Ή γιατί ο «αιώνας της κίνας» θα είναι
ο συντομότερος αιώνας όλων των εποχών.
Σε μια σκηνή στο Kill Bill Vol. 2 ο
θρυλικός Πάι Μέι, δάσκαλος πολεμικών τεχνών, διδάσκει στη Νύφη (σ.σ. Ούμα
Θέρμαν) πώς να επιβάλλει την εκδίκηση της με ακαριαία θανατηφόρα χτυπήματα
περιμένοντας μετά απλώς την έλευση της «νέμεσης». Ο Πάι Μέι «σε χτυπάει με τις
άκρες των δακτύλων του σε πέντε σημεία του σώματος σου και στη συνέχεια εσύ πας
να φύγεις. Μόλις όμως κάνεις πέντε βήματα, η καρδιά σου εκρήγνυται και
σωριάζεσαι στο πάτωμα».
Η μάχη έχει ολοκληρωθεί πριν καν
ξεκινήσει. OK, ίσως δεν είναι η πιο πετυχημένη αναλογία, αλλά ταιριάζει. Αυτό
που θέλω να πω είναι πως η Αμερική βύθισε τα δάχτυλά της στο πολιτικό σώμα της
χώρας των μανδαρίνων καθ΄ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ΄70. Η αρχή έγινε
με την επίσκεψη του Νίξον το 1972 και η στρατηγική αυτή κορυφώθηκε το 1979 με
την εξομάλυνση των σχέσεων των δύο χωρών επί προεδρίας Κάρτερ. Ο πρώτος
«εναγκαλισμός» επέτρεψε στον ηλικιωμένο Μάο Τσε Τουνγκ να δώσει τέλος στην
αδιάκοπη έως τότε επιχείρηση εσωτερικής κάθαρσης, γνωστή και ως «Πολιτιστική
Επανάσταση», αποτινάσσοντας τους φόβους του σχετικά με το σοβιετικό
ανταγωνισμό.
Ο δεύτερος θεμελίωσε τις διμερείς
σχέσεις μεταξύ των χωρών. Στο πλαίσιο αυτών των σχέσεων, ο Ντενγκ Ζιαοπίνγκ,
που παραλίγο να μη γλίτωνε από τις θηριωδίες του Μάο, προχώρησε στην αποδιάρθρωση
του δυσλειτουργικού σοσιαλιστικού μοντέλου που είχε τη σφραγίδα του νεκρού
-τότε- «Μεγάλου Τιμονιέρη» και έθαψε σιωπηλά τον Μαρξ με την καταλληλότερη
εξόδιο ακολουθία – ένδοξος ο πλούτος.
Ο Ντενγκ αποφάσισε με σοφία:
Αντιστρέφοντας τη λογική του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, έριξε το βάρος στην οικονομία
αφήνοντας στο περιθώριο την πολιτική. Βέβαια, μερικά χρόνια αργότερα εξαιτίας
της συγκεκριμένης απόφασης έγινε γνωστός ως «ο σφαγέας της Τιενανμέν», όταν το
1989 οι πολιτικές προσδοκίες των φοιτητών της χώρας ξεπέρασαν την προθυμία του
κόμματος για ενδοσκόπηση. Παρ΄ όλ΄ αυτά, οι βουλές του προέδρου Ντενγκ
εγκλώβισαν την Κίνα σε ένα ιστορικό μονοπάτι, από το οποίο δεν μπορεί να
ξεφύγει. Πρόκειται για τους πέντε παράγοντες που υποβαθμίζουν ένα «δράκο» από
παγκόσμιο κυρίαρχο σε παγκόσμιο ευεργέτη: δημογραφική σύσταση, απαξίωση,
εξάρτηση, επιφυλακτικότητα και -το πιο αποθαρρυντικό απ΄ όλα- εκδημοκρατισμός.
Ας ξεκινήσουμε την περιπλάνησή μας από το ίδιο σημείο που ξεκίνησε και ο
Ντενγκ: την οικογένεια.
