Παράλληλα με το γεγονός του πολλαπλασιασμού των πυρηνικών μονάδων παραγωγής ενέργειας και τις φιλοδοξίες χωρών του τρίτου κόσμου για κατασκευή πυρηνικών όπλων, φαίνεται ότι οι πολιτικές και στρατηγικές συγκυρίες υποχρεώνουν τις ΗΠΑ να επιδιώξουν την κατάργηση των πυρηνικών οπλοστασίων.
Εκτός από την αποστροφή του λόγου, που εκφώνησε κατά την ορκωμοσία του ο νέος Αμερικανός πρόεδρος, εμφανίζονται και δημοσιεύματα που μιλούν για την ανάγκη κατάργησης των πυρηνικών οπλοστασίων σε παγκόσμια κλίμακα. Χαρακτηριστικό είναι άρθρο που δημοσιεύει η έγκυρη επιθεώρηση Foreign Affairs στο τελευταίο τεύχος του 2008. Ακόμη εμφανής είναι, όπως φάνηκε κατά την πρόσφατη προεκλογική περίοδο των ΗΠΑ, η διακομματική συναίνεση στο θέμα αυτό.
Είναι γεγονός ότι η στρατιωτική ισχύς των ΗΠΑ επαρκεί τόσο, ώστε να μην είναι πια αναγκαία η ανάπτυξη ή η χρήση πυρηνικών όπλων. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 η κατάρρευση της αντίπαλης υπερδύναμης περιόρισε την αναγκαιότητα του πυρηνικού οπλοστασίου των ΗΠΑ σε μέσο αποφυγής της χρήσης πυρηνικών όπλων από άλλες δυνάμεις. Σήμερα, 20 χρόνια μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, η διατήρηση των πυρηνικών οπλοστασίων και η σκοπιμότητά τους τίθεται σε αμφισβήτηση, ενώ αναζητείται ο στρατηγικός ρόλος τους. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το πυρηνικό οπλοστάσιο είναι απαραίτητο για αποτροπή ή ακόμη για καταστροφή κρυφών ή υπόγειων στόχων σε εχθρικές χώρες, όπως και για την αντιμετώπιση πολλών απειλών, όπως χημικά και βιολογικά όπλα μαζικής καταστροφής ή μαζικές συμβατικές στρατιωτικές συγκεντρώσεις. Ωστόσο, η σοβαρότερη απειλή για τις ΗΠΑ είναι σήμερα η πιθανότητα ότι κάποιοι, όπως οι αποκαλούμενοι τρομοκράτες, θα επιφέρουν ένα απροσδόκητο πυρηνικό πλήγμα εναντίον τους. Η διάδοση των πυρηνικών όπλων και ο πολλαπλασιασμός των πυρηνικών εργοστασίων ενισχύουν την απειλή αυτή.
Είναι, λοιπόν, προτιμότερη για τις ΗΠΑ μια διεθνής ισορροπία μηδενικής βάσης, όπου κανείς δεν θα διαθέτει πυρηνικά όπλα, αλλά και τα προϊόντα-κατάλοιπα των πυρηνικών εργοστασίων θα ελέγχονται αυστηρά, ώστε να εμποδίζεται η πολεμική τους χρήση από οποιονδήποτε.
Ωστόσο, η μετάβαση σε μια τέτοια κατάσταση φαίνεται να παρουσιάζει τεράστιες δυσκολίες: όπως είναι σήμερα τα πράγματα, κάθε χώρα που διαθέτει πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας αποκτά αυτόματα εμπλουτισμένο ουράνιο και κοβάλτιο ως υποπροϊόντα της παραγωγής. Για πολλά χρόνια, η κατοχή τέτοιων υλικών από χώρες, που διέθεταν πυρηνικά εργοστάσια ενέργειας, δεν είχε μεγάλη σημασία, αφού οι δυσκολίες κατασκευής πυρηνικών όπλων ήταν τεράστιες. Όμως, σήμερα, τα πράγματα είναι διαφορετικά: ο εμπλουτισμός του ουρανίου με φυγοκεντρισμό και ο διαχωρισμός του πλουτωνίου από τα βιομηχανικά κατάλοιπα βασίζονται σε τεχνολογίες που είναι πια ευρέως γνωστές και που βρίσκονται στη διάθεση κάθε χώρας αποφασισμένης να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα. Τι είδους έλεγχοι των καταλοίπων των πυρηνικών εργοστασίων θα επιβληθούν και πώς θα εφαρμοσθούν;
Υπάρχει ήδη η εμπειρία της Συμφωνίας για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, η οποία απεδείχθη ανεπαρκής, αφού η Ινδία, το Ισραήλ και το Πακιστάν ουδέποτε την αποδέχθηκαν, ενώ η Βόρειος Κορέα και το Ιράν, παρ΄ όλο που την υπέγραψαν, βρήκαν τρόπους να την παραβιάσουν. Ωστόσο, η ουσιαστική αδυναμία της συμφωνίας αυτής ήταν το ότι επέτρεπε την κατοχή ουρανίου και πλουτωνίου για ειρηνικούς σκοπούς.
