του Μιχαήλ Γ. Τρίτου, Καθηγητού και πρώην Κοσμήτορος της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.
Ένα από τα βασικά και συνήθη ερωτήματα που θέτουν οι πνευματικοί άνθρωποι, είναι το κατά πόσον μπορούν να συνυπάρξουν η οικουμενικότητα του μηνύματος της Ορθοδοξίας με τον πατριωτισμό.
Μιλώντας για πατριωτισμό δεν εννοούμε τον εθνικισμό που υπερτονίζει μια συγκεκριμένη εθνική ταυτότητα με συνακόλουθη υποτίμηση κάθε άλλου εθνικού συνόλου. Αλλά αναφερόμαστε στον υγιή πατριωτισμό, τον οποίο δεν απορρίπτει η Ορθόδοξη Εκκλησία, αφού δεν παραθεωρεί τις πολιτιστικές αξίες των διαφόρων λαών, μεταξύ των οποίων οφείλει να ασκεί την ιεραποστολή της.
Ο αείμνηστος π. Γεώργιος Μεταλληνός έγραφε για το θέμα μας: «Το υπερεθνικό στην Ορθοδοξία δεν αναιρεί το εθνικό. Δεν είναι ¨ανεθνική¨ η ορθόδοξη πίστη. Δεν καταργεί το εθνικό στοιχείο, αλλά και δεν το αφήνει να λειτουργεί διασπαστικά. Γιατί η εν Χριστώ λειτουργία της ορθοδόξου συνειδήσεως σώζει την αρμονική και ισόρροπη σύνδεση ελληνικότητας και υπερεθνικότητας μέσα στην αγιοπνευματική ζωή».
Απόλυτα πειστική και τεκμηριωμένη απάντηση στο θέμα αυτό δίνει το καινούργιο βιβλίο του πολιτικού επιστήμονα Κωνσταντίνου Χολέβα με τίτλο «Ορθοδοξία και Πατριωτισμός». Αποτελείται αππό 120 σελίδες και εκδόθηκε από τις εκδόσεις «Έαρ» τον Μάρτιο του 2023.
Ο Κωνσταντίνος Χολέβας, δόκιμος συγγραφεύς και μεγάλος αγωνιστής των ελληνορθόδοξων αξιών, συγκέντρωσε στο υπέροχο αυτό βιβλίο διάφορα άρθρα, που δημοσίευσε κατά καιρούς σε εφημερίδες και περιοδικά. Με βάση τα κείμενα και τη διδασκαλία των αγίων Πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων της ορθοδόξου Εκκλησίας αποφαίνεται στην εισαγωγή του βιβλίου ότι: «αποδεχόμαστε την αξία της πατρίδος και τον υγιή και αφανάτιστο πατριωτισμό αλλά απορρίπτουμε τα δύο άκρα. Από τη μία πλευρά απορρίπτουμε τον εθνοφυλετισμό, τον ρατσισμό και την εθνική αλαζονεία. Και από την άλλη πλευρά απορρίπτουμε τον άπατρι διεθνισμό, την ηττοπάθεια και τον εθνομηδενισμό».
Το βιβλίο αποτελείται από ένδεκα θεματικές ενότητες, όπου σε κάθε μία από αυτές δίδονται τεκμηριωμένες απαντήσεις στο επίμαχο αυτό θέμα. Στις σύντομες γραμμές που ακολουθούν θα σταχυολογήσουμε από το βιβλίο του κ. Χολέβα αντιπροσωπευτικά στοιχεία, που κατοχυρώνουν την άποψη ότι ο υγιής πατριωτισμός δεν συγκρούεται με την οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας.
Στην πρώτη θεματική ενότητα με τίτλο «Οι Πατέρες και ο υγιής πατριωτισμός», ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το παράδειγμα των τουρκόφωνων της Καππαδοκίας και του Πόντου, οι οποίοι, αν και μιλούσαν τουρκικά, μέσω της ορθοδόξου πίστεως διατήρησαν την ελληνικότητά τους. Επίσης παραθέτει συγκεκριμένα χωρία από τον Μέγα Βασίλειο, τον Γρηγόριο Θεολόγο, τον άγιο Παΐσιο και τον άγιο Νεκτάριο, που επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές.