1ο Βήμα: Δημογραφική σύσταση ή η
γέννηση ενός έθνους με εγωιστές «μικρούς αυτοκράτορες»
Ο Ντενγκ έκανε την αρχή με την
αμφιλεγόμενη «πολιτική του ενός παιδιού». Ο αριθμός των γεννήσεων που έχουν
αποτραπεί ανέρχεται σε 300 εκατ., όσος δηλαδή είναι ο πληθυσμός των ΗΠΑ. Το
οφέλη αυτής της πολιτικής ήταν κεφαλαιώδους σημασίας: Το ποσοστό των οικονομικά
εξαρτημένων μελών κάθε οικογένειας μειωνόταν με σταθερούς ρυθμούς για τις
επόμενες τρεις δεκαετίες, δεδομένου ότι γεννιούνταν λιγότερα παιδιά και ο
ηλικιωμένος πληθυσμός παρέμενε σταθερός.
Αυτή η έκρηξη εργατικού δυναμικού
εδραίωσε όχι μόνο τις εξευτελιστικά χαμηλές τιμές, αλλά και τα κινέζικα
μεροκάματα, δηλαδή τα φτηνότερα εργατικά χέρια στον κόσμο (αν όχι σε όλο τον
κόσμο, τουλάχιστον σ΄ εκείνες τις περιοχές του πλανήτη που προσφέρουν ένα
αξιόπιστο περιβάλλον για επενδύσεις). Η Κίνα αποτέλεσε και αποτελεί κομβικό
κρίκο στην παγκόσμια αλυσίδα παραγωγής, ωστόσο αυτό που κατάφερε ήταν να
οδηγήσει τα πράγματα στο έσχατο σημείο, καθώς ενίσχυσε το ήδη ελλειμματικό
εμπορικό ισοζύγιο της Ασίας με τη Δύση. Η κινεζική οικονομική «ευφυΐα» πλήττει
σαν το χαλάζι ολόκληρο τον κόσμο, παρά το γεγονός ότι το μόνο που έκανε το
Πεκίνο ήταν να υπερισχύσει στην Ασία απομακρύνοντας όλα τα υπόλοιπα κράτη από
τους μαστούς της μητέρας Αμερικής. ΄Έπρεπε βέβαια να ξοδευτούν 2,5 τρισ.
δολάρια σε συσσωρευμένο αποθεματικό συνάλλαγμα για να γίνει αντιληπτό το κακό
που προξένησε.
Όπως, όμως, απέδειξε η πρόσφατη
παγκόσμια οικονομική κρίση, αυτή η βουλιμική στρατηγική δεν αποδίδει πλέον. Η
μελλοντική ανάπτυξη της Κίνας θα πρέπει να στηριχτεί στην εσωτερική κατανάλωση.
Και δεν είναι καθόλου εύκολο να χαράξει έναν τέτοιο δρόμο. Είναι όμως
επιτακτικής σημασίας, καθώς αυτή τη χρονιά ολοκληρώνεται η χρυσή δημογραφική
περίοδος της Κίνας. Λιγότεροι νέοι εργαζόμενοι θα εντάσσονται πλέον στην
παραγωγική διαδικασία (για την ακρίβεια, τα επόμενα τριάντα χρόνια το ποσοστό
των νέων εργαζομένων στις ηλικίες 16-24 θα μειωθεί κατά 30%) και ταυτόχρονα
μεγαλύτερο μέρος του γηραιότερου πληθυσμού θα αποχωρεί από αυτήν.
Η παραπάνω δυναμική έχει διττό ρόλο:
Πρώτον, θα αυξήσει με ραγδαίους ρυθμούς -για την ακρίβεια, με τους πιο
εντατικούς της ανθρώπινης ιστορίας- τον αριθμό του γηραιού πληθυσμού της χώρας
(σύμφωνα με τα ισχύοντα δεδομένα, μέχρι το 2050 ο αριθμός των ηλικιωμένων στην Κίνα
θα ξεπερνά τα 400 εκατ., θα είναι δηλαδή μεγαλύτερος από το συνολικό πληθυσμό
των ΗΠΑ). Δεύτερον, τα μεροκάματα θα πάρουν την ανιούσα μέσα στα προσεχή
χρόνια.