Τώρα ζητείται πλέον ο καθολικός και ασφυκτικός έλεγχος των πυρηνικών υλικών. Σε σχέση με τους μηχανισμούς ελέγχου, μπορεί κανείς να διακρίνει στα άρθρα που δημοσιεύθηκαν την ανομολόγητη πρόθεση του πολιτικού κατεστημένου των ΗΠΑ να καταστήσουν τη χώρα τους σε κάποιο βαθμό επιδιαιτητή των στρατηγικών ισορροπιών σε παγκόσμια κλίμακα και να ενισχύσουν τη σημασία της ως υπερδύναμης. Επί πλέον, με την κατάργηση των πυρηνικών όπλων ενισχύεται η σημασία της τεχνολογικής υπεροχής της στρατιωτικής δυνατότητας, που παρά την οικονομική κάμψη τους διαθέτουν οι ΗΠΑ. Αυτό, βέβαια, είναι ένα κόστος που πολλοί θα ήταν διατεθειμένοι να πληρώσουν, αν ο κόσμος απαλλαγεί από τους πυρηνικούς εξοπλισμούς.
Πριν όμως επιβληθούν έλεγχοι των πυρηνικών καταλοίπων σε παγκόσμια κλίμακα θα πρέπει να φθάσουμε σε μια κατάσταση μηδενικής βάσης για τα πυρηνικά οπλοστάσια όλων των χωρών. Υπάρχουν σήμερα περισσότερα από 25.000 πυρηνικά όπλα, των οποίων το 95% μοιράζονται ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Επιπλέον υπάρχουν διάσπαρτοι σε 40 χώρες σε όλο τον κόσμο 3.000 τόνοι πυρηνικού υλικού, αρκετού για την κατασκευή 250.000 πυρηνικών όπλων.
Με άλλα λόγια, θα πρέπει να πεισθούν όλα τα μέλη της πυρηνικής λέσχης, αλλά και οι επίδοξες πυρηνικές δυνάμεις να καταστρέψουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια, να διακόψουν την έρευνα και την παραγωγή πυρηνικών όπλων και να θέσουν τα πυρηνικά υλικά που διαθέτουν κάτω από διακρατικούς ελέγχους. Μια τέτοια παγκόσμια συναίνεση απαιτεί τη διευθέτηση περιφερειακών προβλημάτων και τη συμφωνία ορκισμένων αντιπάλων, δηλαδή, απαιτείται, ούτε λίγο ούτε πολύ, μια παγκόσμια τάξη που θα διευθετήσει όχι μόνο συγκρούσεις και στρατηγικές ανισορροπίες σε επίπεδο υπερδυνάμεων, αλλά και συγκρούσεις και απειλές σε περιφερειακά περιβάλλοντα. Αν για τις ΗΠΑ τα πυρηνικά όπλα και η διάδοσή τους αποτελούν απειλή, αυτό δεν ισχύει για τη Ρωσία, το Πακιστάν και, πολύ περισσότερο, για το Ισραήλ. Οι χώρες αυτές βασίζουν τη στρατηγική ισορροπία με ισχυρότερους αντιπάλους στην πυρηνική απειλή, δηλαδή στη δυνατότητα που έχουν για αποτροπή και απάντηση με πυρηνικό πλήγμα. Αλλά και τα υπόλοιπα επίσημα και ανεπίσημα μέλη της πυρηνικής λέσχης έχουν το καθένα τους λόγους του, για τους οποίους δύσκολα θα συμφωνήσουν στην κατάργηση της πυρηνικής τους δύναμης. Η Γαλλία έχει συνδέσει τους πυρηνικούς εξοπλισμούς με την εθνική της ανεξάρτητη στάση. Το Ιράν επιδιώκει τον πυρηνικό εξοπλισμό για να αποτρέψει τις πολλαπλές απειλές εναντίον του. Μόνο η Ινδία και η Κίνα έχουν σαφώς αποδεχθεί τη λογική της χρήσης του πυρηνικού τους δυναμικού αφού και εφ΄ όσον υποστούν πυρηνική προσβολή.
Οπωσδήποτε, την κατεύθυνση για μια κατάσταση μηδενικής βάσης στους πυρηνικούς εξοπλισμούς πρέπει να δώσουν οι ίδιες οι ΗΠΑ, μετατρέποντας το αμυντικό τους δόγμα το οποίο δίνει ένα «κρίσιμο ρόλο» στο πυρηνικό τους οπλοστάσιο και πραγματοποιώντας θεμελιώδεις αλλαγές στην αμυντική τους στρατηγική. Μία προσπάθεια για ένα επιτυχές μοντέλο μηδενικής βάσης στα πυρηνικά οπλοστάσια απαιτεί ισότητα για όλους, εκμηδενισμό των απειλών και ευρεία σύμπτωση συμφερόντων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ανεξάρτητα από τα κίνητρα, τις προθέσεις και τις επιδιώξεις τους, η ανάγκη για κατάργηση των πυρηνικών όπλων επιβάλλει στις ΗΠΑ ένα ανθρωπιστικό πρόταγμα με ιστορικές διαστάσεις. Ίσως η σημερινή συγκυρία επαναφέρει τις ΗΠΑ σε ρόλο που θα τις ανταμείψει και πάλι, για πρώτη φορά μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με τη διεθνή αναγνώριση και αποδοχή.
.