαν τοὺς ἀγωνιστὲς τοῦ 1904-08 τὰ «Μυστικὰ τοῦ Βάλτου» ποὺ ἐκδόθηκαν τὸ 1937 ;
Τὸ χειρότερο εἶναι ὅτι ὅλες αὐτὲς τὶς ἀνακρίβειες δὲν τὶς γράφετε μὲ βάση κανένα καλὰ μελετημένο πρόγραμμα προπαγάνδας, ἀλλὰ λόγῳ προχειρολογίας, τσαπατσουλιᾶς καὶ ἀνευθυνότητος. Ἔχετε ἕνα βῆμα (κακῇ τῇ μοίρᾳ σᾶς τὸ δίνει καὶ τὸ «Ἀντίβαρο») νὰ πεῖτε τὴν ἄποψή σας καὶ σπαταλᾶτε τὸν χρόνο σας καὶ τῶν ἀναγνωστῶν. Χειρότερα, δίνετε βάση στοὺς ἐθναποδομητὲς νὰ τσουβαλιάζουν, μαζί μὲ τὶς δικές σας προχειρολογίες, καὶ σοβαρὲς ἀπόψεις. Χωρίς ὐπερβολή, οἱ ἐθναποδομητὲς βλάπτουν λιγώτερο τὴν ἰδέα τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους, ἀπ` ὅτι οἱ αὐτοδιοριζόμενοι ὑπερασπιστές της.
Από το σχόλιο:
Έλλην της διασποράς = πλούσιος, άξιος και πατριώτης! Έλλην στη γή του = μίζερος, φθονερός συμπολίτης και κλέφτης! Θα ξενιτευτώ γιατί με βλέπω στην κόλαση εδώ που κάθομαι!
Ελλάς υπό επιτροπεία ξένων = Καταναγκαστικώς τιμία, νοικοκυρεμένη, εθνικώς μεγαλουργούσα! Άλλως, “χέ.. μέσα!” Να μην αισιοδοξήσω τώρα με μνημόνιο 1 και 2 … και 4 οσονούπω και ποιός ξέρει πόσα άλλα; Θα υψώσω στο μπαλκόνι μου σημαία τώρα που ξανάρθαν οι ξένοι σαν καλοί πατερούληδες να μας συμμαζέψουν!
Άτακτα παιδάκια!
«Στοιχηθείτε!
Χουρουφύλαξ! Excuse me…
Mr. Commissar!
Tη βέργα και ξυλιές στον κώ..!»
Να παρακαλέσουμε και για δύο ξυλιές παραπάνω, σαν τιμωρία, γιατί έχουμε τάσεις εθνοαποδόμησης και άλλες δυό για τόνωση της εθνικής μας υπερηφάνειας!
Από το άρθρο:
Θέλω και εγώ να αισιοδοξώ με βάση τα περισσότερα από όσα γράφονται και άλλα ίσως!
Με προβληματίζει κάπως η τελευταία παράγραφος που έρχεται στο σήμερα, για την οποία άρα μπορώ καλύτερα να έχω προσωπική άποψη.
Τα παραδείγματα μου φαίνονται κάπως ανίσχυρα.
Σεφέρη και Ελύτη, ναι βγάλαμε, καθώς και άλλους χωρίς Νόμπελ, αν δεν τους είχαν μελοποιήσει όμως οι δύο επόμενοι, Χατζηδάκης και Θεοδωράκης δεν θα τους ήξερε κανείς πέραν των ελαχίστων που ασχολούνται με ποίηση. Απ’ όλα τα ονόματα μόνο οι δυό συνθέτες μας είναι όντως πανεθνικής εμβελείας! Έστω και αν σήμερα δεν συγκεντρώνουν ούτε το 1/10 των ακροατών του (συμπαθούς κατά τα άλλα) συμπατριώτη μου Σάκη Ρουβά!
«Αναβαπτισθήκαμε στις ελληνορθόδοξες ρίζες μας με τη βοήθεια του Φώτη Κόντογλου, του Γέροντος Παϊσίου κ.ά..»; Ερώτημα το βλέπω όχι διαπίστωση! Πάντως τον πρώτο δεν νομίζω να γνωρίζουν πολλοί και τον δεύτερο ούτε ίσως οι μισοί απ’ όσους εκκλησιάζονται τακτικά κάθε Κυριακή!