Πρόκειται, λοιπόν, για ένα δρόμο χωρίς
επιστροφή. ΄Ήδη έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα δυσοίωνα σημάδια μετά την
επιτυχημένη απεργία των εργαζομένων της βιομηχανικής ζώνης, με την οποία
πέτυχαν 25% αύξηση στις αποδοχές τους. Οι μέχρι πρότινος «κορδελιάστρες» δε
θέλουν να ανανεώσουν μόνο την γκαρνταρόμπα τους, γεγονός που αναπόφευκτα θα
ευνοήσει την εκροή του συνόλου των φτηνών εργασιών σε γειτονικές χώρες. Το
Μπαγκλαντές και το Βιετνάμ, που τώρα μπαίνουν στο άρμα του καπιταλισμού,
μοιάζουν με δυο σκυλιά που κυνηγούν την Κίνα και τη δαγκώνουν ελαφρά στις
πατούσες.
Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα
ότι η Κίνα είναι αναγκασμένη να αναβαθμίσει την αλυσίδα παραγωγής το
γρηγορότερο δυνατόν, ώστε να αντεπεξέλθει στις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις
του πιεσμένου εργατικού δυναμικού για υψηλότερους μισθούς. Το πρόβλημα που
πρέπει να λυθεί είναι γνωστό ως «πρόβλημα 4-2-1»: τέσσερις παππούδες και
γιαγιάδες και δύο γονείς περιμένουν από το ένα και μοναδικό βλαστάρι τους να
τους συντηρήσει στα γεράματα. Όμως μάντεψε τι πάει στραβά; Οι σημερινοί νέοι
της Κίνας, επειδή έχουν ανατραφεί σαν «μικροί αυτοκράτορες» μέσα στην προσωπική
τους οικογενειακή πυραμίδα, δεν είναι διατεθειμένοι να ζήσουν μέσα στη μιζέρια,
όπως οι γονείς τους. Ορισμένοι δυτικοί αναλυτές δημογραφικών στοιχείων
σημειώνουν επίσης τη σημαντική έλλειψη γυναικών, που οφείλεται στην εφαρμογή της
«πολιτικής του ενός παιδιού».
Όπως επισημαίνουν, η Κίνα θα κληθεί να
αντιμετωπίσει μια συντριπτική δύναμη εργένηδων, οι οποίοι θα είναι δεκάδες
εκατομμύρια. Οι τύποι αυτοί θα ξεχύνονταν ευχάριστα σαν ορδές σε όλο τον
πλανήτη προκειμένου να κορέσουν την ορμονική τους δίψα. Η πρόβλεψή μου είναι η
εξής: ο μοναχογιός της μανούλας θα καταντήσει ένας υπέρβαρος που θα αναζητήσει
μια ασφαλή οδό διαφυγής από το βάρος των προγονικών προσδοκιών.
2ο Βήμα: Επιταχυνόμενη απαξίωση ή
ραγδαία οικονομική ανάπτυξη με κίνδυνο την περιβαλλοντική και την κοινωνική
κατάρρευση
Η πηγαία παρόρμηση της Κίνας για το
κυνήγι της εκβιομηχάνισης στηρίχτηκε στις περισσότερες εκ των μαρξιστικών
προκαταλήψεων υποτάσσοντας τη φύση στην ανθρώπινη επιθυμία. Είναι εξαιρετικά
δύσκολο να μειώσεις τους ρυθμούς όταν το 1/7 του πληθυσμού της Γης, στο οποίο
αντιστοιχεί το 7% του παγκόσμιου αποθέματος πόσιμου νερού, αποφασίζει να
αναβαθμίσει τις διατροφικές του συνήθειες. Κατά την προηγούμενη δεκαετία οι
Κινέζοι άφησαν το αγαπημένο τους ρύζι και αύξησαν ραγδαία την κατανάλωση
γαλακτοκομικών προϊόντων και κρέατος. Αυτή τη στιγμή οι δείκτες παραγωγής και
εισαγωγής γαλακτοκομικών προϊόντων στη χώρα είναι από τους μεγαλύτερους
παγκοσμίως και, με δεδομένη την επικίνδυνη μείωση των αποθεμάτων νερού, οι ανάγκες
της Κίνας για εισαγόμενο γάλα αναμένεται να εκτιναχθούν τα προσεχή χρόνια.
