Σωτήρης Μητραλέξης*
Λίγες ἡμέρες μετὰ τὴν ἱστορικὴ συμφωνία Ἰρὰν-Σαουδικῆς Ἀραβίας, ἀξίζει νὰ τεθεῖ ἐκ νέου τὸ ἐρώτημα. Βρισκόμαστε ἐνώπιον μιᾶς «πολυδιασπάσεως τῆς Δύσεως» — τὴν ἴδια ἐποχὴ ποὺ οἱ ἡγήτορές της ἐπαγγέλλονται τὴν χωρὶς προηγούμενο ἑνότητά της; Ἐὰν ναί, πόθεν προέκυψε, πῶς ἐξελίσσεται πέραν καὶ ἐπέκεινα τῆς ῥοῆς τῆς ἐπικαιρότητος, καὶ ποῦ ὁδηγεῖ;
Τί σημαίνει ἡ «ἐπιστροφὴ τῆς Ἀσίας»; Ἐπὶ παραδείγματι, σὲ μιὰ ἐποχὴ πού, γιὰ πρώτη φορὰ ἐδῶ καὶ δυὸ αἰῶνες, ἀναδύεται ἕνα μὴ-ἀγγλόφωνο, μὴ-ἀτλαντικό, μὴ-φιλελεύθερο, μὴ-δικομματικὸ κράτος (Κίνα) στὴ μεγαλύτερη οἰκονομία τοῦ πλανήτη;
Τί ἔχει διασωθεῖ, ἐν ἔτει 2023 καὶ παραπέρα, ἀπὸ τὴν μεταψυχροπολεμικὴ τάξη (1991-) ἀλλὰ καὶ τὸν μεταπολεμικὸ κόσμο (1945-) ὡς διεθνὲς σύστημα;
Ὁ πόλεμος στὸ ἔδαφος τῆς Οὐκρανίας θὰ παραμείνει περιωρισμένος στὸ ἔδαφος τοῦ ἄλλοτε ἑνιαίου κράτους; Ἢ εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ σχεδιασμένος νὰ διευρυνθεῖ — ἤ, ἐναλλακτικά, τόσο κακοσχεδιασμένος ὥστε νὰ εἶναι σχεδὸν ἀδύνατον νὰ μὴ διευρυνθεῖ;
Οἱ ἑστίες ποὺ φλέγονται ἢ προετοιμάζονται πολεμικῶς σήμερα ἀποτελοῦν ἐπικαιρικὴ συγκυρία ἢ θεμελιώδη ἀναζωπύρωση τῶν ζωτικῶν μετώπων τοῦ Μεγάλου Πολέμου, τοὐπίκλην «Πρώτου Παγκοσμίου», μὲ ὅ,τι αὐτὸ συνεπάγεται γιὰ τὶς ἐκκρεμότητες ἑνὸς καὶ πλέον αἰῶνος ποὺ ἐκεῖνος ἄφησε;
Τί σημαίνουν ὅλα αὐτὰ γιὰ μικρὲς χῶρες τῆς νοτιοανατολικῆς Εὐρώπης μὲ ἐπισφαλεῖς γειτονίες, οἱ ὁποῖες ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἐξαντλοῦν τὴν ἐξωτερική τους πολιτικὴ (ἀλλὰ ἑνίοτε καὶ τὴν ἐσωτερική τους τοιαύτη) στὶς βουλήσεις ἄλλοτε κραταιᾶς ὑπερατλαντικῆς δυνάμεως, καθιστώντας τὸ σῶμα τῆς ἐπικρατείας τους διάστικτο μὲ νέες ξένες στρατιωτικὲς βάσεις, δηλαδὴ στόχους ἐν καιρῷ πολέμου;
Ἀλλὰ καὶ βαθύτερα: ποιά ἡ παραθεωρημένη κεντρικότητα τῶν ὑδάτινων πεδίων μετάβασης καὶ διασύνδεσης στὴ γεωπολιτική; Γιατί «ἐπιστρέφει ἡ θρησκεία» σὲ διεθνὲς ἐπίπεδο; Γιατί ἐξέπνευσε πολιτικῶς ὁ «εκσυγχρονισμὸς ὡς ἐκδυτικισμὸς» στὴν Τουρκία; Ποιός ὁ ῥόλος τῆς δημογραφίας — καὶ ἡ ριζικὴ ἀλλαγὴ πλαισίου ποὺ συνεπάγεται ἡ μετάβαση ἀπὸ ἕναν παγκόσμιο πληθυσμὸ τοῦ ἑνὸς δισεκατομμυρίου ἀνθρώπων κατὰ τὸν 19ο αἰώνα στὰ ὀκτὼ δισεκατομμύρια σήμερα; Ἀλλὰ καὶ προκλητικώτερα: τί συνεπάγονται, ἐν τέλει, οἱ ἀλλαγὲς ποὺ ἔλαβαν χώρα κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πανδημίας γιὰ τὰ μετὰ τὴν πανδημία, σὲ κάθε ἐπίπεδο;