Το ότι γίναμε επίσης πλήρες μέλος της μεγάλης ευρωπαϊκής οικογενείας, με όσα γίνονται και μαθεύονται τελευταία, δεν ξέρω αν πρέπει να θεωρείται κατόρθωμα! Αλλά με κύριο εφόδιο τη σπουδαία εμπορική ναυτιλία μας το πετύχαμε; Από πού προκύπτει; Γιατί εγώ νόμιζα ότι ήταν προϊόν λογιστικής λαθροχειρίας αφ’ ενός με σιωπηρή αποδοχή για επιθετική εξαγωγική πολιτική αφ’ ετέρου, όπως ομολογεί και ο «εταίρος» μας κ. Juncker!
Διακρίνω κάποια μειονεξία ; Μήπως εἶναι ἐθνικῶς ὀρθόν νὰ κρύβουμε τὶς ἀδυναμίες μας καὶ άπὸ τὸν ἑαυτό μας ;
Σχετικῶς μὲ τὴν σημασία τῆς ναυτιλίας, προφανῶς ἀγνοοῦμε μερικοὶ τὶς βασικὲς ποσοτικὲς παραμέτρους της. Τὸ παγκόσμιο δίκτυο θαλασσίων μεταφορῶν μετακινεῖ συντριπτικὸ ποσοστὸ τοῦ συνολικοῦ ὄγκου καὶ βάρους τοῦ διεθνοῦς ἐμπορίου. Καὶ τὸ κάνει αὐτὸ μὲ ἐλάχιστο κόστος. Ἐκεῖ ὅπου οἱ ἄνθρωποι μελετοῦν, τὰ μαθαίνουν αὐτά καὶ τὰ άξιολογοῦν ἀναλόγως.
Ο αρθρογράφος είναι έγκριτος και σεβαστός, αν και το παρόν άρθρο δεν αποτελεί την καλύτερη στιγμή του. Απαραίτητη και αξιέπαινη η προσπάθεια για μία νότα αισιοδοξίας στο ζοφερό κλίμα των ημερών, αλλά για να έχει κάποια επίδραση θα έπρεπε να στηρίζεται σε πραγματικά δεδομένα, και όχι σε εξώφθαλμα ανακριβείς “διαπιστώσεις”, οι οποίες απηχούν τους ευσεβείς πόθους του αρθρογράφου και ελάχιστη σχέση έχουν με την πραγματικότητα. Κατά τούτο θα συμφωνήσω με τον κο Χονδρογιάννη. Αισιοδοξία χωρίς βάση περισσότερο σκεπτικισμό προκαλεί παρά ελπίδα. Στο τέλος του κειμένου σχημάτισα την εικόνα ενός πνιγμένου που προσπαθεί να βρει σωτηρία στην κώμη του.
κε Γεώργιε, ενώ οι απόψεις σας είναι ενίοτε αρκετά ενδιαφέρουσες, βρίσκω τους χαρακτηρισμούς σας αναίτια επιθετικούς και τις διαπιστώσεις σας εξαιρετικά μονόπλευρες. Ισχυρισθήκατε ότι το ελλαδικό κράτος δεν διεξήγαγε τον Μακεδονικό αγώνα, αλλά οι Έλληνες της διασποράς. Ως διασπορά εννοείτε όλους τους Έλληνες εκτός του τότε ελλαδικού κράτους (δηλαδή και τους αλύτρωτους πληθυσμούς της Μακεδονίας, της Ιωνίας κλπ.) ή μόνο τους μετανάστες; Διότι και σήμερα είναι κοινό μυστικό ότι αρκετοί Έλληνες, και όχι μόνο της διασποράς, έχουν προβλέψει “να ασφαλίσουν τον πλούτο τους μακριά από τα χέρια των φθονερών συμπολιτών τους” (π.χ. Ελβετία), αλλά κανείς δεν τους θεωρεί πρότυπο προς μίμηση, ούτε οι ίδιοι εκδηλώνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ενισχύσουν το κράτος ή τον Ελληνισμό. Συνεπώς, ο ασφαλής πλούτος δεν αρκεί για την διεξαγωγή ενός πολυετούς αγώνα με τις ιδιαιτερότητες του Μακεδονικού. Ακόμη κι αν δεχόμουν ότι ιδιώτες σήκωσαν το οικονομικό βάρος, οφείλω να σας θυμίσω ότι τα σώματα των εθελοντών οργανώνονταν, εκπαιδεύονταν, αποστέλλονταν και ενισχύονταν από το Ελλαδικό κράτος, η πλειονότητα δε των ηγετών τους αποτελείτο από αξιωματικούς εν ενεργεία. Ακόμη, λοιπόν, και αν διετίθετο πακτωλός χρημάτων από δωρεές, άνευ της συνδρομής, ή έστω ανοχής, του ελλαδικού κράτους, ουδέν μπορούσε να επιτευχθεί.Θα μπορούσαν και οι τότε ηγέτες να αρκεσθούν σε διαπιστώσεις του τύπου “η Μακεδονία κείται μακράν”, “η Μακεδονία ανήκει στην Οθωμανική αυτοκρατορία, εδώ είναι Ελλάς” και συναφή ανόητα μεταγενέστερα εφευρήματα, αλλά προς τιμήν τους δεν το έκαναν. Φυσικά, τέτοιες πρακτικές δεν θα συζητούντο καν από τις επόμενες ελλαδικές ηγεσίες ως αντίθετες στο “διεθνές δίκαιο”, που βολικά χρησιμοποιείται κατά το δοκούν για να καλύψει την αδιαφορία μας. Τώρα έχουμε και το επιπλέον άλλοθι της οικονομικής αδυναμίας.