Οι ποσότητες νερού που μένουν
ανεκμετάλλευτες μολύνονται, με αποτέλεσμα η μέση κατά κεφαλήν κατανάλωση νερού
να είναι στο 25% του παγκόσμιου μέσου όρου. Ήδη πολλές μεγάλες πόλεις
αντιμετωπίζουν σημαντική έλλειψη και το συντριπτικό ποσοστό του επιφανειακού
ύδατος της χώρας είναι πολύ βρόμικο για κατανάλωση ή ακόμα και για βιομηχανική
χρήση. Πάνω από 700 εκατ. Κινέζοι καταναλώνουν καθημερινά μολυσμένο νερό. Η
δημόσια υγεία διατρέχει ορατό κίνδυνο και μια πιθανή υγειονομική κρίση θα
επιφέρει μακροχρόνιες και απρόβλεπτες συνέπειες.
Η κινεζική κυβέρνηση δηλώνει επισήμως
ότι το κόστος εξαιτίας της μόλυνσης αντιστοιχεί σε 3-4% του ΑΕΠ, αλλά οι
δυτικοί παρατηρητές υπολογίζουν ότι ξεπερνά το 10% του ΑΕΠ. Αντίστοιχη
πολυφωνία απόψεων επικρατεί και ως προς το βαθμό της πολιτικής διαφθοράς, η
οποία μαζί την περιβαλλοντική υποβάθμιση δρουν σαν σκόρος πάνω στο πλεκτό της
εμπιστοσύνης. Ο Σαν Λίπινγκ, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Τσίνγκουα,
ένα από τα καλύτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα στο Πεκίνο, προκάλεσε αίσθηση στον
παγκόσμιο ιστό το 2009, όταν δημοσίευσε μια σύντομη μελέτη του, στην οποία
υποστήριζε πως η Κίνα διατρέχει τον κίνδυνο της κοινωνικής κατάρρευσης και όχι
της κοινωνικής αναταραχής. Τεκμηρίωνε τη θέση του επικαλούμενος τη διάχυτη
διαφθορά, την οποία παρομοίασε με «κυτταρική νέκρωση». Στο μεταξύ, το κόμμα
ικανοποιεί τον εαυτό του και μόνο αυτόν με πολιτικές «άλλα λόγια να
αγαπιόμαστε» και επικοινωνιακά πυροτεχνήματα.
Όπως κάθε πρωτοπόρος καλλιτέχνης, έτσι
και η Κίνα «έκλεψε» λίγο μέχρι να φτάσει στο δικό της οικονομικό απόγειο:
κατάφερε να κρύψει μερικά χρέη αγνώστου μεγέθους. Το Πεκίνο έχει αποκτήσει μια
ύπουλη εμπειρία στους φενακισμούς. Την ίδια στιγμή που οι κυβερνητικοί
αξιωματούχοι αποσιωπούν το υποθηκευμένο μέλλον της χώρας, επιπλήττουν δημόσια
τις ΗΠΑ για την -«ξοδεύω τώρα, αλλά πληρώνω μετά»- νοοτροπία τους. Η διάχυτη
στενομυαλιά της Κίνας απαιτεί ένα φρικτό ηθικό αντίτιμο: ο ένας εξαπατά τον
άλλο χωρίς ίχνος κοινωνικής συνείδησης. Μέσω των στατιστικών μαγειρεύουν ένα
σωρό ψέματα προκειμένου η Κίνα να επιτύχει ρυθμό ανάπτυξης 8% ή παραπάνω.