Στο δεύτερο άρθρο του με τίτλο «Ο Μέγας φρουρός της Θεσσαλονίκης», φέρνει ως παράδειγμα συνυπάρξεως υγιούς πατριωτισμού και Ορθοδοξίας με τον άγιο Δημήτριο. «Ο άγιός μας», γράφει ο κ. Χολέβας, «είναι και προστάτης της πατρίδος του, αλλά και οικουμενικός υπέρμαχος της οικουμένης… Τον υμνούμε ως ¨Υπέρμαχο της Οικουμένης¨, αλλά και ως ¨σωσίπολιν¨ και ¨σωσίπατρι¨… Είναι οικουμενικός, διότι τιμάται από πολλούς λαούς πέραν του Ελληνισμού, αλλά ταυτοχρόνως και πατριώτης, διότι με τις πολιουχικές παρεμβάσεις του σώζει τη Θεσσαλονίκη από επιδρομές διαφόρων λαών».
Στην ενότητα «Νεομάρτυρες: αγωνιστές για την πίστη του Χριστού και για την ελευθερία του Γένους», αποδεικνύει ότι «κατά τους χρόνους της δουλείας, όποιος χανόταν για την Ορθοδοξία χανόταν και για τον Ελληνισμό. Ο εξισλαμιζόμενος τούρκευε». Και δικαιολογημένα, γιατί στην τραγική για το Γένος μας αυτή περίοδο, θρησκευτικότητα και εθνισμός ήταν ταυτόσημες έννοιες. Μένοντας δηλαδή ο χριστιανός σταθερός στην πίστη του, διέσωζε ταυτόχρονα και την εθνική του συνείδηση.
Και στις άλλες θεματικές ενότητες του βιβλίου, όπως «Η πίστη των επαναστατημένων Ελλήνων στην Παναγία», «Ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων και η θεολογία του αγώνος», «Ο άγιος Νεκτάριος και οι πανανθρώπινες αξίες του Ελληνισμού», «Ο άγιος Παΐσιος υπέρ του Γένους και της Πατρίδος», «Η ορθόδοξη Εκκλησία και η διαχρονική πορεία της γλώσσας μας», «Η σταυροαναστάσιμη πορεία του Γένους μας: πηγή ελπίδας για το μέλλον» ο συγγραφεύς τεκμηριώνει τη θέση του ότι ο υγιής πατριωτισμός δεν έρχεται σε σύγκρουση με την οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας.
Το υπέροχο από κάθε άποψη βιβλίο του κ. Χολέβα μας δίνει την ευκαιρία να εξάρουμε την προσαρμοστική δύναμη της Ορθοδοξίας στη συνύπαρξη και στον εξαγιασμό του εθνικού βίου των λαών, οι οποίοι βρίσκουν σ’ αυτήν μητρική αγάπη και προστασία κυρίως στις κρίσιμες ιστορικές περιόδους μεγάλων εθνικών κινδύνων και δοκιμασιών.
Όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο με την Τοπική Σύνοδο, που συνήλθε τον Σεπτέμβριο του 1872 στην Κωνσταντινούπολη, καταδίκασε τον εθνοφυλετισμό και τον χαρακτήρισε ως αίρεση, δεν καταδίκασε την εναρμόνιση Ορθοδοξίας και εθνικών παραδόσεων, αλλά την εκτροπή στις ακρότητες και στις επικίνδυνες καινοτομίες, όπως η διεκδίκηση κυριάρχου εθνικιστικής δυνάμεως υπό της Εκκλησίας, η οποία είναι αντίθετη προς το πνεύμα της Αγίας Γραφής και της ορθοδόξου παραδόσεως.
Το καινούργιο βιβλίο του Κωνσταντίνου Χολέβα διακρίνεται για την καλαισθησία, την προσαρμοστικότητα και την επιστημονική τεκμηρίωση των θέσεών του. Γι’ αυτό ιδιαιτέρως το συνιστούμε στο αναγνωστικό κοινό.
Μάϊος 2023