Οἱ πλούσιοι τῆς διασπορᾶς χρηματοδότησαν ἀποκλειστικῶς τὸν Μακεδονικὸ Ἀγῶνα. Δὲν γνωρίζω ἐὰν οἱ καπετάνιοι πληρώνονταν καὶ τὸν μισθό τους, ἀλλὰ οἱ ἄνδρες πληρώνονταν (πολύ ἱκανοποιητικά) άπὸ ἰδιωτικοὺς πόρους ἀποκλειστικῶς. Ὄχι ὅτι αὐτὸ δέν εἶχε παρενέργειες. Διαβάστε προσεκτικά, πῶς περιγράφουν τὰ ἐπίσημα βιβλία τῆς ἱστορίας μας τὸν θάνατο τοῦ Παύλου Μελᾶ (τόπος γεννήσεως, Μασσαλία, μὴν τὸ ξεχνᾶμε).
Σέ κάθε περίπτωση, εἶναι βέβαιον ὅτι, ἀπὸ πλευρᾶς κρατικῆς καὶ στρατιωτικῆς ἀκόμη ὀργανώσεως, ἡ Ἑλλάς τοῦ 1900 ὑστεροῦσε καταφανῶς ἀκόμη καὶ τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Ὑπερεῖχε κατὰ τὸ ὅτι εἶχε διεθνοποιημένη οἰκονομία καὶ διασπορὰ εὐημεροῦσα, πρᾶγμα ποὺ οἱ ἀντίπαλοί μας δὲν εἶχαν. Καὶ ὁ στόλος, ἐν πολλοῖς, χάρη στὴν διασπορά καταρτίσθηκε. Λόγῳ τῆς κρατικῆς ἀδυναμίας μας, οἱ Σέρβοι καὶ οἱ Βούλγαροι μᾶς δέχθηκαν ὡς συμμάχους χωρὶς νὰ μᾶς ὑποσχεθοῦν οὔτε ἐλάχιστο μερίδιο στὰ κέρδη, ἐνω οἱ ἴδιοι εἶχαν πλῆρες σχέδιο μοιρασιᾶς μεταξύ τους. Τὸ ἐπιχείρημα τῆς συμμετοχῆς διὰ τῆς ἀνοχῆς ἀντιπαρέρχομαι ὡς προφανῶς λανθασμένο.
Βέβαιον, ἐπίσης, εἶναι ὅτι οἱ τότε πολιτικοὶ ἡγέτες ποὺ τώρα ἐκθειάζετε, στὸν καιρό τους ἐπονομάζονταν τοποτηρητὲς τῶν ξένων, ἐθελόδουλοι καὶ τοὺς λοιποὺς ἑλλαδικοὺς τίτλους τιμῆς καὶ εὐγενείας. Διαβάστε τί τοὺς σούρνει ὁ Μεταξᾶς στὸν περίφημο Ἐπίλογο τῶν 70 ἄρθρων τῆς ἀρθρογραφικῆς μονομαχίας τους μὲ τὸν Βενιζέλο.