3ο Βήμα: Εξάρτηση από τους φυσικούς
πόρους ή δημιουργώντας την πιο ευάλωτη οικονομία στον κόσμο
Λες και δεν ήταν ικανοποιημένη που το
προηγούμενο έτος έγινε η πρώτη χώρα σε εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα
ξεπερνώντας τις ΗΠΑ, κατέγραψε ακόμα μία πρωτιά: έγινε η πρώτη ενεργοβόρος χώρα
παγκοσμίως εκθρονίζοντας ξανά τις ΗΠΑ. Φυσικά, αυτό ερμηνεύτηκε από τη Δύση ως
ακόμα ένα σημάδι της παγκόσμιας κυριαρχίας της Κίνας και ουδέποτε αξιολογήθηκε
στις πραγματικές του διαστάσεις – η εκτόξευση της Κίνας στο πεδίο των
πλουτοπαραγωγικών πόρων στηρίζεται στα πιο επισφαλή από γεωπολιτικής άποψης
περιβάλλοντα του πλανήτη.
Αν η Αμερική είναι εθισμένη στα ξένα
λεφτά και στο ξένο πετρέλαιο, τότε η Κίνα είναι εθισμένη στην εισαγωγή κάθε
πιθανού και απίθανου αγαθού, συμπεριλαμβανομένου και του εξαιρετικά ρυπογόνου
άνθρακα. Ακόμα και η πρόσφατη σπουδαία ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου
έχει ένα διόλου ευκαταφρόνητο τίμημα: την κατασκευή γιγαντιαίων τσιμεντένιων
φραγμάτων, η οποία ήδη έχει αρχίσει να αμφισβητείται στην πρωτοπόρο σε αυτό τον
τομέα Αμερική εξαιτίας των σοβαρών περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Υπολογίζεται ότι γύρω στο 2030 η Κίνα
θα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας πετρελαίου παγκοσμίως, ξεπερνώντας για ακόμα
μία φορά τις ΗΠΑ. Ήδη, μάλιστα, το μεγαλύτερο -έστω και οριακά- μέρος της
παραγωγής των χωρών του Περσικού Κόλπου προορίζεται για την Κίνα και όχι για
τις ΗΠΑ. Ο λόγος είναι απλός. Οι ΗΠΑ διαθέτουν άλλους τέσσερις προμηθευτές πριν
τους Άραβες: τους γείτονες στη Βόρεια Αμερική, τη Νότια Αμερική, την Αφρική
και, φυσικά, τις εταιρείες που αξιοποιούν τα εγχώρια κοιτάσματα.
Πρόκειται για μια παγιωμένη
πραγματικότητα: η μερίδα του λέοντος των εξαγωγών που κάνουν οι χώρες της Μέσης
Ανατολής κατευθύνεται προς την ανατολική Ασία. Το ποσοστό αυτό θα αυξάνεται,
δεδομένου ότι η Κίνα και η Ινδία, δύο χώρες που έχουν μπει με φόρα στο πεδίο
του παγκόσμιου οικονομικού ανταγωνισμού, σε λίγα χρόνια θα χρειάζονται περίπου
το 50% της ενεργειακής παραγωγής της υφηλίου. Παρά τη δέσμευση του Πεκίνου για
μακροχρόνια αυτάρκεια σε αγαθά, τα στοιχεία δείχνουν πως η εξάρτηση από τρίτους
στις προμήθειες τροφίμων θα γίνεται όλο και πιο έντονη λόγω της παρατεταμένης
ξηρασίας στις αγροτικές περιοχές του Νότου, η οποία οφείλεται στην υπερθέρμανση
του πλανήτη. Για το λόγο αυτόν, άλλωστε, επισπεύδονται οι διαδικασίες για την
αγορά ή την εκμίσθωση αγροτικών περιοχών στην Αφρική και στη Νότια Αμερική.