Κάποια ἀπὸ τὰ παραπάνω ἐρωτήματα ἔχουν διατυπωθεῖ μὲ κάπως ἀφελῆ τρόπο, μὲ τὸν τρόπο ἀνθρώπων ποὺ σκέφτονται ἀποκλειστικὰ μὲ ὅρους ἐπικαιρότητας. Ἄλλα εἶναι ὄντως σοβαρά. Ο Δημήτρης Β. Πεπόνης ἀσχολεῖται μὲ τὴ δεύτερη συστάδα ἐρωτημάτων: τὰ σοβαρά. Ἐν πάση περιπτώσει ὅμως, κάθε πολίτης ποὺ σκέφτεται, προβληματίζεται ἤ/και στοχάζεται πέριξ ἐρωτημάτων ὅπως αὐτὰ ποὺ ἐτέθησαν ἐν συνόλω παραπάνω θὰ βρεῖ, πιστεύουμε, ὑπερβαλλόντως ἐνδιαφέρον τὸ βιβλίο του, «Τὸ Τέλος τῆς Μεγάλης Παρέκλισης: ἀπὸ τὴν Οὐκρανία καὶ τὴν πανδημία στὴ νέα πλανητική τάξη» (ἐκδ. Τόπος/mέta, Μάρτιος 2023, 362 σελίδες). Τὸ βιβλίο ἀυτοσυστήνεται μὲ διατυπώσεις ὅπως «ζοῦμε τὸ κύκνειο ἆσμα μιᾶς παγκόσμιας τάξης καὶ τὴν ἀπαρχὴ ἑνὸς νέου μακροϊστορικοῦ κύκλου» — τὸν ὁποῖο καὶ ἀνατέμνει σέ, κατὰ τὴ γνώμη μας, ἰλιγγιώδη βαθύτητα καὶ εὖρος. «Ἀπὸ τὴν ἱστορία στὴν πολιτικὴ γεωγραφία, ἀπὸ τὴν ὁλοκλήρωση τῆς ἀμερικανικῆς ἡγεμονικῆς περιόδου στὴν ἐπιστροφὴ τῆς Ἀσίας, ἀπὸ τὴν τεχνολογία στὴ δημογραφία καὶ ἀπὸ τὴ νεωτερικότητα στὴ μετα-ἐκκοσμίκευση, τὸ βιβλίο ἐπιχειρεῖ μιὰ ἀνατομία τῶν ἐξελίξεων μακρᾶς κλίμακας, μὲ στόχο νὰ ἀποτελέσει ἐργαλεῖο γιὰ τὴν κατανόηση τῶν κοσμοϊστορικῶν μεταβολῶν ποὺ λαμβάνουν χώρα στὸ μεταίχμιο τοῦ τέλους μιᾶς ἐποχῆς καὶ τῆς ἀπαρχῆς ἑνὸς νέου μακροϊστορικοῦ κύκλου».
Ἐπὶ προσωπικοῦ: εἶχα τὴ βαθιὰ δημιουργικὴ εὐκαιρία τῆς ἐπεξεργασίας τοῦ ὑλικοῦ τοῦ πονήματος τοῦ Δημήτρη Β. Πεπόνη ἐπὶ σειρὰν μηνῶν, ὡς εἷς ἐκ τῶν ἐπιμελητῶν τοῦ βιβλίου ὡς πρὸς τὸ ἐπιστημονικὸ/ἀκαδημαϊκὸ σκέλος. Ἔχοντας τὴν πολιτικὴ ἐπιστήμη καὶ τὶς διεθνεῖς σχέσεις —συμπεριλαμβανομένης τῆς πολιτικῆς γεωγραφίας— ὡς μία ἀπὸ τὶς ἀκαδημαϊκὲς ἐξειδικεύσεις μου, ὀφείλω νὰ ὁμολογήσω ἐν πάσῃ εἰλικρινεία πὼς συνάντησα ἕνα ὑλικὸ ποὺ ὑπερβαίνει κατὰ πολὺ τὸ εὖρος, τὴ βαθύτητα, τὴν ἀναλυτικὴ καὶ συνθετικὴ ἱκανότητα ἀλλά, μὲ τὸν οὐσιωδέστερο τῶν τρόπων, καὶ τὴν ἐπιστημοσύνη τοῦ μέσου «ἀκαδημαϊκοῦ συγγράμματος» γι’ αὐτὰ τὰ ζητήματα, τόσο στὴν Ἑλλάδα ὅσο καὶ σὲ διεθνὲς ἐπίπεδο: ἐὰν οἱ ἀναλύσεις τοῦ βιβλίου εἶχαν πρωτογραφεῖ στὴν ἀγγλική, δηλώνω τὴ βεβαιότητά μου πὼς θὰ κατακτοῦσαν ἀρκούντως κεντρικὴ θέση στὴ δημόσια σφαίρα, ὡς λόγος-κλειδὶ γιὰ τὴν κατανόηση ἑνὸς ταχύτατα ἐξελισσομένου κόσμου. Παραμένω μὲ τὴν ἐλπίδα πὼς αὐτὸ τὸ ἐργαλεῖο κατανόησης θὰ λάβει τὴ θέση ποὺ τοῦ ἁρμόζει στὴν ἑλληνικὴ δημόσια συζήτηση, στὸ βαθμὸ ποὺ θὰ τὸ ἐπιτρέψουν οἱ ἐγγενεῖς περιορισμοὶ αὐτῆς — πολιτικοί, διεθνοπολιτικοὶ καὶ ἄλλοι. Περιττὸν εἰπεῖν: προτείνεται ανεπιφυλάκτως.
*Ὁ Σωτήρης Μητραλέξης εἶναι δρ. πολιτικῆς ἐπιστήμης καὶ διεθνῶν σχέσεων & ἐπισκέπτης καθηγητὴς στὸ IOCS Cambridge.