κε Γεώργιε, ουδέποτε εκθείασα τους τότε πολιτικούς ηγέτες. Απλώς, τους συνέκρινα με τους μεταγενέστερους και εξέθεσα το αποτέλεσμα. Δεν φαίνεται να διαφωνείτε επ’ αυτού. Η αναφορά σας για τον στόλο είναι άσχετη με το θέμα που αρχικώς ετέθη. Το ελλαδικό κράτος την εποχή του Μακεδονικού αγώνα μπορεί να είχε περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες, διέθετε όμως διπλωμάτες δραστήριους και εμπνευσμένους, στρατιωτικούς, που ακολουθούσαν τον δρόμο της τιμής και του καθήκοντος, και απλούς πολίτες με θερμό ενδιαφέρον για την τύχη των εισέτι σκλαβωμένων αδελφών τους. Απλώς συγκρίνετε τον ρόλο των προξενείων Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου στην διεξαγωγή του αγώνα με την πρόσφατη αντιμετώπιση του προξένου στην Κορυτσά, που ο δυστυχής ενόμιζε ότι εκπροσωπεί την Ελλάδα. Πέραν όμως της ενεργητικής συνδρομής στο παρασκήνιο, είναι σαφές ότι στην διεθνή σκηνή το ελλαδικό κράτος αδυνατούσε να εμφανισθεί ως αρωγός των Μακεδονομάχων (ανταρτών που δρούσαν εντός της επικράτειας όμορου κράτους) και γι’ αυτό οι προπαρασκευαστικές ενέργειες, η δραστηριότητα των διπλωματών και οι αθρόες διελεύσεις των συνόρων εντέχνως παρουσιάζονταν ως πρωτοβουλίες ανυπάκουων ιδιωτών. Εν κατακλείδι, θεωρώ ότι είναι άδικη η άποψή σας πως το ελλαδικό κράτος δεν συνέβαλε στον Μακεδονικό αγώνα. Επιπροσθέτως, με την παραδοχή αυτή νομιμοποιείται απολύτως η στάση των επόμενων δήθεν ηγετών (κατ’ ουσία διαχειριστών) της χώρας σε ανάλογες περιπτώσεις (Κύπρος, Κων/πολη, Β. Ήπειρος κλπ.), αφού αυτοί φέρονται ως απλοί συνεχιστές δήθεν πάγιας τακτικής κρατικού αυτισμού.
Τὸ ἑλλαδικὸ κράτος εἶχε μειωμένες δυνατότητες κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος (καὶ στὶς περισσότερες ἄλλες ἐποχές), σὲ σύγκριση μὲ τὰ ἀντίπαλα κράτη, αὐτὸ εἶναι ἀπολύτως βέβαιον. Αὐτὸ εἶναι κατάρα ἐκ Θεοῦ ἢ μήπως ἔχει τὶς αἰτίες του κάπου κοντύτερα ; Ἂς ψάξουμε γιὰ τὴν αἰτία : Οἱ μεμονωμένοι πολίτες δὲν μπορεῖ νὰ ἔφταιγαν, ἀφοῦ μεταναστεύοντας παντοῦ ἀλλοῦ στὴν ἀνατολικὴ Μεσόγειο, στὴν Ρωσσία, στὴν Ὀθωμανικὴ Αύτοκρατορία ἔκαναν προκοπή. Τί μπορεῖ, λοιπόν, νὰ ἔφταιγε ; Ὁ Ροΐδης, μεταξὺ ἄλλων, θεωροῦσε τοὺς «Ἕλληνες» ὡς σύνολο, ὠς τὴν κυρία πληγὴ τῆς Ἑλλάδος. Δὲν ἔχει ἄδικο, ἀφοῦ καὶ στοὺς κλασσικοὺς ἀκόμη χρόνους τῆς ἀκμῆς οἱ Ἕλληνες δὲν μπόρεσαν νὰ συμπήξουν σταθερές συλλογικὲς δομές. Συνεπῶς, λίγη σημασία ἔχει τὸ γεγονὸς ὂτι ὑπάρχουν καὶ Ἕλληνες ποὺ διακρίνονται. Τὸ κοινὸν τῶν Ἑλλήνων εἶναι μία διαχρονικὴ ἀποτυχία. Αὐτὰ δὲν τὰ γρὰφω γιὰ νὰ κατηγορήσω κανέναν. Ἁπλῶς, θεωρῶ ὂτι χωρὶς διάγνωση δέν μπορεῖ νὰ ὐπάρξει καὶ θεραπεία, οὔτε ἐλπίς θεραπείας. Αὐτὸ καταλογίζω στὸν ἀρθρογράφο : κακὴ ἢ καθόλου ἀνάγνωση τῆς ἰστορίας καί, συνεπῶς, κακὴ διάγνωση καὶ πρόγνωση.