Επίσης, αν λάβουμε υπόψη το γεγονός
ότι η Κίνα ήταν μεταξύ των πρώτων κρατών που επέβαλαν αυστηρούς περιορισμούς
στις εξαγωγές τροφίμων όταν, το 2007, εκτινάχθηκαν οι τιμές των αγροτικών
προϊόντων, γίνεται αντιληπτό ότι η Κίνα μέσω αυτών των συμφωνιών εξασφαλίζει
σημαντικά αποθέματα. Αναμφίβολα, σε αρκετά αναπτυσσόμενα κράτη οι εγχώριες ελίτ
δεν επιδεικνύουν σθεναρές αντιστάσεις στη δωροληψία. Εντούτοις, τα συμφέροντα
αυτών των ελίτ είναι τα πρώτα που θα απειληθούν όταν θα ξεσπάσουν εξεγέρσεις
λόγω της έλλειψης τροφίμων ή όταν οι αντάρτες θα πολιορκούν τα ορυχεία χαλκού ή
όταν, τέλος, οι τρομοκράτες θα ανατινάξουν τα διυλιστήρια.
Η παγκοσμιοποίηση γίνεται σταδιακά μια
κινεζική υπόθεση. Αυτό πιθανόν να σηματοδοτεί τη γέννηση ενός νέου στόχου για
τις βίαιες εξτρεμιστικές ομάδες. Ορισμένες εξ αυτών, μάλιστα, δε θα είναι
ικανοποιημένες αν απλώς λάβουν έναν κόκκινο φάκελο γεμάτο γιουάν για να
συνθηκολογήσουν.
4ο Βήμα: Έντονη επιφυλακτικότητα ή
όταν η ήπια εξουσία δεν επαρκεί
Η «διπλωματία των δολαρίων» ανοίγει
πόρτες στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Η συνήθης κινεζική εκδοχή είναι η εξής:
ΚΙΝΑ: «Είναι δικό σου αυτό το παλιό
ορυχείο;».
ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ: «Ναι».
ΚΙΝΑ: «Και εκείνο εκεί το λιμάνι;».
ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ: «Και αυτό».
ΚΙΝΑ: «Θα μπορούσα να κατασκευάσω ένα
σιδηροδρομικό δίκτυο ώστε να συνδεθεί το ορυχείο με το λιμάνι; Μήπως, επίσης,
θα μπορούσα να επεκτείνω το λιμάνι; Επίσης, αυτό που θέλω είναι να συνάψουμε
μια πολυετή σύμβαση για να αξιοποιήσω το υπέδαφος».
ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ (με ενθουσιασμό): «Τι
δεσμεύσεις θα αναλάβεις;».
ΚΙΝΑ (αγνοεί την ερώτηση): «Έχω ζεστά
μετρητά. Θα είμαι ξεκάθαρη: Δε θέλω να μπλεχτώ με μελέτες περιβαλλοντικών
επιπτώσεων, με ανθρώπινα δικαιώματα και τέτοια. Θέλω μόνο τα κέρδη.
ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ: «Εννοείται, κανένα
πρόβλημα».
ΚΙΝΑ: «Κι αν οι αντάρτες σού
δημιουργούν προβλήματα, μπορώ να βοηθήσω».
Τελικά μήπως η Κίνα εφαρμόζει τις
αποικιακές πολιτικές του παρελθόντος; Όχι, διότι δεν επιδιώκει να έχει πλήρη
πολιτικό έλεγχο, αλλά απλώς να ασκεί επιρροή. Από τη στιγμή, λοιπόν, που είσαι
πρόθυμος να ξοδέψεις πολλά λεφτά για τέτοιου είδους υποδομές, εύλογα αποκτάς
φίλους σε όλο το πολιτικό φάσμα – και στην αριστερά και στη δεξιά. Επιπλέον, η
Κίνα προσφέρει στους συνομιλητές της κάτι που η Δύση ποτέ δεν παρείχε: διαρκή
ανάγκη για αγαθά. Η Αφρική είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη ήπειρος μετά την
Ασία, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην Κίνα.
Τα ίδια ισχύουν και για την ανάπτυξη
στη Νότια Αμερική. Η Κίνα, λοιπόν, κάνει πολύ περισσότερα από το να αντιγράφει
τη βάναυση αδιαφορία της Δύσης για το πολιτικό έλλειμμα και την οικονομική
ανισότητα σε αυτές τις χώρες: δημιουργεί αναπτυξιακές υποδομές που εξασφαλίζουν
μελλοντικά έσοδα. Σε τελική ανάλυση, δεν υφίσταται καν «κινεζικό μοντέλο».
Υφίστανται μόνο οι απαιτήσεις της Κίνας. Αυτό είναι όλο.
Η στρατηγική, όμως, του «λαδώματος»
όσων θεωρούνται «ενοχλητικοί» θα πάψει να αποδίδει από τη στιγμή που οι ΗΠΑ
αργά ή γρήγορα (ειδικά μετά το οριστικό τέλος της συλλογικής ψύχωσης με τον
Μπιν Λάντεν) θα παίζουν όλο και λιγότερο το ρόλο του παγκόσμιου μπάτσου.
Στο μεταξύ, η Κίνα θα ασχολείται με
μερικά «μερεμέτια» σε διάφορες γωνιές του πλανήτη χωρίς να αναλαμβάνει την
ευθύνη για τη διατήρηση της σταθερότητας στις περιοχές αυτές. Το σενάριο
εκτυλίσσεται κάπως έτσι: Αν η Κίνα ζητήσει για ένα ζήτημα την εξεύρεση
«διεθνούς λύσης», σημαίνει ότι δε δίνει δεκάρα για το πώς έχει η κατάσταση.
Διότι, αν πράγματι την ενδιέφερε, θα φρόντιζε τα ζεστά μετρητά της να οδηγήσουν
σε συμβιβασμό τις αντιμαχόμενες πλευρές.Ένα έξοχο παράδειγμα αυτής της τακτικής
αποτελεί η περίπτωση του Σουδάν. Μια πιθανή διάσπαση ενδέχεται να προκαλέσει
ένα νέο εμφύλιο πόλεμο.
Σε αυτή την περίπτωση, οι ΗΠΑ θα
μπλεχτούν στον πολιτικό και στο στρατιωτικό λαβύρινθο, ενώ η Κίνα απλά θα κάνει
το παιχνίδι της αγοράζοντας πετρέλαιο τόσο από το Βορρά όσο και από το Νότο και
προμηθεύοντας όπλα και στους δύο. Με άλλα λόγια, οι ΗΠΑ προσφέρουν τη
στρατιωτική βοήθεια, ενώ η Κίνα από την πλευρά της αξιοποιεί τους φυσικούς
πόρους μόλις ολοκληρωθούν οι συγκρούσεις. Μάλιστα, αυτού του είδους η
«συνεργασία», υπόρ-ρητη και περιορισμένων υποχρεώσεων από την πλευρά των
Κινέζων, «τρέχει» ήδη σε διάφορα μέρη του πλανήτη – στο Ιράκ ή στο Αφγανιστάν.
Ποιες είναι οι έμψυχες απώλειες του κινεζικού στρατού στα δύο αυτά μέτωπα; Δεν
έχει καθόλου απώλειες. Αναπόφευκτα, όταν ο αμερικανικός λαός μάθει τι
συμβαίνει, θα απαιτήσει η Κίνα να πληρώσει το δικό της μερίδιο. Δεν είναι
μακριά η εποχή που θα εμφανιστούν τα πρώτα πλακάτ με το σύνθημα: «Όχι άλλο
αμερικανικό αίμα για τα κινεζικά πετρέλαια».
5ο Βήμα: Κάτωθεν εκδημοκρατισμός ή η
νέα πολιτική εξουσία και το τέλος του κόμματος
Η χώρα πάσχει από δημοκρατικό
έλλειμμα. Το Κομμουνιστικό Κόμμα ελέγχει απόλυτα το πολιτικό σύστημα και
φαλκιδεύει το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου, ωστόσο η οικονομία της χώρας
έχει τους δικούς της νόμους. Μεγαλοαπατεώνες, διεφθαρμένοι κυβερνητικοί
υπάλληλοι, σκευωρίες. Θα μπορούσε να είναι βγαλμένο και από νουβέλα του
Ντίκενς: Ο διαπλεκόμενος καπιταλιστής καταστρέφει τα πάντα στο διάβα του,
σίγουρος πως τα παράπονα των καταφρονεμένων δεν πρόκειται να εισακουστούν μέχρι
να μετουσιωθούν σε ένα βίαιο ξέσπασμα. Ακόμα και τότε όμως, ο καπιταλιστής δε
φοβάται. Είναι βέβαιος πως, όταν η κοινωνική ορμή ταρακουνήσει απότομα την
κυβέρνηση, όλο και κάποιος αποδιοπομπαίος τράγος θα βρεθεί και θα σταθεί αντί
γι΄ αυτόν μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Η Κίνα αφήνει πίσω τη φάση της αναπτυξιακής
έκρηξης και εισέρχεται σε μια περίοδο που θα καθοριστεί από την ικανότητα της
κυβέρνησης να «γαλουχήσει» αυτή την ανάπτυξη (αυξάνοντας την παραγωγικότητα και
την καινοτομία). Το κόμμα είναι ο κουβαλητής του σπιτιού και πάνω σε αυτό
εδράζεται η ακλόνητη κυριαρχία του. Εντούτοις, τα πράγματα διαφοροποιούνται: οι
ρυθμοί ανάπτυξης θα πέσουν και μια προσωρινή ύφεση θα κάνει την εμφάνισή της.
Απαιτούνται πολιτικές και αποφάσεις:
Σε ποιες τεχνολογίες θα γίνουν επενδύσεις και σε ποιες όχι; Γι΄ αυτά τα ζητήματα
θα αποφανθούν οι γραφειοκράτες του κόμματος ή θα ψηφίσει ο λαός; Μόνο οι
αληθινά πρωτοπόροι επενδυτές έχουν την ικανότητα να εκτιμούν σωστά προς ποια
κατεύθυνση τείνουν οι εξελίξεις. Έχουν όμως και απαιτήσεις: καμία ανάμειξη στις
δουλειές τους και κυβερνήσεις αντάξιες να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων.
Η Κίνα έχει ανάγκη από μια κυβέρνηση
που δε θα φοβάται τους ίδιους τους πολίτες της χώρας και τις σύνθετες
απαιτήσεις τους. Η ήδη τεράστια μεσαία τάξη θα γιγαντώνεται την επόμενη
εικοσαετία και το μονοκομματικό σύστημα θα είναι ανίκανο να την προστατεύσει,
αφού δε θα μπορεί να ελέγχει τις εξελίξεις. Άραγε τι ακριβώς απαιτεί αυτή η
αναδυόμενη μεσαία τάξη; Απαιτεί προστασία από την αβεβαιότητα. Κατόρθωσε να ζει
με αξιοπρέπεια και αυτό το επίπεδο διαβίωσης θέλει να κληροδοτήσει στα παιδιά
της. Η σύγχρονη μεσαία τάξη της Κίνας διαθέτει μόρφωση και καταγράφει σημαντικά
επιτεύγματα στο ενεργητικό της. Δεν πρόκειται να ανεχτεί για πολύ ακόμα να την
καθοδηγούν λες και είναι μικρό παιδί.
Το ευχάριστο της υπόθεσης είναι πως οι
δύο γενιές που θα αναλάβουν διαδοχικά την ηγεσία της χώρας τα προσεχή χρόνια θα
κινηθούν στην κατεύθυνση του πολιτικού πλουραλισμού. Η πρώτη γενιά αναμένεται
να αναβαθμίσει το ρόλο του Χονγκ Κονγκ με τη διεξαγωγή εκλογών για την ανάδειξη
τοπικού κοινοβουλίου. Η επόμενη, που θα έρθει στα πράγματα γύρω στο 2022, θα
κληθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στις ανάγκες της συντηρητικής ενδοχώρας και στις
απαιτήσεις εκείνων που ζουν στα εξωστρεφή και κοσμοπολίτικα παράλια. Συνεπώς,
με τη συμπλήρωση πενήντα χρόνων από το θάνατο του Μάο, η χώρα θα εμπεδώσει τους
δημοκρατικούς θεσμούς και θα έχει αναδειχτεί σε πραγματική υπερδύναμη, που θα
την απασχολούν, εντός και εκτός συνόρων, τα ίδια σημαντικά ζητήματα που
απασχολούν τώρα την Αμερική.